Darı Yetiştiriciliği - Panicum sp.

1-Bitkisel Özellikleri

Bütün dan türlerinin çiçekleri dik ya da eğik, sık ya da seyrek salkımlar biçimindedir. Dolayısıyla tohumları (taneleri) buğday ya da arpada olduğu gibi bir eksenin çevresinde düzenli olarak dizilmiş başaklar oluşturmaz. Çok küçük olan darı tanelerinin verimi ve besin değeri de öbür tahılların çoğundan daha düşüktür. Yurdumuzda da tarımı yapılan en önemli darı türleri kocadan, kumdan ve cindarıdır. Kocadarmın {Sorghum vulgare) yüksekliği bazı yörelerde ancak yarım metreyi bulduğu halde, iklime ve bitkinin çeşidine bağlı olarak ince uzun gövdesi bazen 2,5 metreye, hatta 4,5 metreye kadar boylanabilir.

2-Darının Önemi

Çeşitli darı türleri yaklaşık 4.000 yıldır Afrika ve Asya'da, ortaçağ sonlarına kadar da Avrupa'da insanların temel besin maddelerinden biri olmuştur.Bugün bu tahıl yurdumuzda, Avrupa'nın batısında ve ABD'de daha çok yem bitkisi olarak ekilirse de, Afrika ile Asya'nın sıcak ve kurak ülkelerinde insan beslenmesindeki önemini hâlâ korumaktadır. Tür ve çeşitleri 300'e yakındır. Yeryüzünde buğday ve prinçten sonra en çok kullanılan bir besin maddesidir.

Türkiye'de yetiştiği yerler
Güneydoğu, İç Anadolu, Karadeniz, Ege, Marmara ve Doğu Anadolu bölgeleri

Tohumları buğday gibi besin maddesi olarak kullanılabilen, bir veya çok yıllık bitki. Memleketimizde insan gıdası ve hayvan yemi olarak kullanılmaktadır. Van Gölü kıyı bölgelerinde ve Hakkari'de darı türlerinden biri olan cin darı kavrulup taştan geçirilerek kavuzlarından ayrılır. Dane kısmı süt ve ayranla karıştırılır ve bir nevi ekmek yapılır. Bu darı aynı zamanda bozanın da ham maddesidir.

3-Toprak ve İklim İsteği

Kumsal topraklardan hoşlanan, kurağa dayanıklı, ilkbaharda ekilen yazlık bir bitkidir. Darı öbür tahıllar kadar yağış istemeyen ve en verimsiz topraklarda bile gelişebilen bir sıcak iklim bitkisidir. Örneğin kurağa çok dayanıklı olduğu için ekim alanı Sahra Çölü'nün çevresine kadar yayılan hintdarısı (Pennisetum glaucum) özellikle Hindistan ve Afrika'nın en önemli tarım bitkileri arasında yer alır

Esas itibariyle tropik iklimin yerli ürünüdür. Fakat, mutedil iklime de iyi adapte olmuştur. Fazla yağıştan zarar görmez. Kum darı ve cin darı fazla rutubetten hoşlanmazlar. Darı tohumları 8-12 derecede çimlenirler. Darılar kurağa dayanıklıdır. Fakat kurakta gelişmeleri durgunlaşmaktadır. Kuraklık geçince hızlı gelişmelerine devam ederler.

Çok değişik toprak tipleri üzerinde yetişir ve iyi mahsul verir. Fakat en yüksek verim kumlu-killi topraklar üzerinde sağlanır. Kökleri çok derinlere inebilir. Diğer darı çeşitleri daha yüzden kök sistemine maliktirler. Fakat çok değişik toprak tipleri üzerinde yetişebilirler. Toprakların organik maddelerce zengin olması, verimin daha fazla olmasını sağlar.

4-Yetiştirme Tekniği

Toprak pullukla sürüldükten sonra, diğer toprak işleme aletleri ile ikilemeye ve gerekirse üçlemeye tabi tutulur.Kafi miktarda rutubet mevcut ise sun'i gübre veya çiftlik gübresi verilir. En iyi ekim zamanı mısır ekiminden takriben 2 hafta sonradır. Toprak sıcaklığı 13-15 derece olmalıdır. En iyi ekim şekli, aletlerle sıraya ekimdir. Ekim derinliği toprağın durumuna göre 1-3 cm, dekara atılacak tohum miktarı 0.5-5 kg kadardır. Tohumlar çimlendikten sonra, gerekli zamanlarda çapalama ve sulama işleri yapılır.

5-Hasat Harman

Dane mahsulü için yetiştirilen darıların hasadı, danelerin renkleştiği zamandan birkaç gün sonra biçilir. Bir müddet demet halinde kurutulur. Daha sonra demetler toplanır, harman edilir.

6-Depolama

Darılar diğer tahıllardan daha uzun süre depolanabilmesidir.Hindistan ve Afrika'da tarımı yapılan ragidarısı (Eleusine coracana) Yerliler'in derme çatma tahıl ambarlarında hiç bozulmadan sekiz yıl kadar saklanabilir. Kuraklık nedeniyle bazen yıllarca ürün alınamayan ülkeler için bu önemli bir yaşam güvencesidir.

7-Değerlendirilmesi


Unundan ekmek yapıldığı gibi, çok nişastalı olması bakımından ispirto çıkarılmasında ve mayalandırılması ile de boza yapılmasında kullanılır. Kuşlara yem olarak verildiği gibi, özellikle Kuzey Afrika ülkelerinde en önemli besin maddesi olarak kullanılır.taneler ya haşlanıp lapa olarak yenir ya da öğütülerek unundan pide gibi yassı ekmek yapılır. Ayrıca bütün türlerin sapları ve taneleri hayvan yemi olarak kullanılır.

Afrika'nın en önemli tahıllarından biri olan, ayrıca ABD' de, Hindistan, Pakistan ve Çin'de büyük çapta tarımı yapılan kocadarmın birçok çeşidi geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları tohumlan için yetiştirilir; ekmeklik un elde edilen ve hayvanlara yem olarak verilen bu tohumlar bazı tropik ülkelerde bir çeşit alkollü içki yapmak için de kullanılır. Şekerdansı denen bir kocadan çeşidinin sapları tıpkı şekerkamışı gibi ezilerek içindeki tatlı özsudan şeker ve pekmez yapılır. Gene bir kocadan çeşidi olan süpürgedansının tohumları alındıktan sonra kurutulan sert saplı çiçek salkımlanndan da süpürge yapılır.


En çok SSCB, Çin ve Hindistan'da üretilen kumdan (Panicum miliaceum) yanm metre ile 1,5 metre arasında boylanır. Çiçek salkımları kocadarınınki gibi sık ve toplu değil, dağınık ve seyrektir. Ekildikten 6080 gün sonra tohumları olgunlaşan kumdan bütün darı türleri içinde en hızlı gelişenidir.Cindarınm tohumları (Setaria italica) yalnız öbür dan türlerininkinden değil bütün tahıllarınkinden daha küçüktür. Çin'de ve öbür Asya ülkelerinde lapa ya da ekmek yapılarak yenen bu tohumlar başka ülkelerde büyükbaş hayvanlara ve kümes hayvanlarına yem olarak verilir. Bu yüzden cindarınm yurdumuzdaki yaygın bir adı da kuşdarısıdır. Asya'nın güneyinde ve doğusunda, Afganistan, İran ve SSCB'de geniş çapta üretilen cindarınm ve öbür dan türlerinin tarımı Türkiye'nin Özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yoğunlaşmıştır.