Keten Yetiştiriciliği

Linum usitatissimum


İklim istekleri:
Yılık yağış ortalaması 450–750 mm arasında olan hafif serin ve ılıman bölgeler, diğer bir ifadeyle yazlık olarak ekilen tahılların en iyı şekilde yetişebildiği bölgeler, keten tarımı için idealdir. Eşit şekilde dağılımı koşuluyla, yetişme dönemi boyunca alınacak 150–200 mm arasındaki yağış miktarı keten tanımı için yeterli olacaktır.

Toprak isteği:
Keten tanımı için en ideal topraklar, verimli, ince yapılı, kil oranı yüksek topraklardır. Toprak pH’sı 6.0-7.0 arasında olmalıdır.

Tarla Hazırlığı:
Keten tohumu çok küçük olduğu için, ekim yapılacak tarlada çok çok iyi bir tohum yatağı hazırlanması gerekir. Tarla yüzeyi ince yapılı olmalıdır. Ekimden önce gerekli gübre ve yabancı ot ilaçları da uygulanarak tarla yüzlek olarak karıştırılmalı ve tarla yüzeyinde kesek bırakılmamalıdır.


Keten Resimleri


Gübreleme : Keten bitkisinin gübre isteği, hemen hemen buğday’ın gübre isteği ile aynıdır. Dekara 8-10 kg azot (N) uygulanması yeterlidir. Bu amaçla, yaklaşık 20-25 kg üre gübresi ekim öncesi toprağa karıştırılmalıdır.

Ekim Tarihi: Keten bitkisinin hem kışlık hem de yazlık tipleri vardır. Kışlık tipte olanlar sonbaharda, Ekim ayı içerisinde, yazlık karakterde olanlar ise bahar döneminde, Nisan ayı içerisinde ekilmelidir. Havaların nispeten ilik geçtiği güney bölgelerimizde, kışlık olarak ekilmesi mümkün olabilir. Bu bölgelerde, Kasım ayında ekim yapılabilir.

Ekim Şekli :
Keten, makineli tarıma uygun alanlarda ekim makinesi ile sıraya ekilir. Buğday-Arpa ekim makineleri bu amaçla rahatlıkla kullanılabilir. Makineli tarım yapmanın mümkün olmadığı alanlarda ise, serpme ekim yapılabilir.

Ekim Derinliği :
Ketende ekim derinliği, 1.0-2.5 cm arasında olmalıdır. Çok kaba yapılı topraklarda (hafif kumsal) 4 cm’e kadar ekim yapılabilir. Çok derin ekimlerde, çıkış problemleri (hiç çıkamama veya geç çıkışlar) ortaya çıkar. Bu durum ise, tarlanın seyrek kalmasına ve keten bitkisinin yabancı otlarla boğulmasına neden olur.

Sıra Arası ve Ekim Sıklığı:
Ketende yüksek tane verimi elde etmek için dekara ortalama 1000.000 tohum üzerinden ekim sıklığı hesaplanmalıdır. Ketende Bin tane ağırlığının 4-8 gram arasında değiştiğini göz önünde bulundurursak, dekara 4.0-8.0 kg arasında tohumluk kullanılması gerekir. Bu Sıklığı sağlayacak sıra arası mesafesi ise 13-20 cm dir. Daha önce de belirtildiği gibi hububat mibzerleri (Buğday-Arpa ekim makinesi) bu amaç için idealdir. Eğer lif amaçlı alarak uzun boylu çeşitler
kullanılarak ekim yapılacaksa, kök bölgesinden meydana gelecek dallanmayı azaltmak ve bitki boyunu arttırmak için dekara atılacak tohum miktarı arttırılmalıdır. Dekara 2.000.000 tohum hesabıyla ekim yapılmalıdır. Bu ıse, yaklaşık 14–16 kg arası tohumluk demektir.

Sulama: Keten aslında sulanan bir bitki değildir. Yetişme süresince alınan yağışlarla su ihtiyacını karşılar. Fakat ilave sulama işlemi verimi artf ırır. Keten kökleri fazla derinde olmadığı için, çok hafif bir sulama bile verimi önemli ölçüde yükseltir.

Yabancı Ot Kontrolü:
Keten tarımında ekimlerin dar sıra aralığında yapılması yabancı ot istilasını önler gibi görünse de, bu ancak iyi bir çıkış Sağlanırsa mümkündür. Zamanında ve tay durumu uygun bir toprağa yapılan ekimler, düzgün çıkış göstereceğinden, zaten sıra arası da dar olan (13-20 cm) tarlada, her hangi bir yabancı ot barındırmayacaktır. Keten bitkisi, yabancı otlarla rekabet edemez. Eğer keten çıkışından sonra tarlada yabancı ot görülürse, Bentazon (Basagran), Bromorynil/MCPA (Buctril M) veya Clethodim (Select) içerikli ilaçlar kullanılabilir. Geniş yapraklı yabancı otlar için dekara 200 gr Basagran, 20-30 lıtre su ile karıştırılarak keten bitkisi 5 cm ve daha boylu iken uygulanmalıdır. Yine geniş yapraklılar için dekara 100 gr Buctril M, ketenler 5- 10 cm boya ulaşınca uygulanmalıdır. Çayır otları (Buğdaygil yabancı otlar) için ise, yabancı otlar 2-6 yapraklı iken, dekara 15-35 gr Select adlı ilaç, yine 20-30 litre su ile karıştırılarak püskürtülmelidir.

Hasat:
Keten hasadı için, diğer bazı bitkilerde olduğu gibi, bitkilerin hepsinin tamamen kuruması beklenmemelidir. Hasat zamanı gelmiş keten tarlasında, bazı bitkilerde hala yeşil yaprak ve yeşil kapsüller olabilir. Genel bir kural olarak, tarlada bulunan bitkilerin % 90’ nında kapsüller kurumuş ve kahverengine dönüşmüşse hasat yapılabilir.
Hasat işlemi iki şekilde de yapılabilir. Ya bitkiler kesilerek tarlada kurumaya bırakılır ve kuruduktan sonra harmanlanabilir. Ya da, eğer tarlada yabancı ot problemi yoksa ve kapsüllerin % 90’ nı da kurumuş ise, direkt olarak hububat biçerdöveri ile hasat edilebilir.
Hasat sonrası elde edilecek ürünün uzun süre güvenli bir şekilde muhafazası için, tanedeki nem oranının
11 den fazla almaması gerekir.
Yağı alındıktan sonra geriye kalan küspe de iyi bir hayvan yemi olarak değerlendirilir. İçerdiği 7 35 oranındaki ham protein sayesinde hayvanlar için mükemmel bir protein kaynağıdır.

Tohumluk Üretimi:
Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü tarafından, Sarı–85 isimli keten çeşidinden tohumluk üretimine başlarım ıştır. Bu çeşidin taneleri sarı renklidir ve susama benzemektedir.

OMEGA-3 ( N-3 ) yağ asitleri içeren besinlerin sağlığımız açısından önemini belgeleyen araştırma sonuçları arttıkça, beslenme uzmanları, doktorlar ve tüketicilerin, balık yağı ve keten tohumuna ilgileri arttı. Bu ürünlere yönelişin artmasındaki diğer önemli unsur da, vücudumuzun üretemediği N-3 yağ asitlerinin, mutlaka dışarıdan besin yoluyla alınmasının gerekliliği.


Keten tohumu yüksek oranda çoklu doymamış yağ asitleri, düşük oranda doymuş yağ asiti, yüksek oranda lifle birlikte bol miktarda potasyum, az miktarlarda ise magnezyum, demir, bakır, çinko ve çeşitli vitaminler içerir. 100 gr. keten yağı 13.4 mg. E vitamini, 100 gr. keten tohumu ise yaklaşık 450 kcal. içerir daha uygun sanki. Keten tohumunun amino asit profili soya ununa benzer özellikler gösterir. İçerdiği N-3 yağ asiti oranı, (Omega-6 nın yaklaşık dört katıdır) çözünebilir ve çözünemez liflerce zenginliği ve bir çeşit bitkisel östrojen olan lignanların en zengin kaynağı olması nedeniyle keten tohumu beslenme uzmanları tarafından sıklıkla önerilir. Lignanlar, hormonlara bağlı kanser türlerinde (göğüs, prostat vb.) seks hormonlarına müdahale ederek kansere karşı koruma yapar; tümör hücrelerinin büyümesini engeller. Keten tohumunda bulunan lignanlar birer doğal SERM’dir (östrojeni seçerek alan modülatörler); östrojen kullanımının zararlarından korurken tüm diğer olumlu etkilerinden de yararlanmayı sağlarlar. Örneğin; östrojenin kemiklerde bağlantı kurup büyümeyi sağlamasına izin verirken; hasar verebileceği göğüs ve rahim içi gibi hassas bölgelere girmesine izin vermezler. Fazladan bir hücre büyümesi olmadığında kanser riski azalır. Keten tohumu 100 gramda toplam 240.6 mg. bitkisel östrojen içerirken, birçok diğer gıda maddesinde bu 100 gramda 17 mg.’ı geçmez.

İçerdiği lifin yaklaşık olacak üçte ikisi suda çözünemeyen, geri kalanıysa çözünen lif özelliğini taşır.

Suda çözünmeyen lifler dışkı yoğunluğunu arttırarak, bağırsak geçiş zamanını azaltarak kabızlığı önleyici, bağırsakları yumuşatıcı etki yaparlar.

Keten tohumunda bulunan suda çözünür lifler (mucilage zamkı/sakızı) kan şekeri seviyesini korur, kolesterol seviyesini düşürürler. Beslenmedeki yüksek lif miktarının kanser önleyici etkileri de söz konusudur.

Beslenmede ideal yağ asiti dengesini sağlamak için, ana yağımızı tekli doymamış yağ asiti oranı yüksek soğuk sıkım zeytinyağı olarak seçmeli, doymuş ve transyağları (hidrojene) minimuma indirmeli, tahıla - ekmeğe bağlılığımızı düşürmeli, bol bol yeşil yapraklı gıdalar tüketmeli ve mutfağımızı keten tohumuyla takviye etmeliyiz.

Keten tohumu içerdiği alfa-linolenik asit (N-3 yağ asitlerinin en önemli üyesi) açısından besinlerin en zenginidir. Alfa-linolenik asitin bir kısmı, vücutta uzun zincir N-3 yağ asitleri EPA ve DHA ya dönüşürler ki bunlar iyi kolesterolü yükseltir, yüksek tansiyonda düşürücü etki yapar, kanın pıhtılaşma eğilimini azaltır, plazma trigliserid düzeyini, aritmi riskini azaltır. Dolayısı ile alfa-linolenik asitin koroner kalp hastalığı riskini azalttığı tespit edilmiştir. Keten tohumu üzerine yapılan araştırmalar, düzenli keten tohumu kullanımının dolayısı ile alfa linolenik yağ tüketiminin, arterioskılerozun (damar sertliği) gelişmesini önleyebileceğini, iltahabi hastalıklarda olmalı ve otobağışıklık rahatsızlıklarında etkili olabileceğini göstermektedir. N-3 çe dengeli beslenmenin kanseri engelleyici özellikleri de tespit edilmiştir. Yağ asitleri dengesinin N-6, doymuş yağ asitleri ve trans yağlar tarafına kayması sadece daha az N-3 tüketmemiz anlamına gelmemekte aynı zamanda bu yağlar, alfa-linolenik yağ asitinin uzun zincir N-3 yağ asitlerine dönüşmesi engelleyerekte vücudumuz N-3 yağ asitlerinden gerekli faydayı sağlamasını engellemiş olurlar.

Keten tohumunu doğal ürün dükkanlarından veya aktarlardan temin edebilirsiniz. Tazeliğini anlamak için çimlenip çimlenmediğine bakabilirsiniz, eğer çimlenmiyorsa aldığınız yere iade ediniz. Keten tohumları sert olduğundan dikkatli bir çiğnemede bile yeterince öğütülemeyebilirler, bu da yeterince sindirilmeden vücuttan atılmalarına sebep olur. Öğütülmüş keten tohumunun sindirimi çok daha kolaydır. Keten tohumlarını öğüterek yersek onun şifai özelliklerinden daha fazla faydalanabiliriz. Keten tohumunu öğütmek için karabiber veya kahve el değirmenleri ya da bu tip tohumları öğütmek için özel olarak üretilmiş elektrikli öğütücüler kullanılabilir (ülkemizde bulunmaktadır). Keten tohumu oda sıcaklığında bir yıl tazeliğini korur. Öğütülmüş keten tohumu ise 30 gün boyunca hava geçirmez kapaklı bir kavanozda buzdolabında saklanabilir.

Batıda fırıncılık sektörü tüketicinin talebini karşılamak üzere karışık tahıl ekmeklerine öğütülmüş keten tohumu ekleme yoluna gitmiştir.

Öğütülmüş keten tohumu ayrıca hazır karışımlarda (kekler vb), dondurulmuş hamur işlerinde ve hazır eritilerek servis yapılan ürünlerle gıda endüstrisine girmiştir. Ayrıca tavuklara keten tohumu yedirilerek elde edilen N-3 çe zenginleştirilmiş yumurtalar da vardır.

Sizler de mutfakta keten tohumunu el altında bulundurarak, onu öğütülmüş halde salatalarınıza, yoğurdunuza, müslinize serpebilir, fırında yaptığınız hamur işlerine katabilir, pilavdan çorbalara, tatlılardan tuzlulara her yemeğinizde kullanabilirsiniz.

Günlük 2000 kcal.’ ye eşdeğer besin tüketen bir insan için günde 1 çorba kaşığı öğütülmemiş keten tohumu kullanımı N-3 yağ asitleri kullanımı açısından yeterli katkıyı sağlayacaktır.

Yaptığınız hamur işlerinde her bir bardak unun içinden 2 çorba kaşığı un alıp yerine 2 çorba kaşığı öğütülmüş keten tohumu katabilir veya yağca bir değişim yapmak istiyorsanız her 1 ölçü yağ yerine 3 ölçü öğütülmüş keten tohumu katabilirsiniz. Laboratuar çalışmalarında öğütülmüş veya öğütülmemiş tohumların fırında 2 saat boyunca 178 derece sıcaklıkta N-3 yağ asitlerini ve lignanlarını neredeyse hiç yitirmediği tespit edilmiştir. Fakat keten tohumu yağı iyi bir N-3 yağ asiti kaynağı olsa da, tohumdaki lif ve lignanlarını yitirmiştir. Keten tohumu yağının kullanım esnasında ısıya maruz bırakılmaması tavsiye edilmektedir (yemekler piştikten sonra ve salatalarda).



Geleneksel tedavide kullanımı

Keten tohumu antimantari, antimitoz ve antioksidan özellikler taşır.

Keten tohumlarında bulunan müsilaj, bağırsakta su çekip şişerek,mekanik müshil olarak tesir eder. Ketenin bu etkiyi göstermesi biraz zaman alır fakat tahriş yapmama gibi önemli bir avantaja sahiptir. Yine bu özelliğiyle diğer müshillere nazaran daha uzun süre kullanılabilir. Ayrıca içerdiği yağda müsil yapıcı etkiye destek sağlar.

Eski Mısırlılar zamanından beri bu amaçla kullanıldığı bilinmektedir.

Yine müsilajın yumuşatıcı etkisinden dolayı gastrit, mide ülseri gibi sindirim sistemi tahrişlerinde de kullanılır.

Bu amaç için günde bir kez tercihen yatmadan önce 1-2 çay kaşığı tohum yenir, üzerine 2 bardak su içilir.

Öksürüğe, nezleye, üşütmeye karşı 1 çorba kaşığı keten tohumu 3 fincan suda 10 dakika kaynatılır; 3-5 dakika bekletilip süzüldükten sonra içilir.

Bu çayın buharı burundan teneffüs edilir.

Akciğer hastalıkları ve zatüreede 80 gr. keten tohumu 40 gr. rezene tohumuna karıştırılarak az sıcak suda lapa yapılır ve iki tülbent arasına konarak göğüse ve sırta yerleştirilir.

Çıban, gece yanığı ve eziklerin iyileştirilmesinde 80 gr. keten tohumu ile 40 gr ebegümeci lapası yapılarak yaranın üzerine konur.

Böbrek ağrısı ve kramplarda iki çay kaşığı keten tohumu 6 fincan suda 10 dakika kaynatılıp, 5 dakika bekletilip süzülür.