Türkiye 'de Bitki Islahçı Hakları ve Uygulamaları

HUKUKİ YAPI
UPOV’ un 1991 yılı sözleşme metni , Avrupa Birliğinin Bitki çeşit Hakları ile ilgili 2100/94 ve 1768/95 sayılı direktifleri esas alınarak hazırlanan, 5042 Sayılı “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun
” 08.01.2004 tarihinde TBMM’nde kabul edilmiş ve 15.01.2004 tarih ve 25347 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
·5042 sayılı Kanun’un uygulanmasıyla ilgili olarak hazırlanan “Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Dair Yönetmelik” ile “Çiftçi İstisnası Uygulama Esasları Yönetmeliği” 12 Ağustos 2004 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
·“Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Görevlilerin Islahçı Hakkından Yararlanmasına İlişkin Yönetmelik” ise 30.04.2005 tarih 25801 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
·17 Mart 2007 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 5601 sayılı kanunla UPOV sözleşmesi TBMM tarafından kabul edilmiştir.
·28 Temmuz 2007 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan 2007/12433 sayılı Bakanlar kurulu kararıyla Türkiye’nin UPOV sözleşmesine katılması kararı kabul edildi.
Türkiye 18 Kasım 2007 itibariyle 65. üye olarak UPOV’a dahil olmuştur.

GÖREVLİ KURULUŞLAR
Türkiye’de bitki çeşitlerinin korunması ile ilgili işlemler Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yürütülmektedir. Bu kapsamda , bitki çeşitlerinin korunması için başvuruların kabul edilmesi ve değerlendirilmesinde Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü, Teknik İnceleme kuruluşu olarak da FYD testleri ve diğer teknik işlemleri yürütmek amacıyla, bakanlık tarafından Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü (TTSMM) görevlendirilmiştir.

NEDEN ÇEŞİT KORUMA?

U P O V sözleşmesinin (Yeni Bitki Çeşitlerinin Korunması Uluslararası Birliği) 1991 kararının ilkelerine dayanan yeni bitki çeşitlerinin korunması sisteminin uygulamaları tarımın gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Bu uygulamalar sayesinde ıslahçılar geliştirdikleri çeşitlerin gelirleri ile yeni çeşitlerin ıslahı için kaynak elde etmekte, yetiştiriciler ise yeni geliştirilen çeşitlerde hastalıklara daha dayanıklı, daha kaliteli daha güvenli ve daha verimli olma özelliklerini aramaktadır. Bitki çeşitlerinin korunması sistemiyle bu özelliklerin geliştirilmesi teşvik edilmekte ve çeşitleri geliştiren ıslahçıların hakları bu sistemle korunmaktadır.

ÇEŞİT KORUMANIN ŞARTLARI
Başvuru yapılan çeşidin aşağıdaki genel şartları taşıması gerekmektedir;
1-Yenilik; Bir çeşidin çoğaltım veya hasat edilmiş materyali; ıslahçı hakkı için başvurunun yapıldığı tarihten geriye doğru yurt içinde bir yıl, yurt dışında dört yıl, ağaç ve asmalarda altı yıl öncesine kadar kullanım amacıyla hak sahibi tarafından veya onun rızasıyla satılmamış veya umuma sunulmamış ise çeşit yeni kabul edilir.
2-Farklılık; Başvuru veya rüçhan hakkı tarihinde, herkesçe bilinen çeşitlerden açıkça ayırt edilebilen çeşit, farklı sayılır.
3-Yeknesaklık; Kullanılan çoğaltım metoduna bağlı olan muhtemel değişiklikler dışında, ilgili özellikler bakımından bir örneklik gösteren çeşit, yeknesak kabul edilir.
4-Durulmuşluk; Birbirini izleyen çoğaltımlar sırasında veya belirli çoğaltım dönemleri sonunda ilgili özellikleri değişmeksizin aynı kalan çeşit, durulmuş kabul edilir.
5-İsimlendirme; Korunan bir çeşidin ismi onun umumî ismî haline gelir. Korunan bir çeşidin çoğaltım materyalini satan veya başka şekilde pazarlayan herkes çeşidin bu ismini kullanmak zorundadır.
Çeşidin ismi çeşidin açıkça tanımlanmasına olanak vermeli ve aynı botanik türün veya akraba bir türün mevcut bir çeşidini tanımlayan bir isimlendirmeden farklı olmalıdır. Ayrıca yönetmeliklerde yer alan başvuru prosedürleri ile ilgili diğer şartları da karşılaması gerekir.

KİMLER BAŞVURU YAPABİLİR?
T.C vatandaşı olarak ülkemizde ikamet eden gerçek ve tüzel kişiler başvuruda bulunur. UPOV Sözleşmesi hükümleri dahilinde başvuru hakkına sahip kişiler ise Türkiye’de ikametgâhı olan bir vekil tayin etmek koşuluyla başvuru hakkından yararlanır.

BAŞVURU NEREYE VE NASILYAPILIR?
Başvurular Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğüne yapılır. Başvuru ücretinin yatırıldığına dair banka dekontu ile başvuru formunun doldurulması ve talep edilen belgelerin eklenmesiyle oluşturulan dosya Genel Müdürlüğe sunulur.
Başvuru formuna Tohumluk Tescil Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğünün http://www.ttsm.gov.tr web sitesinden ulaşılabilir.

Başvurunun incelenmesi;
Başvurular Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünden bir konu uzmanı, Hukuk müşavirliğinden bir hukuk müşaviri ve Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğünden bir konu uzmanının katılımı ile oluşturulan komisyon tarafından incelenir. Yenilik ve isim, incelemede esas konulardır. Komisyon tarafından yapılan incelemede bir eksiklik tespit edilmezse başvurular kabul edilir.

Başvuruların Yayımlanması;
Kabul edilen her başvuruya bir numara verilir ve kütüğe kaydedilir.

Başvuruların yer aldığı bülten, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünün http://www.kkgm.gov.tr web sitesinde yayımlanır. Başvuruya süresi içinde itiraz yoksa teknik inceleme safhasına geçilir.

Teknik İnceleme;

Bu incelemenin amacı;

a) çeşidin belirtilen botanik sınıfa ait olduğunun teyit edilmesi,
b) Çeşidin farklı, yeknesak ve durulmuş olduğunun tespit edilmesi,
c) Çeşidin (a) ve (b) bentlerindeki şartlara uyması halinde, çeşit özellik belgesinin hazırlanmasıdır.
FYD testleri TTSMM tarafından yapılmaktadır. Başvurusu yapılan çeşitler aynı türün benzer çeşitleriyle karşılaştırılır.

ISLAHÇI HAKKININ TESCİLİ

Teknik inceleme kuruluşunun, inceleme raporlarını Genel Müdürlüğe göndermesinden sonra, Genel Müdürlük tarafından kuruluşlar itibariyle ve bitki grupları esas alınarak Islahçı Hakkı Tescil Komitesi oluşturulur. Tescil Komitesinde görüşülen ve değerlendirilen çeşitler oylanarak komite kararı ile koruma altına alınır. Korumaya alınan çeşide ilgili mevzuatlarda yer alan esaslar dâhilinde bir isim verilir ve bu isimle çeşidin ıslahçı hakkı tescil edilerek kütüğe kaydedilir. Islahçı hakkı tescil edilen çeşitlerin yer aldığı bülten Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğünün http://www.kkgm.gov.tr sitesinde yayımlanır.

KORUMA SÜRELERİ
Koruma süresi ıslahçı hakkının tescilinden itibaren yirmi beş yıldır. Bu süre ağaçlar, asmalar ve patates için otuz yıldır.

UYGULAMALAR
Ülkemizde uygulanan bu sisteme bugüne kadar 41 bitki türünde, 238 bitki çeşidi için başvuru yapılmıştır. Bunlardan 18 türde, 48 çeşit koruma altına alınmıştır.Bu başvurulardan 73 tanesi Türk ıslahçılar tarafından geliştirilen çeşitlerden oluşmaktadır. Başvuru yapılan türlerde en yüksek oran endüstri bitkileri grubunda olup, 35 adet pamuk çeşidi için koruma başvurusu yapılmıştır. Koruma altına alınan türlerde ise en yüksek oran serin iklim tahılları grubunda olup, 15 adet buğday çeşidi koruma altına alınmıştır.
Tarımsal üretimi yapılan tüm bitkiler koruma kapsamındadır.
Bu gün için Türkiye’de 61 bitki türünün çeşit koruma sistemi dahilinde başvurusu kabul edilmektedir. Bu bitkiler:



Kaynak: TTSM