Sebze Yetiştiriciliğinde Fidenin Önemi

Bazı sebze türlerinde yetiştiricilik, üretim parseline doğrudan tohum ekimi yapılarak, bazı türlerde ise tohumların önce özel küçük alanlara ekilerek fide elde edilip, daha sonra üretim parsellerine dikilmesi ile elde edilir.

Domates, biber, patlıcan, lahana, kereviz, marul, pırasa gibi sebze türlerinin yetiştiriciliği genelde fide üretilerek yapılır. Fasulye, kavun, karpuz, hıyar, ıspanak, maydanoz, tere ve turp gibi türler genellikle doğrudan tohum ekimi ile yetiştirilen sebzelerdir. Domates ve biberde olduğu gibi sebze türlerinden bazıları sanayide işlemesi amacıyla kullanılmakta ve araziye direkt olarak ekilebilmektedir.

Sebze fideleri, yastıklarda, tünelde ve seralarda yetiştirilebilir. Yastıkların zor hazırlanması ve taze gübre bulmanın zahmetli olması nedeniyle kullanımı azalmıştır. Bunun yerini seralar ve tüneller almıştır. Plastik tünellerin kurulmasının kolay ve ucuz olması, çiftçileri, fide üretimini bu ortamlarda yapmaya yönlendirmiştir. Son yıllarda hazır fide üreten firmaların artması, fide yetiştiriciliğini başlı başına bir sektör yapmıştır. Böylelikle çiftçi, fidesini kendi üretmeyip, hazır fide firmalarından satın almaktadır.

Fide ile yetiştirme, doğrudan tohum ekimi yapılmasına göre bazı avantajlara sahiptir. Bu avantajlar şunlardır:

a)Erkencilik

Bitkiler yetişme periyotlarını fidelikte geçirerek belirli büyüklüğe ulaşmış olur. Aynı zamanda direkt ekime göre 30-50 gün daha erken ürün verirler.

b)Araziden ve zamandan tasarruf

Arazinin boş kaldığı dönemlerde başka ürünler yetiştirilir ve topraktan yılda bir yerine iki, iki yerine üç, üç yerine dört ürün alınabilir.

c)Tohumdan tasarruf

Fide ile üretim sonucunda kullanılan tohum miktarı azalır. Böylelikle, günümüzde çok yüksek fiyatlarla satılan F1 hibrit çeşitlerin tasarrufu yönünden büyük önem taşır.

d) Homojen üretim

Doğrudan tohum ekerek yapılan yetiştirmede, bazı alanlar boş kalabilir ve değerlendirilmez. Fide ile yetiştiricilikte bu söz konusu olmaz.

e) Sağlıklı üretim

Fideler yetiştirilirken veya dikimden önce seçim gerçekleştirilebilir. Hastalıklı, cılız sağlıksız bitkiler elimine edilerek sağlıklı ve kaliteli fidelerle üretim yapılabilir.

f) Enerji tasarrufu

Fide yetiştiriciliği daha küçük alanlarda yapılır, bu da daha küçük bir alanın ısıtılarak enerjinin az kullanılması sağlanır.

g) Verimi artırıcı ve erkenciliği uyarıcı işlem uygulama imkanı

Fidelikte yetiştirme döneminde bazı özel uygulamalar gerçekleştirilebilir. Virüse dayanımı artırmak için aşılama, sıcaklık şokları, budama, ilave ışıklandırma fidelikte yapılabilir. Bu tür uygulamaları açık arazide gerçekleştirmek ekonomik ve pratik değildir.

Fidelerin iyi gelişebilmeleri için bakımlarına özen gösterilmesi gerekmektedir. Fidelikte yapılacak bakım işleri olarak; hava koşullarına bağlı olarak sulama ve havalandırma, yabancı ot mücadelesi, hastalık ve zararlılara karşı mücadele sayılabilir.

Tohumların fide elde emek için ekildiği ortama “harç” denir. İyi nitelikte fide harcı; tohumun kolay çimleneceği, yüzeye çıkışını sağlayacak kadar gevşek karakterde, yeterli suyu taşıyabilen, fazla suyun drene edilebildiği, fide döneminde bitkiye yeterli besin maddesi sağlayabilen ortam veya ortam karışımlarından oluşabilmektedir. Yakın zaman içinde 1/3 eski gübre, 1/3 elenmiş toprak, 1/3 ince dere kum karışımı kullanılırken; son zamanlarda iyi çıkış ve fide kalitesi oluşturması nedeniyle torf, torf + perlit, torf + vermikulit karışımlarının kullanımı yaygınlaşmıştır.

Kullanılan harc kesinlikle sterilize edilmelidir. Sterilizasyon; solarizasyon, su buharı veya kimyasal maddeler vasıtasıları ile yapılır. Hastalık ve zararlılar ile bulaşık harçta üretilen fidelerin boğazlarında nem ve sıcaklığın artışı durumunda mikroorganizmalar, fidelerin çürümesine neden olur.

Son yıllarda fide üretiminin yeni bir sektör olarak gelişmeye başlaması ile hazır fide üretimi başlamıştır. İsteğe göre fide üreten firmalar, viyollerde, istenilen tür ve çeşitten fide üremektedirler. Firmaların, makine ile yaptıkları tohum ekimini takiben sulama ve çimlendirme için 3-4 gün bekletilen viyoller seralara alınmakta ve bakım işlemlerine devam edilerek, satışa arzedilmektedir.

İyi bir fidede aranan özellikler şunlardır;

- Fidenin bütün kısımlar sağlıklı ve sağlam olmalıdır,

- Ne çok genç ne de çok yaşlanmış olmalıdır,

- Pişkinlik kazanmış olmalıdır,

- Çok boylanmamalı, kalın, kuvvetli olmalı,

- Türlere has mumsu tabaka ve renkler görülmelidir,

- Kök sistemi tam ve sağlıklı olmalı,

- Fideler aynı büyüklükte ve yeknesak olmalıdır.

Fide yetiştiriciliği faaliyetleri enstitümüzde de yapılmaktadır. Her yıl ilkbahar aylarında (Nisan, Mayıs, Haziran) istenilen türlerdeki fide çeşitleri üreticilere sunulmaktadır.



Seçkin Gargın

Ziraat Mühendisi