Tomruk Biçme Şekilleri

Tomruk Biçme şekilleri

Dr. Süleyman KORKUTA.İ.B.Ü. Düzce Orman Fakültesi , Orman End. Müh. Bölümü, 81620 Düzce


Yuvarlak haldeki tomruklar, biçme makinelerine boyuna ve enine transportörlerle taşınarak tomruk arabalarına yüklendikten sonra biçme makinesinin kendine özgü özellikleri dikkate alınarak değişik kesiş şekillerine göre biçilirler. Hangi biçme şekli uygulanırsauygulansın ana hedef maksimum kalite ve kantite randımanına ulaşmak olmalıdır [1]. Genel olarak literatürde katrak, şerit testere ve daire testere makinaları ile tomruk biçmede 5 ayrı ana biçme şekli vardır. Bunlar; 1- Keskin Kesiş2- Prizma Kesiş3- Aynalı Kesiş4- Teğet Kesiş5- Diyagram Kesiş olarak adlandırılmaktadır [1]. Literatürde bu ana biçme şekillerinin farklı uygulama teknikleri olduğu görülmektedir. Ana biçme şekilleri ve bunların farklı uygulama teknikleri aşağıda açıklanmıştır. 1. Keskin KesişKeskin kesiş tomruğun biçme pozisyonu hiç değiştirilmeden yapılan biçme şeklidir. Özellikle iğne yapraklı ağaç tomruklarının katrak makinaları yardımı ile biçilmesinde uygulanan bu kesiş şeklinde, tomruk bir defada daha önce tespit edilmiş kalınlıklarda olmak üzere biçilmektedir. Biçilen kerestelerin kenarları yuvarlak olup, iki kenarı paralel düzgün kereste elde etmek için yan alma makinelerinde daire testerelerle yanları alınmalıdır. Keskin kesişte elde edilen kerestelerin genişlikleri farklıdır. Her kerestenin iç yüzü ile dış yüzünün genişlikleri de farklıdır. Dış yüz daima daha dardır. Yan alma işleminde dış yüz genişliği esas alınır ve bu yüz kerestenin azami genişliğini verir [2]. Keskin kesiş için ana biçme makinesi olarak bir adet katrak yeterlidir (Şekil 1) [2]. Şekil 1: Keskin kesiş [2]. Düşey tomruk şerit testere makinelerinde uygulanan keskin kesiş yönteminde tomruk, eksenine göre yönlendirildikten sonra, diyagonal biçmeyi önlemek amacıyla ince çap, çap düşüşü de dikkate alınarak tomruk arabasının en sondaki tomruk dayanağından birkaç cm dışarıda kalacak şekilde sıkıştırılır. Tomruk ilk kesişte en kaliteli kereste verecek biçimde yerleştirilmeli ve sıkıştırılmalıdır. Ayrıca tomruğun daha kaliteli kereste verecek kısmından öncelikle piyasada aranan kalınlıklarda kereste biçilmelidir [2].Reaksiyon (çekme ve basınç) odunu bulunan tomruklarda sıkıştırma kancalarıyla tespit edilmesi zor olan hatalı kısımlar öncelikli olarak biçilmelidir. Reaksiyon odununun her keresteye girmesinin önlenmesi için eksantrik büyümüş gövdeler küçük çap testere levhasına paralel olarak biçilir. Reaksiyon odunu olmayan oval tomruklar ise testere levhası büyük çapa paralel olacak şekilde biçilir. Eğri tomruklarda ise, kambur (sırt) kısım aşağıya doğrugelecek şekilde biçilmelidir. Öz çürüklüğüne rastlanan kalın çaplı tomruklarda öz kısmı yakalın bir kalas içerisinde kalacak şekilde biçilir ya da bu kısımdan ince tahtalar üretilir. Kaliteli radyal biçilmiş kerestelerde öz uzaklaştırılmalıdır [2]. Tomrukların iç kalitesi görsel olarak dışarıdan anlaşılamadığı için keskin kesişyönteminde, önce tomruk tam ortadan iki parçaya biçildikten sonra bu parçalardan kereste üretilmesi daha uygundur. Fakat bu durumda makine kapasitesindeki değişimler iyi değerlendirilmelidir [2]. Daire testere makineleri ile yapılan keskin kesiş yönteminde, hafif tomruklar ortadan ikiye bölünüp yarım olan tomruğun biçilmiş yüzeyi sipere dayandırılarak biçme işlemi gerçekleştirilir. Ağır ve büyük çaplı tomruklarda ise bir kapak alınır ve bu kısım sipere döndürülerek biçme işlenme devam edilir [2].İyi Yanları: 1) Keskin kesişte daha yüksek bir günlük verim elde edilmektedir. Çünkü katraklarda tomruk bir defada katraktan geçirilerek kereste elde edilmektedir. 2) Keskin kesiş farklı genişliklerdeki malın değerlendirilebileceği yerlerde ve durumlarda iyidir. 3) Yanları konik olarak alınmış kerestenin değerlendirildiği hallerde de keskin kesişkullanılabilir. 4) Yanları alınmadan değerlendirilebilen kerestelerin üretiminde keskin kesişkullanılmaktadır. 5) Tepe çapı (ince uç çapı) 35 cm’den daha küçük olan ince tomrukların biçilmesinde keskin kesiş uygundur.
İyi Olmayan Yanları: 1) Kerestenin asıl genişliği sonradan pahalı olan yan alma işlemi ile elde edilir. 2) Yuvarlak testerelerde yan almada işçinin dikkatsizliği kantite ve kalite randımanınıdüşürebilir. 3) Tomruk kusurları daha fazla sayıda kerestede kaldığı için prizma kesişi ile elde edilenmala nazaran kalitesi daha düşüktür. Bu tomruk biçme şeklinin normal uygulama tekniğinde testere biçme hattının tomruğun gövde eksenine paralel olması esastır.

Bunun dışındaki uygulamalar farklı biçmetekniği olarak değerlendirilir.

Grönlund (1989) [4] tarafından kullanılan keskin kesişin bir diğer farklı uygulamatekniği olan eğrisel biçmede (trapezoidal sawing) tomruklar, testere biçme hattının tomruk gövde eksenine paralel olduğu normal keskin kesiş uygulama tekniğine göre sırt kısmıyukarıda olacak şekilde biçilir (A). Sırt taraf ayrıca yan tarafa gelecek şekilde deayarlanabilir. Kalaslar gövde eksenine paralel ortadan dilimlenir (B). Kalasın ufuk parçasıdöndürülerek üstteki büyük parçanın üzerine konur ve tutkallanır (C). Böylece dikdörtgen biçiminde bir kalas elde edilir. Daha sonra bu kalaslar yarma makinesinde istenilen ebatlarda biçilir

Şekil 4: Eğrisel biçme [4]. 2. Prizma KesişBu kesiş şeklinde tomruk iki defa katraktan geçmektedir. Birinci kesişte tomruktan iki kapak biçilerek birbirine paralel iki yüzlü bir prizma elde edilmektedir. Bu yüzlerden biri ikinci kesiş için “yatak” olarak kullanılır. İki yüz arası prizmanın yüksekliğini teşkil eder.Prizma yüksekliği bu prizmadan ikinci kesişte biçilecek olan kereste veya kalasların genişliğini verir. Birbirine paralel iki yüzü ve alınmayan iki yanı bulunan prizmanın tekrar kesilmesi ile iki kapak ve aynı genişlikte sulamasız keresteler elde edilir [2]. Prizma ya aynı katrakta ikinci kesiş ile ya da bundan sonra konan ikinci katrakta biçilir. İkinci katrak daha küçük olup prizma katrağı adını da alır [2]. Prizmadan elde edilecek kereste sayısı; yatak genişliğinin biçilecek kereste kalınlığı ve testere biçme hattının toplamına bölünmesi suretiyle bulunur. Prizmadan elde edilen kerestelerin yan yüzleri birbirine paralel ve düzgündür. Bu nedenle yan alma işlemi sözkonusu değildir [2]. Prizmadan elde edilecek kereste sayısı prizma yatağı genişliğinin bilinmesine bağlıdır. Sulamasız kereste elde edebilmek için prizma yatağının hesabında tomruk ince uç çapı esasalınır ve pisagor teoremine göre aşağıdaki eşitlikten faydalanılır (Şekil 5) [2]. Ri2= y2 + h2Ri : Tomruk ince uç çapıy : Prizma yatağı genişliği y2= h2+ Ri2h : Prizma yüksekliği

Şekil 5: Prizma kesiş [2]. Düşey tomruk şerit testere makinelerinde prizma kesiş yöntemiyle travers, yapıkerestesi ve prizmatik kereste ile kalas biçilebilir. İşlem sırası şöyledir; tomruk orta eksenine göre yönlendirilip sıkıştırılır ve tomruk arabası harekete geçirilerek biçme kalınlığı ayarlanır. Kapakla birlikte bir veya birkaç yan ürün elde edilecek şekilde ilk kesiş yapıldıktan sonra tomruk 180 oC döndürülür ve ikinci kesiş yapılır. Bu işlemlerden sonra prizma 90 oC döndürülerek üçüncü kesiş yani ilk ana ürün alınır ve biçme işlemi sürdürülür [2]. Daire testere makinelerinde prizma kesiş yöntemi ile biçme işlemi iki şekildeyapılmaktadır. Birincisinde, ilk kapak alındıktan sonra elde edilen yüzey 90 oC döndürülüp makine tablası üzerine gelecek şekilde yerleştirilerek, bir kapak daha alınır. Prizma her kesişten sonra 90 oC döndürülerek dört kapak alındıktan sonra prizmatik keresteler biçilmeyebaşlanır. İkincisinde ise, tomruktan karşılıklı iki kapak alındıktan sonra elde edilen prizmaortadan ikiye bölünür ve yarım prizmalardan aynı genişlikte tahtalar biçilir [2].Prizma kesişin faydaları: 1) Siparişlerde belirli genişliklerdeki kereste için prizma yatağı hesaplanır ve buna göre hangi çap sınıfından ne kadar tomruğa ihtiyaç olduğu hesaplanabilir. 2) Yan alma işlemi yoktur. 3) Standart boyutlardaki (özellikle genişlik) kerestenin piyasada değerlendirilmesi kolaydır. 4) Kapaklar kalın olduğu için bir daha biçilerek kalıplık kereste elde edilebilir. 5) Çevre çatlakları ve diğer kusurların daha az kereste içerisinde kalacak şekilde biçmek mümkün olduğu için kalite randımanı yüksektir. 6) Kalın tomrukların biçilmesinde prizma kesişi tercih edilir. Çünkü keskin kesiş ile kalın tomruklardan elde edilecek geniş kerestelerin değerlendirilmesi sınırlıdır. Bu tomruk biçme şeklinin normal uygulama tekniğinde testere biçme hattının tomruğun gövde eksenine paralel olması esas alınmaktadır (Şekil 6). Bunun dışındakiuygulamalar farklı biçme tekniği olarak değerlendirilmektedir. Bu farklı uygulama teknikleri ile ilgili kaynaklar aşağıda açıklanmıştır.

Şekil 6: Gövde eksenine paralel prizma kesiş [5]. Tomruk yanal yüzeyine paralel prizma kesiş tekniğinde testere biçme hattı tomruk gövde eksenine paralel olmayıp yanal yüzeyine paraleldir (Şekil 7) [5]. Şekil 7: Tomruk yanal yüzeyine paralel prizma kesiş [5]. Wagner vd. (2002) eğri tomruklarda kavisli biçme (curve sawing) tekniğini kullanmışlardır. Pratikte kullanılan 3 adet kavisli biçme tekniği bulunmaktadır. Bunlar; prizmanın merkez hattına paralel biçme, prizmanın konkav kenarına paralel biçme metodu ve tomruğun konveks kenarına paralel biçme metodudur. Eğri tomruğun konkav kısmı aşağıdaolacak şekilde iki yüzlü prizma elde edilir ve daha sonra prizma 900döndürülerek biçilir [6]. Richards vd. (1980), karar biçme (decision sawing) tekniğini kullanmışlardır. Karar biçme tekniğinde; tomruk yanal yüzeyinin en uygun tarafından biçmeye başlanarak kare şekline gelinceye ve orta uzunluğunda sulama olmayıncaya kadar biçilir. Her bir yüzeyAmerika Orman Ürünleri Laboratuarı tarafından geliştirilen bilgisayarlı sınıflandırma programı ile sınıflandırılır ve biçme için en yüksek sınıf yüzeyi seçilir. İki yüzeyin sınıfıarasında benzerlik olması durumunda en geniş yüzey seçilir. Yüzey sınıfı bir alt sınıfa düşünceye kadar seçilen yüzey biçilir. Daha sonra program tekrar sınıflandırma işlemi yapar ve en yüksek sınıf yüzeyi alt sınıfa düşünceye kadar tekrar biçilir. Tomruk döndürülür ve benzer şekilde ortada prizma kalıncaya kadar biçmeye devam edilir. Prizmanın kerestelere biçilmesi ile biçme işlemi sonlandırılır.

Şekil 8: Karar biçme [7]. Grönlund (1989) [4] tarafından kullanılan açısal biçme (angular sawing); prizmakesişine benzemekle birlikte prizmanın tekrar kerestelere biçilmesi aşamasında bu işi iki daire testerenin yapması ve iki makinenin birbirine göre ufak bir açı ile kesme işini yapmalarışeklinde gerçekleştirilir (Şekil 9). Şekil 9: Açısal biçme [4]. Kabuksuz yüzeye paralel biçme (taper sawing) tekniğinde tomruktan; kabul edilebilirbir prizma yüzeyi elde edilinceye veya en son tahtanın kalite sınıfı bir alt sınıfa düşünceye kadar 2.54 cm kalınlıkta tahtalar biçilir. Daha sonra tomruk 1800döndürülür ve en son tahtanın kalite sınıfı bir alt sınıfa düşünceye kadar 2.54 cm kalınlıkta tahtalar biçilir. Diğer iki tomruk yüzeyinde de aynı işlem uygulanır. Elde edilen kare prizma döndürülerek biçilir [8]. İki taraflı konik biçme tekniğinde; tomruk konik şekilde tomruk arabasına yüklenir ve tomruk gövde eksenine paralel değil, gövde ekseni ile açı yapacak şekilde keresteler kesilir daha sonra tomruk 1800döndürülür ve biçmeye bu taraftan devam edilir

Dört yüzeyli konik prizmadan biçme tekniği; önce ortada konik bir prizma kalacak şekilde iki karşı yüzeyden kabuğa paralel konik bir biçme, daha sonra konik prizma aşağıdöndürülerek merkezin bir tarafından kabuğa paralel biçme ve 1800döndürülerek diğer kenardan kabuğa paralel biçme şeklinde gerçekleştirilir A

Aynalı KesişSert ağaçlar için kullanılan önemli bir kesiş şekli de aynalı kesiş veya çeyrek kesişdenilen kesiş şeklidir. Bu kesişte biçme özışınlarına paralel olarak yapıldığından elde edilenkerestenin yüzeylerinde özışınları parlak levhalar (aynalar) halinde görülür. Bu nedenle aynalı kesişi adı verilmiştir [8]. 0-5 derecelik açı ile öz ışınları doğrultusunda biçilenkerestelere “tam ayna”, 6-45 derecelik açı ile öz ışınları doğrultusunda biçilenlere ise “yarım ayna” adı verilir [9]. Aynalı kesiş, bazıları Şekil 11’de şematik olarak gösterilen çeşitli şekillerde katrak veşerit testere makinaları kullanılarak uygulanabilmektedir. Bu kesiş için tomruk katraklardaveya özellikle şerit testere makinelerinde önce boyuna yönde 4 eşit kısma bölünür. Sonra bu dört kısımdan biri alınarak katrağın silindirleri arasına konup öz ışınlarına paralel olarak biçilmesini temin için sivri olan merkez tarafı balta ile yontularak yassılaştırılır. Böylece tomruğun çeyrek kısmı öz ışınlarına paralel olarak biçilir. Ancak biçilen bu çeyrek kısmın orta tarafından elde edilen tahtalar tam ayna teşkil ederler. Diğer kısımlardan elde edilen keresteler yada parçalar öz ışınlarına tamamen paralel olmadıklarından yarım aynaoluştururlar [2]. Diğer bir aynalı kesiş şekli de şerit testere makinelerinde gerçekleştirilir. Tomruktan elde edilen çeyrek parça alınarak şerit testere ile yanlarından sırası ile kerestelere biçilir. Elde edilen kerestelerin genişliği gittikçe azalır. Burada ilk elde edilen kereste tam ayna, diğerleri yarım aynadır [2]. Başka bir aynalı kesişi şu şekildedir. Önce tomruğun göbek kısmından kalın bir kalas veya prizma elde edilir. Bundan sonra iki tarafta kalan kalın kapaklar alınarak öz ışınlarına paralel yönde kerestelere biçilir. Bu şekilde de ancak ortadan çıkan tahtalar tam ayna, diğerleri yarım ayna oluştururlar [2]. Değişik bir aynalı kesiş yönteminde ise tomruğun orta kısmından bir dört köşe çıkarılır. Yanlardan çıkan dört adet kapak alınarak ayna kesişi yapılır [2].

Biçilmekte olan tomruktaki iç gerginlikleri azaltmak için, şekil değişmelerine fazla eğilimli olan ağaç türlerinin biçilmesinde yaygın olarak kullanılmaktadır [12].


okaliptüs tomruklarından kereste biçme teknikleri adlıyazılarında Okaliptüs tomruklarının biçilmesinde Avustralya’da, paralel kesimler yapılmasınıkolaylaştıran ve dolayısıyla tomruğun karşılıklı kenarlarındaki gerilmelerin aynı anda açığa çıkmasını sağlayan dengeli teğet biçme yönteminin kullanıldığını ifade etmişlerdir

5. Diyagram KesişDiyagram kesiş ise özel siparişlere göre yapılan bir kesiş şeklidir. Çizilen diyagramlardan maksat istenilen ölçüdeki malın en az zayiatla belli ince uç çapındaki tomruklardan elde olunmasını sağlamaktadır. Tomruk ince uç çapları, elde olunacak kereste ve kalasların kalınlık ve genişliğine göre işaretlenmekte ve biçme işlemi ona göre yapılmaktadır. Bu kesiş şekli tomruk şerit testere makineleri ile yapılmaktadır.