Sebze Ekim Alanları ve Elde Olunan Ürün Miktarı

Sebze ekim alanları ve elde olunan ürün miktarı

Günümüzde sebze tarımı nerdeyse bütün ülke çapında yayılış göstermektedir. Eskilerden bugünlere doğru geldiğimizde sebze ekim alan grafiğinin hafif artışlarla yükseldiğini görürüz. 1980’li yılların başlangıcında 650 bin hektar olan sebze ekim alanları, 1990 yılı başında 800 bin hektara, sonlarında 900 bin hektara doğru tırmanmış ve 2001 yılında 934 bin hektar olmuştur. 1997-2001 yılları arasındaki ekim alanı ortalaması alındığında bu rakam 936,5 bin hektardır. Bu alan üzerinde üretilen sebze miktarı da, ekim alanları gibi artarak 2001 yılında 22,3 milyon tona ulaşmış ve yine 1997-2001 yılları arası üretim miktarı ortalaması 22,2 milyon ton olmuştur. Bu rakama, istatistiklere tam girmeyen köy işletmeleri, hobi ve amatör yetiştiriciler tarafından yetiştirilen 1-3 milyon ton arasındaki ürün ilave edilirse 23-25 milyon ton civarını bulur. Esasında sebze alanlarını ve üzerinde üretilen ürün miktarını belirlemek oldukça güçtür. Hele birde cins ve türler bazındaki hakiki rakamlara ulaşmak daha da zordur. Şahsi düşünceme göre, ne Tarım Bakanlığı’nın, ne de Devlet İstatistik Enstitüsü’nün sebzeler konusunda verdiği rakamlar pek doğruyu yansıtmamaktadır. Burada, sebze yetiştirmenin özelliklerinden ileri gelen sebepler rol oynayabilmektedir. Küçük bir örnekle bunu açıklarsak; sebzelerin tarladaki yetiştirme dönemleri kısa olduğundan, uzun vejetasyon süresine sahip yerlerde aynı alana ön, orta ve geç kültür getirilebilmektedir (sonbahardan ekilmiş ıspanak, ertesi yıl ilkbahar aylarında ön kültür olarak hasat edilir. Yerine yaz aylarında domates dikilir. Sonbaharda da domatesin yerine kıvırcık getirilir). Böylece 1 dönüm alan üzerinde 3 sefer değişik sebze üretildiğinden, 1 dönümden alınan ürün miktarı, normalde 1 dönümden tek üründen alınacak miktarından yüksek çıkar. Arazi 3 kez kullanılmasına rağmen büyüklüğü kullanım büyüklüğünden (normalden) az olur. Bu yüzden de esas ekim alanı ile üretim yapılan alan arasında farklılıklar ortaya çıkar ve üretim alanı daima esas alandan daha yüksek gözükür. Yine elde edilen ürün miktarının esas alana bölünmesiyle ortaya çıkacak dönüme düşen verim miktarı, yetiştirme alanına bölünmesiyle ortaya çıkacak ürün miktarından daima büyüktür. Bu belirtilen durumlar, çoğu kez bir dönümden alınan ürün miktarının belirlenmesinde veya ekim alanının tespitinde karışıklıklara sebebiyet verebilir. Bunların düzeltilmesi için, bu konuda çalışanların bizzat araziyi gezerek rakamları kendilerinin alması, istatistik rakkamlarını değerlendiren kişilerin dikkatli davranması ve hataları bularak, düzeltmesi gerekir. Çoğu kez araziye çıkılsa bile, yetiştiricilere sorularak ve onların verdiği rakamlar değerlendirmeye alınarak istatistikleri düzenlemek, yukarıda belirtilenlerin dışında da, bazen başka sakıncaları yaratabilmektedir. Çünkü çitçiye sorularak yapılan yazılımlarda, devletin vergi alacağı düşüncesi ağır bastığından, yetiştiriciler tarafından yanlış bilgiler verilebilmektedir. Yetiştiricilere zaman zaman doğrudan yolladığımız anket formlarından aldığımız cevaplarda, buna benzer olayları çok tespit ettik. Anket formlarını yetiştiriciye gönderip, doldurulmuş formlar geldikten sonra, kendimiz araziye çıkıp bu formları dolduranlarla yüz yüze yaptığımız görüşmelerde, farklı sonuçlar ortaya çıktığını tespit ettik. Biz, doğruluğu düşündürücü olsa bile, gene de eldeki mevcut resmi istatistik rakamları alıp, durumu incelemek ve değerlendirmek zorunluluğundayız. Cetvel 6.1 ve 6.2’de Türkiye’de geniş çapta üretimi yapılan 39 adet sebzenin ekim alanları ve üretim miktarları verilmiştir. Üretim alanlarında ve miktarlarında yıllara (Örneğin, Cetvel 6.1 ve 6.2’de aldığımız 1992-2000 yıllarına) göre belirli artışlar ve eksilişler meydana gelmektedir. Ama eski yılları, onar senelik bölümler halinde karşılaştırdığımızda, devamlı bir artış söz konusudur. Nitekim 1960’lı yıllarda 400-500 bin hektar, 1970’li yıllarda 500-600 bin hektar, 1980’li yıllarda 600-700 bin hektar ve 1990 ve 2000’li yıllarda 700-800 bin hektar olduğu gözlenir. Üretim miktarında da aynı şekilde bir artış söz konusudur. 1960’lı yıllarda 8-10 milyon ton, 1970’li yıllarda 10-15 milyon ton, 1980’li yıllarda 15-18 milyon ton ve 1990’lı yıllarda 18-22 milyon ton ve 2000’li yıllarda 22-23 milyon üretim tespit edilir (Dikkat : Cetvel 4.1 de www.fao.org‘da verilen üretim alanı ve miktarları, Cetvel 6.1 ve 6.2’de verilen Tarım Bakanlığı’na ait rakamlar arasında farklılık bulunmaktadır).
1960 yılı ile 2000 yılı arasını ele alırsak, 1960’da 450 bin hektar üretim alanı % 100 kabul edilirse, 2000 yılındaki 823 bin hektar üretim alanı % 182’lik, 1960’da 8 milyon ton üretim % 100 kabul edilirse, 2000 yılındaki 22 milyon ton üretim % 275’lik bir artış gösterir. Üretimdeki yüzde artışı, alandaki artışa göre daha fazladır. Başka bir değişle üretim alanları fazla artmamasına karşın verim daha fazla artmıştır. Bunun sebebinde, son yıllarda gerek yurtdışındaki tohum firmalarından ithal edilen, gerekse yurtdışı firmalarıyla Türkiye’de ortaklaşa tohum üretimi yapan yerli firmaların ürettiği tohumların devreye girmesi ve yine sebze üretim tekniklerindeki gelişmeler ile beraber bilinçli gübreleme yapılması, ilaç kullanılması, sulama tekniklerinin geliştirilmesi ve özellikle örtü altı sebzeciliğinde yaşanan gelişmeler büyük rol oynamıştır. Sebze üretim alanları ve miktarları bakımından % 75 –85 oranla meyveleri yenen sebzeler birinci sırada bulunmaktadır. İkinci sırayı yaprakları yenen sebzeler ve üçüncü sırayı da baklagil sebzeler almaktadır. Meyveleri yenen sebzeler arasında da domates birinci sırada, onu karpuz, daha sonra kavun ve hıyar takip etmektedir. Ülkemiz kavun ve karpuzun ana vatanlarından birisi olup, eskiden bir bölge içinde bile çeşit ve tip zenginliğine sahipti. Çok önemli bu gen kaynaklarımız bizler tarafından iyi kullanılmamıştır. Dışardan gelen yabancılar tohumlarımızı alıp, ıslah materyali olarak kullanmış, elde ettiği yeni çeşitlerin tohumlarını bize yüksek fiyatlarla satmaya başlamıştır. Mevcut yerli çeşitlerin hastalıklara karşı dayanıksız oluşu, verimlerin düşük bulunması, kalitelerinin ve aromalarının yüksekliğine rağmen kullanılmamasıyla da, bir daha bulamayacağımız elimizdeki gen kaynağı çeşit ve tipler yavaş yavaş kaybolmaktadır. Oysa bu gen kaynakları yabancıların gen bankalarında en kıymetli kaynak hazine olarak saklanmaktadır. Domates üretiminde dünya ülkeleri arasında üretim miktarı bakımından bazı yıllar 2., bazı yılar 3.-4. sırayı almaktayız. Bizimle bu konuda A.B.D., İtalya ve son yıllarda İspanya yarışmaktadır. Üretilen domatesin büyük bir bölümü ülkemizde taze olarak tüketilmektedir. Diğer büyük bir kısmı salça, domates suyu, kurutmalık domates olarak değerlendirilir. Gerek taze ve gerekse işlenmiş domatesler dış ülkelere ihraç edilir. Salça ihracatı yıllara göre 100-200 ton, kurutulmuş domates her yıl biraz daha artış göstererek 10-50 ton arasında satılmaktadır. Taze domates Almanya, Avusturya, İngiltere, Kuveyt, Suudi Arabistan, Irak, Ürdün, Rusya gibi ülkelere yapılmakta, son yıllarda ihraç miktarı 100-500 ton arasında değişmektedir.
Cetvel 6.1. Türkiye’de Sebze Üretim Alanları (Hektar)
(Kaynak : Tarım Bakanlığı İstatistikleri)
Sebzeler 1992 1994 1996 1998 2000 Ortalama
B. Lahana 21.527 21.369 21.199 21.082 20.991 21.234
Y. Lahanası 9.527 9.333 9.278 9.713 9.546 9.479
Enginar 919 948 1.640 1.846 1.858 1.443
S.Kereviz 648 659 990 884 919 820
Marul 6.665 8.382 9.043 10.906 11.626 9.324
Kıvırcık 6.703 5.136 6.831 7.799 8.458 6.985
Ispanak 16.187 18.031 18.618 19.440 20.656 18.586
Pırasa 12.880 12.467 12.725 12.514 12.819 12.681
Pazı 772 452 553 524 464 553
Semizotu 135 165 156 163 196 163
Toplam 75.963 76.942 81.033 84.871 87.533 81.268
Bamya 6.035 7.111 7.535 7.229 7.295 7.041
B. Kabağı 5.803 5.594 5.451 5.095 5.474 5.483
Kavun 109.182 113.248 109.577 104.419 107.612 108.807
Karpuz 153.128 141.910 136.709 126.800 124.717 136.652
S. Kabağı 14.719 12.883 13.872 11.860 11.840 13.035
Hıyar 43.595 42.613 46.373 42.527 46.232 44.268
Patlıcan 30.926 41.283 32.651 32.826 33.026 34.143
Domates 171.823 167.466 188.082 197.888 208.410 186.734
D. Biber 24.467 22.467 21.518 22.490 20.260 22.241
S. Biber 31.718 35.191 42.911 47.394 49.590 41.361
Toplam 591.396 589.766 604.679 598.528 614.456 599.765
T. Fasulye 53.595 54.042 54.857 54.610 58.417 55.104
T. Bakla 6.801 6.839 7.564 6.463 6.333 6.800
T. Bezelye 6.765 6.969 7.457 7.491 7.418 7.220
*Barbun F. 5.010 5.832 7.131 5.571 6.252 5.959
Börülce 662 833 1.339 1.390 1.521 1.149
Toplam 72.833 74.515 78.348 75.525 79.941 76.232
* Barbun F. = Barbunya Fasulyesi (diğer cetvellerde B.Fasulye olarak yer alacak)
Cetvel 6.1’in devamı
Sebzeler 1992 1994 1996 1998 2000 Ortalama
Taze Sarmısak 2.351 2.465 2.530 2.837 2.202 2.477
Taze Soğan 15.224 15.042 15.836 16.060 15.451 15.522
Havuç 7.119 7.617 9.393 7.503 7.499 7.826
Bayır Turpu 1.304 1.361 1.312 1.280 1.341 1.319
Kırmızı Turp 4.342 4.440 5.677 4.695 4.760 4.782
Yerelması 13 11 52 43 32 31
Şalgam 61 58 49 74 74 64
Toplam 30.414 30.994 34.849 32.492 31.359 32.021
Tere 213 214 202 188 207 204
Dereotu 37 98 86 169 177 113
Nane 408 414 433 602 696 511
Maydanoz 1.964 2.364 2.599 3.207 3.862 2.799
Roka 47 91 101 132 148 103
Toplam 2.669 3.181 3.421 4.298 5.090 3.730
Karnabahar 3.910 4.194 4.487 4.317 4.768 4.335
Kuşkonmaz 4 3 3 3 3 3
Toplam 3.914 4.197 4.490 4.320 4.771 4.338
Genel Toplam 777.189 779.595 806.820 800.034 823.150 797.354
Cetvel 6.2. Türkiye’de Sebze Üretim Miktarı (ton)
( Kaynak: Tarım Bakanlığı İstatistikleri)
Sebzeler 1992 1994 1996 1998 2000 Ortalama
B. Lahana 585.000 595.000 575.000 612.000 622.000 597.800
Y. Lahanası 117.000 104.000 103.000 100.000 103.000 105.400
Enginar 10.000 11.600 20.000 26.500 24.500 18.520
S.Kereviz 9.000 11.000 18.000 16.000 16.500 14.500
Marul 110.000 145.000 165.000 195.000 215.000 166.000
Kıvırcık 85.000 65.000 85.000 105.000 118.000 93.600
Ispanak 153.000 170.000 180.000 191.000 205.000 179.800
Pırasa 310.000 310.000 316.000 302.000 308.000 309.200
Pazı 11.500 8.000 9.000 8.000 7.300 8.760
Semizotu 500 2.500 1.650 1.850 2.250 1.750
Toplam 1.391.000 1.422.100 1.472.650 1.557.350 1.621.550 1.495.330
Bamya 20.000 25.500 26.000 24.500 27.500 24.700
B. Kabağı 64.000 61.500 65.000 65.000 72.000 65.800
Kavun 1.620.000 1.750.000 1.900.000 1.885.000 1.865.000 1.804.000
Karpuz 3.680.000 3.650.000 3.900.000 3.930.000 3.940.000 3.820.000
S. Kabağı 276.000 285.000 330.000 262.000 260.000 282.600
Hıyar 1.050.000 1.140.000 1.300.000 1.475.000 1.824.750 1.357.950
Patlıcan 750.000 810.000 850.000 915.000 924.000 849.800
Domates 6.450.000 6.350.000 7.800.000 8.290.000 8.890.000 7.556.000
D. Biber 380.000 368.000 350.000 390.000 390.000 375.600
S. Biber 74.000 640.000 800.000 1.010.000 1.090.000 822.500
Toplam 14.364.000 15.080.000 17.321.000 18.246.500 19.283.250 16.958.350
T. Fasulye 451.940 435.000 455.000 455.000 514.000 462.188
T. Bakla 54.000 51.000 55.000 47.000 45.000 50.400
T. Bezelye 37.000 38.000 43.000 52.000 48.000 43.600
B.Fasulye 35.000 38.000 45.000 39.000 41.000 39.600
Börülce 5.132 5.700 9.750 10.000 12.000 8.516
Toplam 583.072 567.700 607.750 603.000 660.000 604.304
Cetvel 6.2’nin devamı
Sebzeler 1992 1994 1996 1998 2000 Ortalama
Taze Sarmısak 27.000 27.500 25.000 26.000 21.000 25.300
Taze Soğan 212.000 215.000 230.000 210.000 228.000 219.000
Havuç 190.000 225.000 270.000 232.000 235.000 230.400
Bayır Turpu 24.000 19.000 20.000 21.000 22.500 21.300
Kırmızı Turp 77.000 115.000 150.000 130.000 145.000 123.400
Yerelması 900 150 700 630 450 566
Şalgam 730 750 750 1.200 1.500 986
Toplam 531.630 602.400 696.450 620.830 653.450 620.952
Tere 1.500 1.350 1.500 1.300 1.250 1.380
Dereotu 268 500 430 1.500 1.700 879
Nane 2.200 2.800 3.100 4.600 5.000 3.540
Maydanoz 20.000 24.000 27.500 33.000 40.000 28.900
Roka 170 600 900 1.000 1.150 764
Toplam 24.138 29.250 33.430 41.400 49.100 35.463
Karnabahar 69.500 77.500 85.000 82.500 90.000 80.900
Kuşkonmaz 20 15 15 12 12 14
Toplam 69.520 77.515 85. 015 82.512 90.012 80.914
Genel Toplam 1.696.336.090 17.778.965 20.216.295 21.151.592 22.357.362 19.795.313
Üretilen kavun ve karpuzun büyük kısmı yurt içinde tüketilir. Son yıllarda seralarda yetiştirilen bazı çeşitler Avrupa’ya ve Ortadoğu ülkelerine ihraç edilmektedir.
Hıyar, patlıcan, lahana, sivri biber, taze fasulyeyi, dolma biber, soğan, pırasa, ıspanak, marul ve kıvırcık izlemektedir. Biber hem taze hem de salça ve toz kırmızı biber olarak bir ihraç ürünüdür. Bu gruptaki sebzelerin dış ülkelere ihracatı 100-800 ton civarındadır.

Kaynak: Genel Sebzecilik Kitabı Prof. Dr. Atila Günay