Kişi Başına Düşen Yıllık Sebze Miktarı

KİŞİ BAŞINA DÜŞEN YILLIK SEBZE MİKTARI

Değişik yerlerde yaşayan insan topluluklarının günlük beslenmesi oldukça faklılık gösterir. Burada örf ve adetler yanında, orada bulunan ve kolay temin edilen yiyecek maddelerinin rolü büyüktür. Bununla beraber gelişmiş ülkelerde yaşam biçimi kısmen birbirine uyum gösterir. Bugün için Avrupa’da ve Amerika’da orta yaşlı insanların sağlıklı bir yaşam için, günde en az 200 gr sebze tüketmesi esas alınmaktadır. Bu rakam sebze üretiminin yapıldığı ülkelerde ister istemez artarak 500 gr ve hatta 1000 gr’ın üzerine çıkmaktadır. Ortalama bir değer söz konusu olduğunda günlük 500 gr sebze alınmalıdır. Günlük en az 200 gr sebze alınması söz konusu olduğunda yıllık sebze tüketimi bir insan için 365x200 = 73000 gr yani 73 kg’dır. Bu değer ortalama 500 gr için 182,5 kg ve maksimum 1000 gr için 365 kg’dır. Böylece bir insanın yıllık sebze tüketimi 73-365 kg arasında değişir. Bir yerde yaşayan insan nüfusunu, bir insanın yıllık tüketim miktarı ile çarparsak o memleketin yıllık tüketeceği sebze miktarını bulmuş oluruz. Örnek olarak memleketimizi ele alırsak, nüfusumuz ortalama 65 milyon olduğundan yıllık sebze tüketim miktarımız :
En az 65.000.000 x 73 = 4.745.000.000 kg = 4,7 milyon ton
Ortalama 65.000.000 x 182 = 11.830.000.000 kg = 11,8 milyon ton ve
En fazla 65.000.000 x 365 = 23.725.000.000 kg = 23,7 milyon ton’dur.
Yıllara göre Türkiye’de üretim alanları ve üretilen sebze miktarı Cetvel 4.1’de verilmiştir. Son 5 yılın ortalamalarına göre üretim alanı 936.5 bin hektar ve bu alan üzerinde üretilen sebze miktarı 22,2 milyon ton’dur. En az sebze tüketimi dikkate alınırsa, nüfusumuza göre yaklaşık 18 milyon, ortalama 11 milyon ton fazla sebze üretimi bulunmaktadır. En fazla tüketim için başa baş bir miktar karşımıza çıkar. Kişi başına düşen sebze miktarının başka bir hesaplama şekli olarak, o ülkede üretilen sebze miktarını, nüfus başına böleriz. Türkiye’de üretilen sebze miktarı 22,2 milyon ton olup, 65 milyon nüfusa böldüğümüzde kişi başına düşen sebze miktarı 341,5 kg’dır. Bu rakamlar Amerika’da 241,3 kg, AB ülkelerinde 201,1 kg ve Asya kıtasında 198,8 kg’dır. Cetvel 4.2’de konu ayrıca ülkeler bazında incelenmiştir.
Bu durumda gerek kıtalar ve gerekse ülkeler ele alındığında Türkiye kişi başına düşen sebze miktarı bakımından dünyada birinci sıradır. İkinci sırada ABD ve daha sonraki sıralarda AB ülkeleri Fransa, İspanya ve İtalya gelmektedir.
Türkiye’de genel olarak kişi başına düşen yılık sebze miktarı yanında, değişik sebze çeşitlerinin kişi başına düşen miktarını Cetvel 4.3’de görebiliriz. Bu cetvelden en fazla domates, kavun, karpuz, patlıcan, biber ve kabak gibi meyveleri yenen sebzelerin daha fazla üretildiği ve kişi başına daha fazla düştüğü anlaşılır.
Yukarıda ele alınan üretim miktarları çoğu kez insan beslenmesinde kullanılan hakiki miktarlar değildir. Çünkü satın alınan ürünün tümü hiçbir şekilde tam olarak değerlendirilemez. Her sebze çeşidinin bir kısmı, hasadı sırasında, hasat sonrası pazarlanmasında ve evde kullanılıncaya kadar geçen süresi içinde, çeşitli şekillerde atılır. Örnek olarak marul alınsa, hasattan pazarlanıncaya kadar dış yaprakları sararıp bozulduğundan, satıcı tarafından koparılır, gösterişli iç yapraklar dışarıda bırakılır. Aynı durum tüketici tarafından marul alındığında, tüketilinceye kadar geçen sürede yine dış yapraklar bozulduğundan koparılıp atılır. Böylece hasattan sonra tüketilinceye kadar atılan yaprak miktarı % 20-30’u bulur. Bu bakımdan üretilen sebze miktarı ile tüketilen miktar arasında sebze çeşitlerine göre değişen oranlarda atılmadan dolayı % 10-30 arasında bir azalma meydana gelir (Cetvel 4.4). Bu bakımdan üretilen sebze miktarını ele alarak kişi başına şu kadar sebze düşüyor demek bir bakıma hatalı bir yaklaşımdır.
Cetvel 4.1. Türkiye’de Sebze Üretim Alanı (1000 hek) ve Miktarı (1000 ton) (FAO istatistikleri)
Yıllar ›
Sebzeler 1997 1998 1999 2000 2001 Ortalama
v
Üretim Alanı 925,1 928,8 961 934 934 936,5
Üretim Miktarı 21190,7 21954,6 23329 22329 22329 22226,4
Cetvel 4.2. Değişik Ülkelerde Kişi Başına Düşen Sebze Miktarı
Ülkeler Ortalama Yıllık
Sebze Miktarı
(kg)
Almanya 50-60
Amerika 210-250
Avusturya 65-70
Belçika 50-60
Danimarka 60-70
Fransa 150-200
Hollanda 70-80
İngiltere 50-75
İspanya 120-150
İsveç 25-40
İsviçre 50-60
İtalya 110-170
Japonya 70-90
Norveç 20-30
Portekiz 85-100
Türkiye 300-350
Yunanistan 80-110
Cetvel 4.3. Türkiye’de Değişik Sebze Çeşitlerinin Kişi
Başına Düşen Miktarları
Sebzeler Kişi Başına Düşen Sebze Çeşidi Miktarı (kg)
Bakla 2,5-7,3
Bamya 2,3-5,9
Bezelye 3,3-5,4
Biber 18,4-20,6
Çilek 4,6-6,2
Dereotu 0,7-2,6
Enginar 0,6-1,1
Domates 35,3-46,3
Fasulye 15,1-18,4
Havuç 4,6-6,4
Hindiba 0,3-0,6
Hıyar 12,0-19,3
Ispanak 3,8-8,8
Kabak 21,3-22,6
Karnabahar 1,9-4,1
Karpuz 30,7-32,0
Kavun 22,9-24,6
Kırmızı pancar 1,5-2,7
Kuşkonmaz 0,1-0,3
Lahana 15,5-19,2
Mantar 0,3-0,5
Maydanoz 2,9-3,6
Nane 0,4-0,6
Patates 10,3-16,7
Patlıcan 15,3-23,8
Pazı 1,8-2,9
Pırasa 13,6-16,4
Ravent 0,1-0,3
Şalgam 0,4-1,0
Salata ve Marul 14,5-17,5
Semizotu 1,6-3,4
Soğan 13,1-18,7
Turp 3,9-7,1
Tere 3,0-4,1
Yer elması 0,1-0,6
Toplam 278,7-371,6
Cetvel 4.4. 100 gr Yenebilir Sebze İçin Gerekli Kaba Sebze Miktarı
Kaba Sebze
Sebze Çeşitleri Miktarı
(gr)
Enginar 365
Patlıcan 143
Karnabahar 162
Fasulye 104
Çin lahanası 222
Bezelye 250
Kıvırcık salata 250
Yeşil yaprak lahanası 223
Hıyar 138
Alabaş 175
Tere 100
Kabak 144
Pazı 220
Havuç 127
Biber 157
Pırasa 124
Turp 138
Ravent 125
Brüksel lahanası 113
Kırmızı pancar 127
Kereviz 163
Kuşkonmaz 150
Ispanak 127
Domates 117
Beyaz baş lahana 130
Wirsing lahanası 140
Soğan 106
Patates 110
Üretilen sebze miktarından bu %10-30 atılan kısımlar düşüldükten sonra kişi başına tüketilen esas rakam bulunur. Bu durum dikkate alındığında Türkiye’de kişi başına düşen sebze miktarı 341,5 kg değil, ortalama % 20 atılma payıyla 68,3 kg’ı düşüldükten sonra 273,2 kg olmalıdır.


Kaynak: Genel Sebzecilik Kitabı Prof. Dr. Atila Günay