Altın Çilek Bir Mucizemi

Altın çilek bir mucize mi?
Prof. Dr. Erdem YEŞİLADA

Geçen hafta yazılı ve görsel basının gündeminde Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın bir aktardan satın aldığı kurutulmuş ‘altın çilek’ meyvesi vardı. Son iki yılda Güney Amerika’dan kurutulmuş halde ithal edilen 60 ton ürün için 3 milyon lira ödenmiş. Şimdi yok satıyor. Tahminimce tekrar 100-200 ton sipariş verilmiştir. Acaba bu ürün gerçekten etkili mi? Yoksa milyonlarca liralık döviz boşa mı gidecek?

İnka kirazı, yer kirazı gibi isimlerle anılan bitkinin Türkçe isimleri İngilizce’den çeviri... Ülkemizde iklimi uygun yerlerinde yetiştirme çalışmaları yapılıyor ve fideleri pazarlanıyor. Bitkinin Latince bilimsel adı physalis. Patates, patlıcan, domates gibi Amerika kaynaklı bitkiler ile aynı aileden: Solanaceae. Ancak aynı ailede tütün, ağuotu, güzelavratotu gibi zehirli bitkiler de var.

Bitkinin bir kaç türünden yerel halk arasında yararlanılıyor; physalis peruvianum, p.minima, p.angustifolia. Güney Amerika’da bitkinin bağırsak yumuşatıcı, idrar artırıcı, ödem giderici, ağrı kesici, karaciğeri onarıcı olarak ve dalak büyümesinde kullanıldığı bildiriliyor. Peki bilimsel olarak etkinliği ne derecede doğru?

ANTİOKSİDAN ETKİSİ DÜŞÜK

Bilimsel tarama motorlarında Latince adı anahtar kelime olarak girildiğinde 249 çalışma görülüyor. İlk bakışta, altın çileğin etkili olduğunu düşünüyorsunuz. Ancak ayrıntılı incelenmeye başlandığında bunların çok az bir kısmının altın çilek meyveleriyle ilgili olduğunu anlıyorsunuz. Çoğunluğu bitkinin toprak üstü, yaprakları ve kökleri üzerinde. Dolayısıyla, bitkinin meyvelerini tüketerek sağlayabileceğiniz yararları sınırlı. Çünkü bitkilerin farklı kısımları farklı bileşenler ve farklı etkilere sahip.

Bitkinin etkinliği hakkında fikir verebilecek bir çalışma, 2009’da yayımlanmış. Çeşitli Peru meyvelerinin şeker hastalığı ve yüksek tansiyon üzerindeki olası etkilerinin deneysel (in vitro) olarak incelendiği bu çalışmada altın çilek (aguaymano-physalis peruvianum) meyvelerinin etkisi, diğer Peru meyvelerine göre oldukça zayıf çıkmış. Gerek antioksidan etkisi ve gerekse antioksidan etkiye önemli katkısı olduğunu bildiğimiz fenolik bileşenlerin oranları incelenen diğer meyvelere göre en düşük seviyede.

Şeker hastalığında ve yüksek tansiyon üzerindeki etkinliğini değerlendirmek üzere bağırsaklarda nişastalı ve şekerli gıdaların emilimini sağlayan enzimler (alfa-amilaz ve alfa glukozidaz enzimleri) ve damar daraltıcı etkiye sahip enzim (anjiotensin-I dönüştürücü enzim) üzerindeki baskılayıcı etkisi incelendiğinde diğer incelenen meyvelere oranla yine düşük bulunmuş. Halbuki bu meyvenin pazarlanmasında yüksek antioksidan etkisi bulunduğu, şeker hastaları ve yüksek tansiyon hastalarında yararlı olduğu sloganı ön plana çıkarılıyor.

KUŞBURNU DAHA FAYDALI

Bu durum aklıma 15 yıl önce Başbakan Tansu Çiller’in kilosunu korumak amacıyla kullandığı kuşburnu meyvelerini getirdi. O zaman da müthiş bir satış patlaması sağlanmıştı. Şimdilerde kuşburnu satışı o kadar yüksek olmasa da yerli malı bir ürün yani herhangi bir döviz kaybı söz konusu değil. Kaldı ki kuşburnu meyvelerinin sağlık için yararlarını ortaya koyan çok sayıda bilimsel yayın bulunuyor. Yapılan bilimsel çalışmalarda kuşburnu meyvelerinin C vitamini bakımından en zengin kaynaklardan biri olduğu tespit edilmiş.

Kuşburnu gerek C vitamini ve karotenoitler gerekse taşıdığı polifenolik bileşikler nedeniyle kuşburnu meyveleri kuvvetli antioksidan etki gösteriyor. Alıç, üvez gibi meyvelerin antioksidan etkisiyle karşılaştırıldığında kuşburnunun dikkati çeken şekilde belirgin antioksidan etkisi tespit edilmiş. Bizim, deney hayvanları üzerinde yaptığımız çalışmalarda kuşburnunun kuvvetli ödem giderici, ağrı kesici, şeker düşürücü, ülseri iyileştirici etkileri belirlenmiş.

Sonuç olarak, yerli ürünümüz kuşburnu meyvelerinin ‘şişirilen’ altın çileğe göre sağlığımız için çok daha etkili olduğu bilimsel olarak da yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur. Ama her nedense, kendi değerlerimize sahip çıkmak yerine hep yabancı ürünleri daha değerliymiş gibi düşünüyoruz. Bu nedenle, devlet büyüklerimiz ve sanatçılarımızın halkımız için örnek teşkil edecek bu gibi davranışlara dikkat etmesi gerekir.