Elma Yaprakbükeni - Archips rosanus L

Elma yaprakbükeni[Archips rosanus L.(Lep.:Tortricidae)] Yazdır




7.2. Elma yaprakbükeni[Archips rosanus L.(Lep.:Tortricidae)]

7.2.1. Tanımı, yaşayışı ve zarar şekli



Elma yaprakbükeni kelebeklerinin ön kanatları yamuğumsu dikdörtgen şeklinde olup, rengi açık zeytin ile kahverengi arasında değişir. Kanatların üzerinde gerek şekil ve gerekse renk bakımından bazı ayrıntılar gösteren tanımlayıcı lekeler ve bantlar bulunur. Kelebeğin kanat açıklığı 18-22 mm'dir (Şekil 3/a).

Yumurtalar paketler halinde bırakılır. Her yumurta paketinde ortalama 60 adet yumurta bulunur. Yumurtalar genel olarak oval ve basık şekilli olup, bulunduğu zemin üzerine yan yana yapışık bir vaziyette dururlar. Yeni bırakıldıkları zaman cam veya su yeşili rengindedir. Birkaç gün sonra bulundukları dalın rengine yakın bir renk alırlar (Şekil 3/b).

Larvaların vücudu açık sarı-yeşil, koyu yeşil, baş kısmı ise kahverengi-siyah renklidir. Larvalara dokunulduğu zaman, zikzaklar yaparak kendilerini geriye doğru çeker ve ağızlarından bir iplikçik (ağ) salgılayarak, yere doğru sarkarlar. Olgun larvalar ortalama 20-22 mm uzunluğundadır (Şekil 4/a).

Pupaların göğüs kısmı(thorax) koyu kahverengi, karın kısmı (abdomen) ise kahverengidir. Pupa uzunluğu, erkeklerde 6-10 mm, dişilerde ise 9-13 mm arasında değişmektedir (Şekil 4/b).

Bu zararlı kışı ağaçların gövde ve kalın dallarında paketler halinde yumurta döneminde geçirir. Yumurtalardan larva çıkışı Ege Bölgesinde mart ayının başında veya ortasında başlar. Larvalar nisan ayının ortası veya sonuna kadar çıkmaya devam eder. Larva çıkışı son bulduğu zaman Salihli ve Sapıkısa çeşitleri, tam çiçeklenme döneminde; Napolyon çeşidinde, çiçek taç yapraklarının %20-40’ı, Kırdar çeşidinde ise % 40-60’ı dökülmüş durumdadır.



Yumurtadan çıkan larvalar 5 larva dönemi geçirerek, 16-21 günde gelişmelerini tamamlarlar. Gelişmelerini tamamlayan larvalar mayıs ayının ilk haftasında, kıvırdıkları yaprakların arasında pupa olurlar.

Pupalardan 12-16 gün sonra ergin kelebekler çıkar. Kelebek çıkışı mayıs ayının ortasından itibaren başlar ve mayıs sonu - haziran ayının üçüncü haftası arasında en yüksek seviyeye ulaşır. Kelebeklerin uçuşu haziran ayının sonuna, bazen temmuz ortasına kadar devam eder. Kelebekler çıktıktan 3-4 gün sonra yumurta bırakırlar. Yumurtalar geceleyin çoğunlukla ağaçların gövde ve kalın dallarının düz, pürüzsüz kısımlarındaki kabukların üzerine paketler halinde bırakılır. Bir yumurta paketinde ortalama 60 (2-100) adet yumurta bulunur. Bu zararlı yılda 1 döl verir (Şekil 5). Larvalar ilk iki dönemlerinde yeni sürmüş yaprakların uç, gözlerin iç ve dış kısımlarını yanlardan ve dip kısımlarından, çiçeklerin ise erkek ve dişi organlarını yiyerek zarar yaparlar. Karakteristik olarak 2-10 adet yaprağı ipeksi ağlarla birbirine bağlayıp buket haline getirirler, tek yaprağı ise ortadamar doğrultusunda puro gibi uzunlamasına sararlar (Şekil 6). Hemen hemen tüm meyve ağaçlarında, süs bitkilerinde ve orman ağaçlarında zarar yaparlar.

7.2.2. Doğal Düşmanları

Elma yaprakbükeninin önemli doğal düşmanları aşağıda verilmiştir: - Yumurta parazitoitleri:

Trichogramma cacoeciae Marchal. (Hym.:Trichogrammatidae) Trichogramma dendrolimi Matsumura (Hym.:Trichogrammatidae)


- Larva parazitoitleri :Apanteles sp. (Hym.:Braconidae)Habrobracon variegator Spinola (Hym.:Braconidae)Goniozus sp. (Hym.:Bethylidae)Eulopus larvarum (L.) (Hym.:Eulophidae)Colpoclypeus florus (Walker) (Hym.:Eulophidae)Macrocentrus linearis Nees (Hym.:Braconidae)Apanteles ater Ratz. (Hym.:Braconidae)Meteorus ictericus Nees (Hym.:Braconidae) - Larva + pupa parazitoitleri :Dibrachys cavus (Walk.) (Hym.:Pteromalidae)Habrochytus chrysos (Walk.) (Hym.:Pteromalidae)Mesopolobus sp. (Hym.:Pteromalidae)Eupelmus urozonus Dalman (Hym.:Eupelmidae)Pediobius bruchicida Rond (Hym.:Eulophidae)- Pupa parazitoitleri :Itoplectis maculator F. (Hym.:Ichneumonidae)Trichomma sp. (Hym.: Ichneumonidae)Habrochytus semotus (Walk.) (Hym.:Pteromalidae)Tetrastichus sp. nr. galactopus (Ratz) (Hym.:Eulophidae)Monodontomerus aereus Wlk. (Hym.:Torimidae)Brachymeria intermedia (Nees) (Hym.:Chalcididae)Cadurcia casta Rond. (Dip.:Tachinidae)-PredatörleriAncistrocerus nigricornis Curt. (Hym.:Vespiidae)Sylvia sp. (Aves:Sylviidae)

Bu doğal düşmanlar içinde en önemlisi yumurta parazitoiti olan Trichogramma türleridir. Trichogramma yaşayışını, Elma yaprakbükeninin yaşayışına uydurmuştur. Erken ilkbaharda kısa kanatlı, siyah veya koyu kahverengi olan erginler (kış formu), yaz aylarında ise normal kanatlı ve sarı renkli erginler (yaz formu) meydana gelir (Şekil 7).

Bu parazitoit kışı, Elma yaprakbükeni yumurtalarının içinde diyapoza girerek, prepupa halinde geçirir. Mart ayında, konukçu yumurtalarından çıkan, kısa kanatlı ve koyu renkli dişiler, çoğunlukla aynı yumurta paketindeki normal yumurtaları veya en yakın olan yumurta paketlerindeki yumurtaları parazitler. Parazitli yumurtalar kısa bir süre sonra kararır ve haziran-temmuz aylarına kadar açılmadan kalır. Normal yumurtalar ise, en geç nisan ayı sonuna kadar açılarak. konukçu larvaları çıkar. Parazitoit bu süre içerisinde, konukçu yumurtasının içinde diyapoza girmiş(yaz diyapozu) prepupa döneminde bulunmaktadır.

Mayıs–haziran aylarında, Elma yaprakbükeni yumurtalarını bırakma-ya başladığı zaman, parazitoitin diyapozu sona erer ve kanatlı erginler çıkar. Bunlar yeni bırakılan Elma yaprakbükeni yumurtalarını parazitler. Pupa dönemine kadar gelişen parazitoitlerin büyük bir kısmı (% 97-98’i) diyapoza girerek kışı geçirir. Çok az bir kısmı (%2-3’ü) ise konukçu yumurtalarından ergin olarak çıkar ve 3. dölü meydana getirir. Böylece bu parazitoit, Elma yaprakbükeni yumurtalarında yılda üç döl verir.

Parazitli yumurtalar, ergin çıktıktan sonra uzun süre kahverengi-siyah rengini korumaktadır. Parazitli yumurtalarda, parazitoit çıkış delikleri yuvarlaktır. Normal yumurtalarda ise, larva çıkış delikleri oval veya yarım ay şeklindedir. Ayrıca larva çıkmış olan yumurtalar, beyaza yakın açık renklidir(Şekil 8).

7.2.3. Mücadelesia) Mekanik mücadele

Erken ilkbahar, sonbahar ve kış aylarında, gövde ve kalın dallar üzerinde bulunan normal(parazitlenmemiş) yumurta paketleri ezilerek yok edilebilir. Ancak Trichogramma türleri tarafından parazitlenerek siyahlaşan yumurtaların ezilmemesine dikkat edilmelidir.

b) Biyolojik mücadele

Elma yaprakbükeninin en etkili doğal düşmanı yumurta parazitoiti olan Trichogramma türleridir. Ege ve Orta Anadolu Bölgelerinde yapılan araştırmalarda, bu parazitoitin, Yurdumuzda çok yaygın ve etkili olduğu saptanmıştır. T.cacoeciae'nin İzmir-Sultanyayla’da bazı kiraz bahçelerindeki Elma yaprakbükeni yumurta kümelerini %100’e, yumurtalarını ise %46.6’ya ulaşan oranlarda parazitlediği; T.dendrolimi’nin Ankara İlindeki bazı bahçelerde, bu zararlının yumurta kümelerinde %72’ye, yumurtalarında ise %46.75’e varan oranlarda etkili olduğu saptanmıştır.

Bu yumurta parazitoitlerinin ve diğer doğal düşmanlarının korun-ması ve popülasyonlarının arttırılması için gerekli tedbirler alınmalıdır. Yararlılara zararsız veya az zararlı ilaçların tercih edilmesi ve ilaçlama zamanının bunların en az zarar göreceği şekilde ayarlanması, doğal düşman-ların korunması açısından son derece önemlidir. Bunun için, yararlılarının saptandığı bahçelerde; yumurta, larva ve pupa parazitoitlerinin en aktif olduğu haziran ayında diğer zararlılara karşı yapılacak ilaçlı mücadeleden mümkün olduğunca kaçınmalıdır. Özellikle yumurta parazitoitlerinin bulunduğu bahçelerde, diğer zararlılara karşı kış ilaçlaması yapılmamalıdır.

c) Biyoteknolojik mücadele

Ağaç başına 5-6 adet normal(parazitlenmemiş) yumurta paketi bulunan bahçelerde, besi tuzakları ile kitlesel yakalama şeklinde mücadele yapılmalıdır. Bu tuzaklar, 1 litre için; “900 ml su +100 ml şarap + 25 g toz şeker + 25 ml sirke” karışımı ile hazırlanır. Kitlesel yakalama için, kelebek çıkışından bir hafta sonra her ağaca 1 adet besi tuzağı asılır. Yakalanan kelebekler tuzak kapları dolmadan alınmalı, tuzak yemleri eksildikçe ilave edilmeli ve 10-15 günde bir yenilenmelidir. Besi tuzakları, ergin çıkışları sona erince kaldırılmalıdır.

d) Kimyasal mücadele

Şubat - mart aylarında yapılacak kontrollerde, ağaç başına ortalama 7 adetten fazla normal(parazitlenmemiş) yumurta paketi bulunan ve erken ilkbaharda yapılacak kontrollerde çiçek ve yaprak buketlerinin %6’dan fazlası larva ile bulaşık olan kiraz bahçelerinde, kimyasal mücadele yapılmalıdır. İlaçlama, larva çıkışı sona erdiği zaman bir defa yapılır. İlaçlama zamanı fenolojik olarak Salihli ve Sapıkısa çeşitlerinde tam çiçeklenme, Napolyon çeşidinde çiçek taç yapraklarının %20-40’ı, Kırdar çeşidinde ise %40-60’ı döküldüğü döneme rastlamaktadır.