Tahılların Adaptasyonu

Tahıllar yüksek ekonomik önemleri nedeniyle üzerinde en çok çalışılan bitkilerin başında gelmektedirler. Bunun sonucunda çok değişik çevre koşullarına uyum sağlayabilecek çeşitler veya genotipler geliştirilmiştir, işte tahıllar gösterdikleri bu çeşit ve form zenginliği nedeniyle Dünya'da en fazla yaygınlık gösteren bitki grubudur. Tahıllar genellikle Kuzey ve Güney Yarıkürede, yüksek bölgelerde kültür bitkilerinin yetişebilme sınırlarını belirlemektedirler. Tahılların yetişemediği bölgelerde genellikle diğer kültür bitkileri de yetiştirilememektedir.

İklim istekleri
Tahıllar serin ve uçak iklim tahılları olarak iki büyük gruba ayrılmaktadır. Bunun nedeni bu iki gruba giren biati cinslerinin başta sıcaklık olmak üzere sıcaklık, nem (su) ve gün uzunluğu gibi iklim isteklerinin farklı oluşudur. Bunun sonucunda serin iklim tahılları Sonbaharda ekilip kışlık olarak yetiştirilirken, sıcak iklim tahılları ilkbaharda ekilerek yazlık olarak yetiştirilirler.

Sıcaklık
Sıcaklık tahılların ve tüm bitkilerin çimlenmelerinden hasatlarına dek büyüme., gelişme, verim ve kalitenin oluşması ile ilgili tüm olaylarda etkilidir. Serin ve sıcak iklim tahıllarının bazı sıcaklık istekleri aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.



Görüldüğü gibi herşeyden önce serin ve sıcak iklim tahıllarının çimlenebilmeleri için gerekli minimum sıcaklıklar arasında yaklaşık 8-10 0C’lik bir fark bulunmaktadır. Yine sıcaklığın her iki grup tahılların büyümeleri üzerine de etkisi çok farklı olmaktadır. Sıcak iklim tahıllarının minimum seviyede fotosentez yapıp büyümeleri için gerekli sıcaklık serin iklim tahıllarınınkinden yaklaşık 10°C daha fazladır. Yani sıcak iklim tahıllarının ölüme gidebilecekleri 0°C"ın üzerindeki düşük sıcaklıklarda (Örneğin 5-6°C gibi) genellikle serin iklim tahılları, ölmemeleri bir yana minimum seviyede de olsa fotosentez yapıp çok yavaş büyümeye devam edebileceklerdir. Sıcak iklim tahıllarının yaşamalarının söz konusu bile olamayacağı daha düşük sıcaklıklarda ise büyümeleri dursa bile soğuğa dayanıklılık kabiliyetlerine, yani genotipe bağlı olarak ölüp mahvolmıyacaklar, ancak büyümeleri geçici olarak duracaktır. Sıcaklık 5-70C'a ulaşınca büyüme tekrar minimum seviyede başlayacak ve optimuma (25-30°C) yükseldikçe büyüme de hızlanacaktır.

Sıcaklık tahıllarda çimlenme ve büyümeden başka gelişme üzerine de önemli şekilde etkilidir. Serin iklim tahılları kardeşlenme döneminden sapa kalkma dönemine geçebilmek için veya diğer bir ifade ile vejetatif dönemden generarif döneme geçebilmek için belli derecede soğuk etkisine maruz kalmalıdırlar. Buna vernalizasyon (-yerevizasyon) ismi verilir. Şayet bu etkiye maruz kalamazlarsa sapa kalkıp üretken organlarını, danelerini oluşturamazlar, boylanmadan toprak üzerinde yaprak halinde kalırlar.

Vernalizasyonu daha iyi anlayabilmek için şu önemli hususlar bilinmelidir:
a) Vernalizasyon genotipik bir özelliktir. Sıcak iklim tahıllannın vernalizasyon ihtiyaçları yoktur. Serin iklim tahıllarında ise her çeşit veya hattın yani her genotipin vernalizasyon ihtiyacı farklıdır. Aynı tür içinde vernalizasyon ihtiyacı çok yüksek, orta, düşük çeşit veya hatlar olduğu gibi vernalizasyon ihtiyacı hiç olmayan çeşit ve hatlar da vardır. Buna göre serin iklim tahıAllannda çeşitler kışlık (=biyolojik kışlık=mutlak kışlık), alternatif ve yazlık olarak üç gruba ayrılabilirler.

Kışlık çeşitler vernalizasyon ihtiyacı yüksek olan çeşitlerdir. Yazlık çeşitlerin vernalizasyona ihtiyaçları yoktur. Alternatif çeşitler ise bu ikisinin arasında yer alırlar. Yani vernalizasyon ihtiyaçları düşük olan çeşitlerdir.

b) Vernalizasyon ile soğuğa dayanıklılık arasında çok yakın bir pozitif ilişki vardır. Yani herhangi bir çeşidin vernalizasyon ihtiyacı arttıkça .soğuklara dayanıklılığı da o nispette artar. Vernalizasyon ihtiyacı azaldıkça soğuklara dayanıklılık da azalır. Buradan şu sonuç çıkarılabilir. Kışlık çeşitler mutlaka kışın yetiştirilmelidir. Çünkü vernalize olabilmeleri için soğuklara maruz kalmalıdırlar. Bunun yanında kış soğuklarına dayanıklıdırlar. Yazlık çeşitler ise mutlaka yazlık olarak yetiştirilmelidirler. Çünkü çok düşük olmayan kış soğukları bile bunların tamamen mahvolmalarına neden olabilir. Ayrıca bunların vernalizasyon ihtiyaçları olmadığı için soğuklara maruz kalmalarına da gerek yoktur. Alternatif çeşitler ise vernalizasyon ihtiyaçları ve soğuklara dayanıklılıkları bu ikisinin arasında olan ve genellikle kış mevsimindeki soğuklara göre bazı böl¬gelerde kışlık bazı bölgelerde yazlık olarak yetiştirilebilen çeşitlerdir. Bu bilgilerin ışığı altında daha önce sıcak iklim tahılları yazlık, serin iklim tahılları ise kışlık olarak yetiştirilir şeklinde verdiğimiz bilgiyi biraz daha detaylandırabiliriz. Sıcak iklim tahılları mutlaka yazlık olarak yetiştirilirler. Serin iklim tahılları ise kışlık, yazlık ve alternatif çeşitleri olduğu için hem yazlık hem de kışlık olarak yetiştirilebilirler. Örneğin buğday yaygın olarak kışlık veya alternatif çeşitler kullanılarak kışlık yetiştirilmektedir. Ancak kışı çok soğuk geçen bölgelerde (Örneğin ,Doğu Anadolu'nun yüksek bölgeleri. Kuzey Avrupa ülkeleri gibi) yazlık çeşitler kullanılarak yazlık olarak da yetiştirilebilirler. Ancak şu da unutulmamalıdır ki eğer iklim uygunsa serin iklim tahılları mutlaka kışlık olarak yetiştirilmelidir. Çünkü yazlık yetiştirilmede vejetasyon dönemi hem kısa olacağından ve hem de sıcak ve kurak bir döneme geleceğinden verim kışlık ekime göre yaklaşık 2 misline hatta bazen 3 misline kadar azalabilecektir..

c) Vernalizasyon etkisi tohumun çimlenmeye başlamasıyla başlar ve sapa kalkma dönemine kadar devam eder. Çimlenmeye başlamadan önce tohumlar üzerine soğukların herhangi bir vernalizasyon etkisi yoktur.

d) Vernalizasyonda belirli bir soğuk deni söz konusudur. Bu deni düşük sıcaklık île zaman integrasyonu oluşturur. En uygun vernalizasyon sıcaklığı minimum çimlenme sıcaklığı civarındaki sıcaklıklardır (1-5°C arası). Bu sıcaklıklarda vernalizasyon en hızlı şekilde tamamlanır. Ancak daha yüksek ve düşük sıcaklıklarda da vernalizasyon olur ama tamamlanması daha uzun sürer. Tohumlar ekimden önce su ile şişirilip ,çimlenme uyartısı başlatılıp soğuk bir ortamda, örneğin buzdolabında tutularak veya ekilip çıktıktan sonra soğuk ortamlarda tutularak vernalizasyon suni olarak en etkili düşük sıcaklıklarda kısa zamanda sağlanabilir. Tarlaya ekim yapıldığında ise yani tabii şartlarda sıcaklık devamlı şekilde değişeceğinden vernalizasvon etkisinin tamamlanması yer, yıl ve ekim zamanına göre değişir.

Nem
Tahıllar gösterdikleri çok değişik genotipik varyasyon nedeniyle çok değişik, nem şartlarına sahip bölgelere uyum gösteren çeşitlere sahiptirler.
Serin iklim tahılları büyük bir çoğunlukla kışlık olarak. yağışlı mevsimde,. yetiştirildiklerinden genellikle sulama imkanı olmayan tarlalarda tamamen toprakta depolanmış ve yağışlarla gelecek suya bağımlı olarak üretimleri yapılmaktadırlar. Bunun için yağış miktarı ve bunun vejetasyon dönemindeki dağılımı (yağış rejimi) verimi büyük oranda etkilemektedir. yağış miktarı ve rejiminin Yurdumuzdaki çok değişik iklim bölgelerinde ve daha da önemlisi yıldan yıla büyük değişiklikler göstermesi, hayati öneme sahip tahıl rekoltesinde büyük varyasyonlara neden olmaktadır. Bunun için yıldan yıla meydana gelen iklimsel özellikleri, yağış miktar ve dağılımındaki farklılıklarda veriminde genotipik olarak fazla değişiklik göstermeyecek, yani stabil çeşitlerin geliştirilmesi önemli bir konu olarak ortaya çıkmaktadır.

Serin iklim tahıllarının vejetasyon boyunca istedikleri su miktarları da gelişme dönemlerine göre farklılık göstermektedir. İyi bir çimlenme ve uygun bir çıkış sağladıktan sonra ekimden sapa kalkma dönemine kadar olan dönemde su isteği fazla olmayıp verim üzerine çok etkili de değildir. Hızlı bir kütlesel büyümenin olduğu ve başak taslağının oluştuğu sapa kalkma dönemiyle birlikte, yüksek verim elde edebilmek için .su ihtiyacı gittikçe artar. Başaklanma döneminde maksimuma ulaşır ve yüksek su talebi dane doldurma döneminde de devam eder. Daneye besin maddesi birikmesinin sona erdikten sonraki olgunluk döneminde ise olgunluğun homojen ve hızlı olabilmesi için sıcak ve kuru havalar uygundur. Görüldüğü gibi bölgelere göre değişmekle beraber genellikle Mart ayının ortalarından Mayıs ortalarına kadar olan dönemdeki su eksikliği büyük oranda verim azalmalarına sebep olabilmektedir. Bununla ilgili olarak çiftçiler Nisan, Mayıs aylarındaki yağışlar için "altın yağıyor" tabirini kullanmaktadırlar. Serin ve sıcak iklim tahılları arasında su kullanım etkinliği bakımından farklılıklar vardır. l g. kuru madde üretimi için tüketilen su miktarı serin iklim tahıllarında 500-700 g. arasında iken. tarımı tamamen su içinde yapılan çeltik bir tarata bırakılırsa. Sıcak iklim tahıllarında yani mısır ve darılarda bu değer 300-400 g. arasındadır. Yani sıcak iklim tahılları serin iklim tahıllarına oranla suyu daha etkin şekilde kullanmakladırlar. Bunun nedenlerini şöyle sıralayabiliriz; mısır ve darılar C4, serin iklim tahılları ise C3 bitkisidirler. C4 bitkilerinin suyu daha etkin kullanabilecek, C3 bitkilerinden farklı, bir fotosentez prosedürleri vardır. Örneğin C4 bitkileri bitkileri solunum sonunda açığa çıkan CO2’i fotosentezde kullanabilirler. Yani CO2 kısıtlayıcı bir faktör olmaktan çıkar ve böylece fotosentetik etkinlik artar.

Sıcak iklim tahılları sıcaklığın büyüme için çok uygun olduğu sıcak bir mevsimde yetiştirildikleri halde, serin iklim tahıllarının büyüme mevsimlerinin büyük bir çoğunluğunda sıcaklık fotosentez minimumu altında veya civarındadır. Dolayısıyla fotosentetik etkinlikleri düşük olmaktadır.

Sıcak iklim tahıllarının l g. kuru madde üretimi için tükettikleri su serin iklim tahıllarından daha az olmakla birlikte ,temin edilmesi gereken su miktarı bunlardan çok daha yüksektir. Temin edilmesi gereken su miktarı serin iklim tahıllarında 300-400 mm iken bu değer darılarda 300-500 mm, mısırda ise 500-600 mm olup, çeltikte 2500-5700 mm'ye kadar çıkmaktadır. Bunun nedenim ise söyle açıklayabiliriz;

a) Mısır ve darılar vejetatif aksamları büyük olan bitkilerdir. Yani birim kuru madde üretimi için tükettikleri su miktarı az olmakla beraber birim alanda ürettikleri toplam kurumadde miktarı yüksek olduğu için temin edilmesi gerekli su miktarı yüksektir.

b) Ayrıca sıcak iklim tahıllarının yetiştikleri sıcak mevsimde bitkinin terleme ile kaybettikleri su yüksek olduğu gibi açık su yüzeylerinden ve topraktan buharlaşma ile su kaybı da fazladır.

Toprak istekleri

Tahılların belirgin bir toprak seçicilikleri yoktur. Genellikle orta tekstürde, su ve besin elementleri tutma kapasitesi yüksek, derin, sıcak, drenajı iyi, verimli ve pH'sı nötr civarındaki topraklar en iyi topraklardır. Ancak değişik cins ve türler arasında toprak istekleri bakımından bazı farklılıklar vardır.

Serin iklim tahılları içinde en verimli ,en uygun toprak şartlarım en iyi değerlendiren arpadır. :

Kökleri yüzlek olduğu için de arpanın iyi bir performans gösterebilmesi için besin elementlerinin toprağın üst taraflarında ve hazır vaziyette olması gerekir. En verimsiz, ve nem problemi olan '. toprakları en iyi değerlendiren ise çavdardır. Bunun nedeni çavdarın derin kök sistemi sayesinde ' toprağın alt tabakalarında bulunan su ve besin elementlerinden faydalanabilmesindendir. Yulaf ve buğday bu ikisinin arasında yer alırlar. Makarnalık buğdayların toprak istekleri ekmeklik buğday ', çeşitlerinden daha fazladır.

Sıcak iklim tahıllarında ise özellikle erken ekimlerde çimlenme ve çıkışın hızlı olabilmesi için uygun değildir. Ayrıca birim alanda ürettikleri kuru maddenin yüksek olması nedeniyle, iyi bir verimin oluşabilmesi için toprakların verimliliğinin de yüksek olması istenir. Çeltik bitkisinin tarımı ise su dolu tavalar içinde yapılması nedeniyle toprağın tekstürü ve su tutma kapasitesi özellikle önem kazanır. Ayrıca çeltik tarımı tuzlu toprakların ıslahında özel bir yere sahip olduğundan toprak tuzluluğu da önemlidir.