Tohum Oluşumu ve İklim İstekleri

tohum oluşum evreleri ve iklim isteği ile ilgili bilgi alabilirmiyim

İklim istekleri her bitkide farklı olmaktadır. Bu nedenle bitki bazında bakmanızda yarar var. Forumda bir çok bitkinin yetiştiriciliği bulunmaktadır. O konulara girerek iklim isteklerine göz atabilirsiniz.


Tohum Oluşumu, Yapısı ve Çeşitleri

Tohum, koruyucu bir örtü içinde embriyo ve besleyici dokular taşıyan olgunlaşmış tohum taslağıdır.
üç esas kısımdan oluşur.

• Embriyo
• Endosperm veya perisperm(besin depo dokuları)
• Kabuk (iç ve dış tohum kabuğu)

Embriyo; erkek ve dişi eşey hücrelerinin birleşmesinden oluşan yeni bir bitkiciktir.
Bu bitkicik:

• Radikula (kökcük)
• Plumula (gövde)
• Kotiledon (çenek yaprak) dan oluşur.

Radikula tohumun mikropil tarafından çıkarak bitkinin kökünü,
Plumula gövdesini,
Kotiledonlar ise yapraklarını oluşturur. Kotiledonlar tohumda ve çimlenme sırasında plumulayı korurlar.Diğer taraftan endospermden besin maddesini emerler veya endospermin olmadığı tohumlarda besin maddelerini depolarlar.

Gymnospermler (Açıktohumlular) de tohumlar kozalak içinde veya yalancı çekirdekli etli meyve görünümündedir.
Kozalak pulları arasında tohumlar olgunlaşır.
Angiospermlerde tohumlar yumurtalık içine yerleşmiştir. Böylece tohumlar meyve tarafından kuşatılmış bir şekilde içte kalır.

Tohum veya tohumları içeren bu meyveler yalancı meyve veya hakiki meyve şeklinde olabilir.
Hakiki meyveler karpellerin etlenmesinden oluşurken (şeftali, erik, üzüm) ,
yalancı meyveler karpeller dışında diğer çiçek kısımlarındaki besin maddelerinin depo edilmesiyle oluşur (elma, armut, ayva) ,
Karpel ortadaki sertleşmiş kısımdır ve içinde olgunlaşınca kahverengiye dönüşecek tohumlar yer alır.

Tohumun Yapısı:
Çeşitli türlere göre değişen çok farklı şekillerde tohum yapısı vardır. Örneğin; tohumun sahip olduğu çenek yapraklar çeşitli şekillerde veya sayılarda olabilmektedir. Çenek yaprak sayısına göre türler şu şekilde sınıflandırılmaktadır;

Tek Çenekli (Monokotil): Magnolia spp, cersis siliquastrum, çayır ve soğanlı bitkilerin çoğu.
Çift Çenekli (Dikotil): Juniperus spp., Cupressus spp, Taxus spp., Casuarina,Salix spp.,populus spp., Fagus spp. Alnus, Castanea, Fındık, Quercus spp., Berberis, Mahonia
Çok Çenekli (Polikotil): Pinus nigra, Pinus sylvestris, Pinus brutia, Cedrus spp, Abies spp. gibi Koniferler ve Ginkgo gibi diğer gymnospermler şeklinde sınıflanmaktadır.

Tohumun Oluşum Aşamaları:
Bitkilerde tohum ve meyvenin oluşabilmesi için tozlaşma ve döllenme olaylarının gerçekleşmesi gerekir.
Türlere göre büyük bir farklılık olmaksızın bitkiler, türüne ve yetişme ortamına göre belli bir süre sonra gelişerek olgunlaşmakta, önce çiçek tomurcukları ve sonra bunlar da olgunlaşarak erkek ve dişi çiçekleri oluşturmaktadır. Sonrasında da tohum meydana gelir.
Dişi çiçeğin yaşama gücünde bir tohum geliştirmesi için tozlaşma ve de döllenmenin olması şarttır. Bazı durumlarda meyve gelişse de tohumun içi boştur, embriyosu oluşmamıştır veya meyve küçük kalır, iyi gelişemez ve erkenden dökülür.
Bu durumdaki meyve ve tohumları kullanmak suretiyle bitkiyi üretmek mümkün olmaz.
Genellikle erkek ve dişi çiçekleri ayrı ayrı bitkilerde yer alan bir cinsli iki evcikli (dioik) bitkilerde (Salix, Populus, Laurus nobilis, Juniperus drupacea, Ginkgo) hem dişi hem de erkek bitki birbirine yakın bulunursa genellikle tozlaşma ve bunu takiben de döllenme olur ve bu takdirde dişi ağaçlarda oluşan meyve veya tohumlardan yeni bireyler üretilir.

Kendileme:
Polenlerin tozlaşması çiçeğin kendinden veya aynı bitkinin öteki çiçeklerinden veya aynı klonun öteki bireylerinden meydana gelen çiçek tozlarıyla olursa kendileme (kendiyle tozlaşma) olgusu ortaya çıkar.
Çoğu kendileme ürünü tohumlarda çimlenme ve yeni bir bitki oluşturabilme yeteneği vardır ancak yeni jenerasyonu ekseri dejenerasyona götürdüğünden istenmez. Yanbancı tozlaşma tercih edilir.
Erkek ve dişi çiçekler aynı ağaçta olsa bile kendilemenin önlenmesi için doğal engeller vardır. Örneğin, erkek ve dişi çiçeklerin ayrı ayrı olması veya Juglans, amerikan cevizi çeşitlerinde olduğu gibi polenlerin, aynı bitkinin dişi çiçek borusunda gelişme yeteneğine sahip olmaması gibi.
Bazı bitkiler (bir çok çayır çim türü, Japon Tırfılı ve çoğu hububat türleri) özellikleri kaybolmadan kendileme yoluyla üreyebilmektedirler.

GYMNOSPERMLERDE TOZLAŞMA VE DÖLLENME

Erkek çiçekler olgunlaştıktan sonra etrafa yayılan milyonlarca polen, rüzgar yardımıyla etrafa ve oldukça uzaklara yayılmakta ve dişi çiçeklerde brahtenin hemen altındaki karpelin koltuğunda bulunan tohum tomurcuğunun mikropiline konmaktadır.
Tozlaşma türden türe değişir.
Döllenme öncesinde, birçok ağaçta dişi çiçekteki tohum tomurcuğunun mikropil boşluğunda tozlaşma damlacığı adı verilen şekerli bir sıvı salgılanır.
Polen borucuğu bu sıvı içerisinde uzamaktadır. Borucuğun uç kısmında vejetatif çekirdek bu çekirdeğin arkasında da iki tane generatif çekirdek dişi çiçeğe yönelirler.
Vejetatif hücrenin sadece yol gösterici bir görevi vardır ve generatif hücreyi yumurta hücresine ulaştırır. Generatif hücreler, yumurta hücresine ulaştıktan sonra, bunlardan bir tanesi yumurta hücresini döller ve 2n kromozomlu zigotu oluşturur. Diğeri yok olur. Zigotun gelişmesiyle tohum oluşmaya ve olgunlaşmaya başlar. Böylece gymnospermlerde tek döllenme gerçekleşmiş olur.

ANGIOSPERMLERDE TOZLAŞMA VE DÖLLENME

Tozlaşma su, rüzgar, kuşlar, böcekler, insanlar sayesinde gerçekleşir. Tozlaşma ile dişicik tepesine gelen polenler, dişicik tepesi tarafından salgılanan yapışkan sıvı ile tutulur ve polenler burada çimlenirler. Çimlenen polenler yani çiçek tozları çatlar ve erkek üreme hücreleri yani sperm hücreleri açığa çıkar. Açığa çıkan erkek üreme hücreleri dişicik borusundan geçerek yumurtalıktaki tohum taslağına gelir.

Yumurtalıkta dişi üreme hücresi olan yumurta hücrelerinin çekirdeği ile erkek üreme hücresi olan sperm hücrelerinin çekirdeğinin birleşmesiyle döllenme meydan gelir. Döllenme sonucu oluşan döllenmiş yumurta hücresine zigot denir.

Zigot, bitkinin en küçük yani tek hücreli halidir. Oluşan zigot gelişerek (sürekli mitoz bölünme geçirerek) embriyo denilen bitkinin ilk taslağını, modelini oluşturur.
Embriyo bitkinin kök, gövde, yaprak gibi kısımlarının taslağını, modelini bulundurur ve bu yapıların oluşmasını sağlar.
Döllenme sonucu tohum taslağı gelişerek tohumu, tohumun içinde bulunduğu yumurtalıkta gelişerek meyveyi oluşturur.

BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME

Bitkilerde döllenmeyi sağlayan gerçek gametler mayoz bölünmeyle değil, mayozu izleyen mitoz bölünmeli hazırlık dönemiyle meydana getirilir. Bu hazırlık dönemine monoploit gelişme evresi denir.

A. ÇİÇEKSİZ BİTKİLERDE ÜREME

Çiçeksiz bitkilerin hemen hepsi spor meydana getirir. Sporlar çimlenerek haploid bitkicikleri (gametofitleri) oluştururlar. Üremelerinde eşeysiz ve eşeyli üremenin birbirini takip etmesi yani döl almaşı (=metagenez) görülür.

• Su yosunlarının çoğunda zigot mayoz geçirerek sporlar oluşur ve haploid evre hakimdir.
• Kara yosunlarında döllenme sonucu oluşan zigottan mitoz bölünmelerle meydana gelen sporofit bitki gametofit bitki üzerinde gelişir ve mayozla sporlar oluşturur. Sporlar mitozla çimlenerek gametofit bitkiyi meydana getirir. Haploid evre hakimdir.
• Eğrelti otlarında döllenmeyle oluşan zigot mitoz bölünmelerle sporofit bitkiyi oluşturur. Sporofit fotosentez yapabilir, üzerindeki spor keselerinden mayoz bölünmeyle oluşan sporlar çimlenerek gametofiti oluşturur. Diploid evre hakimdir.

Şekil : Kara Yosunlarının Hayat Devri

B. ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME

1. Çiçeğin Yapısı
Çiçekli bitkide, eşeyli üremeyi sağlayacak organların meydana geldiği yer çiçektir.

2. Embriyo Kesesi ve Yumurtanın Oluşumu
Dişi organın yumurtalığında (ovaryum) bir veya bir kaç tane tohum taslağı bulunur.
Her tohum taslağı içerisinde 2n kromozomlu megaspor (makrospor) ana hücresi vardır. Bu hücre mayoz ve mitoz bölünmeler geçirerek, yumurtanın da içinde bulunduğu 8 çekirdekli embriyo kesesini oluşturur.



Şekil : Erselik Bir Çiçeğin Yapısı

3. Çiçek Tozu (Polen) Oluşumu
Erkek organın anter (başcık) kısmındaki polen keseleri içerisinde 2n kromozomlu polen ana hücreleri (mikrospor ana hücresi) bulunur. Polen ana hücresi mayoz bölünmeye uğrayarak 4 tane n kromozomlu mikrospor hücresini oluşturur. Her mikrospor bir defa mitoz geçirerek iki çekirdekli hale gelir. Oluşan bu yapılara polen denir. Polendeki çekirdeklerden biri mitoz geçirerek iki adet sperm oluşur. Diğer çekirdek ise, tozlaşma sonrasında polen tüpünü oluşturur.



Şekil : Çiçeklerde Polen ve Yumurta Hücresinin Oluşması

4. Tozlaşma ve Döllenme
Çiçek tozlarının (polenlerin), hazırlandığı yer olan erkek organ başcığından dişi organ tepeciğine; yağmur, rüzgâr, böcekler, diğer bazı hayvanlar ve su aracılığıyla taşınmasına tozlaşma denir.

5. Döllenme Sonucu oluşan Yapılar
Polen tüpüyle taşınan sperm çekirdeklerinden birisi yumurta hücresiyle döllenerek zigot’u oluşturur. Zigot mitoz bölünmelerle gelişerek embriyoyu (2n) meydana getirir.



Şekil : Bitkilerde Döllenme

Polen tüpüyle taşınan diğer sperm hücresi embriyo kesesinin ortasındaki diploid polar hücre (başlangıçta iki haploid polar çekirdek halindeyken sonradan birleşmişlerdir) ile döllenerek triploid hücreyi (3n) meydana getirirler. Triploid hücre mitozla gelişerek endospermi (besin dokusunu) oluşturur.

6. Tohum ve Meyve Oluşumu
Döllenmelerden sonra embriyo kesesinin dış kısmındaki tohum taslağı örtüsü gelişerek tohum kabuğu ve zarını (testa) oluşturur.
Meyve, tohum gelişimini tamamlamış yumurtalıktan ve dişi organın çeperinden meydana gelir. Meyveler, tohumlarıyla beraber yenilerek veya çeşitli yollarla taşınarak, tohumların geniş alanlara dağıtılmasını sağlar. Her meyvede yumurtalıktaki tohum taslağı sayısı kadar tohum bulunur.

C. ÇİMLENME ve GELİŞME
Gelişme döllenmeden hemen sonra ana bitkiye bağlıyken başlar. Zigotun bölünmeleriyle ilk yapraklar, çenekler, embriyonik kök ve embriyonik gövde meydana gelir.



Şekil : İki Çenekli Bir Tohumun Yapısı

Embriyo çimleninceye kadar tohumun içinde bu şekilde kalır. Beslenmesi ise tohum içinde endosperm tarafından olur. Ayrıca yüksek yapılı bitki embriyolarında çenekler vardır.
Genç bitkinin fotosentezle kendine yeterli besin üretmesine kadar bitki taslağını besler. Tohum uygun koşullarda çimlenir. Bunlar uygun bir nemlilik (su), sıcaklık ve oksijendir.



Şekil : Bir Fasulye Tohumunda Çimlenme ve Gelişme Evreleri

Böyle uygun bir ortamda, tohum ilk olarak su emerek şişer. Bu sayede enzimler daha aktif hale geçer. Nişasta gibi depo besinler yıkılır. Hücresel solunum ve peşinden mitoz bölünme hızlanır.
Bölünmelerin hızlanmasıyla ilk kök oluşur. Sonra sırasıyla ilk yapraklar ve gövde gelişmeye başlar. Ortam ışıklıysa klorofil sentezi yapılır ve fotosentez başlar. Belirli bir süre gelişen bitkide, en son olarak çiçek oluşumu sağlanır.
Bitkide gelişme ve büyüme hayat boyu devam eder. Dökülen yaprakların yerine yenileri oluşur. Meristem dokular hayat boyu korunduğu için, göde ve dalların uzaması sınırsızdır.

teşekkürler