Yer Kirazı-Altın Çilek (Physalis Peruviana Goldenberry)

PHYSALİS PERUİANA, CAPE GROSSBERY, İNKA ERİĞİ, YER KİRAZI, GÜVEY FENERİ, ALTIN ÇİLEK
Physalis veya yer kirazı, patlıcangiller (Solanaceae) familyasına mensup, ılıman ve astropik bölgelerde yetişen ve birçok türü olan bir bitki cinsi.

Yaklaşık olarak 30-40 cm yüksekliğe erişen bitkinin meyveleri bilye büyüklüğünde ve turuncumsudur. Dokusu domatesi andırır. Meyvesi kağıdımsı bir kabuğa sarılıdır. Meyveler vitamin açısından zengindir, hoş bir kokusu vardır. Ham meyveler ekşidir, güneşte olgunlaştığında sarı-turuncu renge dönerler ve tatlanırlar.

BİLİMSEL SINIFLANDIRMA

Alem : Plantea

Bölüm : Magnoliophyta

Sınıf : Magnoliopsida

Takım : Solanales

Familya : Solanaceae

Cins : Physalis, Perivuana

BOTANİK ÖZELLİKLERİ:

Çok sayıda kökçükleri olan, yaklaşık 1-1.5 metre boyunda daha çok yer örtücü şeklinde, kışın kuruyan, ilkbaharda tekrar yerden çıkan dik gövdeli otsu bir bitkidir. Yapraklar saplı, 4-15 cm oval veya baklava dilimi şeklinde düzensiz ve sivri uçludur. Yaprak ayası çıplaktır. Çiçekler uzun saplıdır ve yaprak koltuklarında oluşur. Meyve turuncu renkte ve üzümsü yapıda olup, portakal sarısı, kağıtsı kapalı bir torba içinde bulunur. Orman içleri, akarsu kıyıları ve kültür alanlarında bitki doğal olarak çoğalma olanağı bulur. Yarı güneşli, gölgeli ortamlarda iyi gelişir. Yazın gelişimi için sulamak gerekir. Özellikle meyvelerin olgunlaşma safhasında bol suya ihtiyaç duyar.

Haziran – Temmuz aylarında açan sarı renkli çiçekler yaz sonuna doğru portakal rengine dönüşür. 2 – 3 santimlik kozalak gibi dilim dilim görünüşü aslında içinde bir sürpriz saklamaktadır. Çiçeğin dış kabuğu sonbaharda kurumaya başlar. Damar gibi ağ doku, yusyuvarlak portakal renkli bir meyveyi adeta kafes içine alır.

ÜRETİMİ VE YETİŞTİRİLMESİ

Yer kirazı tohumundan üretilebilir. Yetiştirilmesi kolay ve zahmetsizdir. Hasat örtü altında yıla yayılı olarak dışarda ise Ağustos-Eylül-Ekim aylarında yapılmaktadır. Bitki uygun koşullarda çok yayılmacı olduğundan dolayı kimi bölgelerde zararlı ot olarakta görülmektedir.

Egzotik meyvenin anavatanı Güney Amerika’dır. Bunun dışında bazı Afrika, Avrupa ve Asya ülkelerinde de kültürü yapılmaktadır. Ülkemizde de yavaş yavaş üretimi artmaktadır. Bitkinin bazı türleri ülkemizin muhtelif bölgelerinde doğal olarak yetişmekle birlikte bu türler genellikle bitkinin yabani türü olup zehirli olabilmektedir. Doğal olarak yetişen bu tür özellikle ilaç sanayisinde kullanılmaktadır. Toplamda 70’in üzerinde türü olan Physalis bitkisinin ticari olarak en fazla kabul gören ve taze olarak meyveleri tüketilebilen türü Physalis Peruviana’dır. Bu tür aynı zamanda Cape Gooseberry olarak da adlandırılmaktadır. Ülkemizde ise “Pelerinli Bektaşi Üzümü” , “Kaz Üzümü” ve “Yer Kirazı” isimleri ile bilinmektedir.

İç piyasada yeterince tanınmayan bu meyvenin iç tüketiminin artması aynı zamanda dış pazardaki rekabet şansımızı da arttıracaktır. Yüksek fiyatı nedeni ile iç pazarda genellikle lüks tüketime yönelik bir gıda olarak yer edinen ve genellikle otellere ve büyük marketlere pazarlanan meyvenin üretimindeki artışa paralel olarak düşmesi beklenen fiyatı ile iç pazardaki bilinirliliğinin artması ve pazarda daha fazla yer edinmesi beklenmektedir.

TİCARET

Ürünün yurtiçinde fazla talebi yoktur. Özellikle lüks oteller ve lokantalar tarafından talep edilmektedir. Mevcut durumda meyvenin hem ithalatı yapılmakta hem de yurt içinde üretilmektedir. Özellikle Kolombiya And Dağlarında üretilen meyveler, sahip olduğu kendine has koku, renk, parlaklık ve aroma nedeni ile daha fazla rağbet görmektedir. Peru, Zimbabwe, Malezya, Çin, Kenya, Karayipler, Kosta Rica, Ekvator, Bolivya ve Güney Afrika diğer önemli üretici ülkelerdir. İthalat yapan ülkeler ise özellikle A.B.D. ve Avrupa ülkeleridir. Avrupa ülkeleri içinde en fazla ithalatı ise Almanya, Hollanda, İngiltere ve Fransa yapmaktadır. Bu ülkelerde, Kolombiya pazarın hakimi durumundadır. Meyvenin FOB fiyatları Avrupa’da 5-9 Euro civarındadır. Ülkemize bitkinin küçük miktarlarda ithali yapılmaktadır. İthalatın küçük partiler halinde yapılması, yüksek vergisi ve yüksek kar marjı nedeni ile ithal Physalis meyvesinin kilosu ülkemizde yaklaşık olarak 120-175 TL’den satılmaktadır.

KULLANIM ALANLARI

Meyveleri taze olarak ta tüketilebilen meyvenin kullanım alanı oldukça geniştir. Sahip olduğu bol aroma ve mayhoş tadından dolayı meyvesi pastacılık ve marmelat yapımında kullanılır. Bunun yanında taze olarak tüketilebileceği gibi meyve salatalarında, tatlılarda, turtalarda da kullanılmaktadır. Reçeli son derece lezzetlidir. Çikolata sosu ile mükemmel bir tada ulaşır. Krema ve dondurma ile birlikteliği de çok lezizdir. Sos yapımında da kullanılabilir. Son yıllarda Avrupa’da konferans ve iş toplantılarının ikram meyvesi olarak (Fondü) popülerlik kazanmıştı

Physalis bitkisinin meyvesi aynı zamanda kurutularakta pazarlanabilmektedir. Kurutulmuş yer kirazı yüksek oranda lif ihtiva etmektedir.

Günümüz peyzaj mimarisinde de kullanılabilecek özellikte bir bitkidir. Kurumuş çiçekler bitkinin en dibinden temizlenip, kış dekorasyonunda aranjmanlarda kullanılabilir. Yer kirazı bitkisi, daima yeşil kalan; orman gülü, pitosporum, porsuk gibi bitkilerle beraber dikildiği zaman çok daha fazla görsellik sunar. Kök gelişimi az olduğu için, büyümede sorun çıkarmaz.

FAYDALARI:

Güney Amerika’da halk tarafından deri, şeker, kalp, verem ve idrar yolu hastalıklarının tedasinde uzun yıllardır kullanılan bir bitkidir. Kandaki fazla ürik asitin atılmasına yardımcıdır. Bu nedenle Gut hastalığının tedavisinde 200 yıldan beri, bilinen en doğal tedavi yönetemi olarak kullanılan bir meyvedir.

Sadece meyveleri değil aynı zamanda kökleri ve yeşil kısımlarıda bazı ilaçların yapımında kullanılmaktadır. Bitkinin köklerinde ve yeşil kısmında 8 ayrı alkoloid bulunur. Elde edilen alkoloidler, bitkisel kökenli ilaçların yapımında kullanılmak üzere sanayide değerlendirilirler.

Yer kirazı, C, B1, B2, B3, Keroten gibi bir takım vitamin ve mineraller açısından zengin bir meyvedir. Potasyum içeriği bakımından zengin meyvelerden biridir. Yine önemli miktarlarda vitamin B içerir. Daha olgun meyvelerin daha yüksek miktarlarda beta karoten ihtiva ettiği bilinmektedir. Besin değerlerinin çok yüksek olması ve içeriğindeki kalsiyum nedeni ile özellikle okul öncesi çocukların beslenmesinde tavsiye edilir.

Yer Kirazı, içerdiği karoten sayesinde serbest radikalleri etkisiz hale getirerek yaşlanmayı geciktirici etki gösterir. Cildi güneşin zararlı etkilerinden ve cilt kanserinden korumaya yardımcı olur. Ayrıca metabolizmayı hızlandırır, kan dolaşımını düzenler. Idrar söktürücü özelliği de vardır.

Yer kirazı kalorisi az ve yüksek lifli yapısı ile zayıflama ve diyet kürlerinin vazgeçilmez meyvesidir. Özellikle yer kirazı kurusu yüksek lif oranına sahiptir.

SEÇERKEN

Meyveler kaliks adı verilen doğal koruyucu kabuğu altında olduğundan ve meyve içi bu yüzden görünmediğinden seçim kriteri çok basit bir yöntemle yapılır. Meyve basketi el ile tartılır. Şayet çok hafif ise meyve suyunu kaybetmiş demektir. Meyve yiyecek olgunluğa ulaştığında turuncu renkte iri bir kiraz görünümündedir. Dışardan bakıldığında altın sarısı parlak renkli olanlar tercih edilmelidir.

MUHAFAZA EDERKEN

Yer Kirazı, 7 ºC de %70 – %80 nem oranında muhafaza edilmelidir. Çok hassas bir meyve olmamakla beraber bütün taze meyveler gibi alındıktan sonra birkaç gün içersinde tüketilmesi tavsiye edilir. Uygun koşullarda dış kabuğu ile muhafaza edildiğinde 2 haftadan fazla bir süre tazeliğini korur. Yıkandıktan hemen sonra tüketilmelidir. Meyvenin kaliksi çıkarılırsa dayanma süresinde azalma olacağından kaliksle muhafaza edilmelidir.


Ülkemizde, yabani türü genellikle güvey feneri olarak adlandırılan Physalis’ in bilinen 70’in üzerinde türü mevcuttur. Meyvenin dış yapısı oldukça çekici bir görüntüye sahiptir. Çiçekleri sarı renkli olan bitkinin meyveleri oldukça gösterişli taç yapraklar içinde (kaliks) yer alır. Meyveleri çepeçevre saran kaliks sararıp tül görüntüsünü alarak fener izlenimini vermektedir. Güvey feneri ismi buradan gelmektedir.

- ÜRETİCİYE ÖZEL -

ÖRTÜALTI YER KİRAZI (PHYSALİS) YETİŞTİRİCİLİĞİ

Yer kirazı, PH’ı 5,5-7 olan, kumlu topraklardan hafif killi topraklara kadar değişik topraklarda yetişir.

Serada Toprak Hazırlığı Nasıl Yapılmalı?

Seradaki, mevcut ürün artıkları temizlenmelidir.
Toprak analizi yapılarak, bilinçli bir gübreleme programı hazırlanmalıdır.
Bir önceki dönemde topraktan kaynaklanan hastalık ve nematod problemi görülen seralarda, toprak ilaçlaması yapılmalıdır.
Toprak derince işlenmelidir.

Seradaki İklim Şartları Nasıl Olmalı?

Yer kirazı bitkisi, fide döneminde nemi sever, yetişme ve meyve olgunlaşma döneminde yüksek nemden hoşlanmaz. Nemli ortamlarda hastalıklar artar; ama kök çevresinin düzenli su almasını ister. Yer Kirazı bitkisinin örtü altında fide dönemindeki sıcaklık isteği 18-200C iken yetişme döneminde 25oC’ dir.300C’nin üstündeki sıcaklıkta meyve tutumu sorun olur. Bu sıcalıkların üzerine çıkıldığında meyvelerde dökülmeler görülür. Bu dökülmeler seranın yeterince havalanamamasından da kaynaklanabilir. 100C’nin altındaki sıcaklıkta bitki gelişmesi durur.

Serada Dikim Öncesi Gübreleme Nasıl Yapılmalı?

Serada dikim yapılmadan önce mutlaka toprak analizlerini yaptırılmalı, çıkan sonuçlara göre de gübreleme yapılmalıdır. Suni gübre olarak 55 kg Amonyum Nitrat + 50 kg .TSP+50 kg. Potasyum Nitrat + 50kg Magnezyum Nitrat birbirleriyle iyice karıştırılarak fide dikiminden 10-15 gün önce toprağın yüzüne serilir ve en az 15-20 cm derinliğinde toprak işlenerek karıştırılır.

Seraya Dikimde Nelere Dikkat Edilmelidir?

Yer kirazı fideleri 5-6 gerçek yapraklı olduğu zaman hazırlanmış olan fide dikim yerlerine tek sıra olmak üzere, sıra üzeri ve sıra arası 60x90 cm, ara ile dikilmelidir. Fideler havanın serin olduğu saatlerde ve toprak tavı yeterli olduğu zaman dikilmelidir. Dikimde çukurlar derin olmamalı, kök boğazına kesinlikle toprak gelmemelidir.

Daha önceden ayarlanan dikim aralıklarına fide dikim işlemi yapılır. Fide dikim işlemi yapılmadan önce, kök ve mantari hastalıkları önleyici ilaçlar kullanılmalıdır.

Fideler 5-6 gerçek yaprağa ulaştığında dikim yapılmalıdır.
Dikim yapılırken fide torfunun en üst kısmı ile toprak yüzeyi aynı hizada olması gerekir.
Dikimden sonra mutlaka can suyu verilmelidir.
Fideler 20-30 cm boya ulaştığında ipe alınmalıdır.

Askıya Alma ve Budama

Yer kirazı 20-30 cm. boylanınca dip kısmından genişçe olmak şartıyla bir düğüm atılır ve diğer tepedeki tele bağlanarak ipe alınır ;ancak bitkinin gövde ve büyüme noktaları gevrek olduğundan ipe alma ve sarmada bitkinin yaralanmamasına dikkat edilmelidir. Budama; Yer kirazı bitkisinin ana gövdesi üzerinden çok sayıda yan dallar çıkar.(8-10 yan dal) bu dallar budama yapmak suretiyle 4’e indirilir ve askı teline iple bağlanır. Budama yaparak bitkinin daha iyi havalanmasını ve ışık almasını sağlarız böylece bitkimizin meyve kalitesi artmış olur.

Sulama Nasıl Olmalı?

Sabahın erken saatlerinde yapraklar donuk renkte ise bitkinin sulanması gerekir. İlk meyveler görüldükten sonra sıcak havalarda hafif topraklarda her 2-3 günde bir,ağır toprakta 3-7 günde bir sulanmalı,az su sık aralık prensibi uygulanmalıdır. Damla sulamada; 1.5 ton/da’dan başlanır bitki büyüklüğüne göre 5 ton/da ile noktalanır. Damla sulama; bitkinin su ihtiyacını günlük olarak cevap verebilmesi yanında, gübrelemenin de birlikte yapılmasına imkân vermektedir. Sulama zamanını tayinde en pratik yol, bitkinin kök bölgesindeki toprağın tavını kontrol ederek yapılmalıdır.

Tohum Atımı

Tohum atım harcı olarak torf kullanılmaktadır ve kasaya ekim yapılmaktadır. Tohum atımında dikkat edilecek hususlar şunlardır:

· Tohum atılacak torf sıcaklığı 20 derece ve nispi nem 65-70 arası olması gerekir.

· Tohumlar en fazla 0.5-1 cm arası derinliğe atılmalıdır. Yüzlek ve derin atımdan kaçınılmalıdır. Uygun koşullarda tohumlar 7–10 gün sonra çimlenirler ve yaklaşık 35- 40 gün sonra dikim büyüklüğüne ulaşırlar.