Sarımsak Yetiştiriciliği - Allium sativum

Toprak İsteği: Toprak isteği yönünden seçici olmamakla beraber yetiştiricilik yapılacak alan hafif karakterli, kaymak bağlamayan alüviyal özellikte olmalıdır. pH’sı nötr veya nötre yakın kumlu-tınlı, organik maddece zengin topraklarda daha iyi sonuçlar alınır.

Toprak Hazırlığı: Taze çiftlik gübresi kullanmaktan kaçınılmalıdır. Dikimden en az 3 ay önce yanmış çiftlik gübresi ile dekara 3-4 ton gelecek şekilde gübrelenmesi ve gübrenin 25 cm derinliğe sürümle karıştırılması gerekir. Kış döneminde mümkünse ikinci bir sürüm yapılmalıdır.


Başarılı bir yetiştiricilik için dikim öncesi yapılan toprak işlemesiyle dekara saf olarak 7-8 kg Azot, 10 kg Fosfor ve 20-25 kg Potasyum toprağın 10-12 cm derinliğine karıştırılmalıdır. Bitkiler 30-40 cm boy aldıktan sonra dekara 12-13 kg Potasyum nitrat verilmelidir.


Dikim: İlimiz Erbaa ve Niksar ovaları şartlarında dikim zamanı Şubat ayı başı, Kazova şartlarında Şubat ayı sonu, yüksek kesimlerde Mart ayı içerisinde yapılır.

Dikimde kullanılacak dişlerin bulunduğu sarımsak başları genel özelliklerine bakılarak seçilir ve dişleri ayrılır. Daha sonra iriliklerine göre 2-3 grupta toplanır. Dişleri ayırma esnasında zarar görenleri çıkartılır ve kullanılmazlar. Gruplandırılan dişler ayrı partiler halinde dikilmelidir. Bu yapılmazsa gelişme ve olgunlaşma yeknesak olmaz, üretilen başlar irili ufaklı olur.


Dişler kapama olarak veya ya da 120 cm genişliğinde hazırlanan ve aralarında 30 cm gezinti yolu bırakılan tahtalara dişlerin uçları görülecek şekilde elle tek tek dikilirler. Dişlerin ters dikilmemesine özen gösterilmelidir.


1 m² alana baş sarımsak üretiminde 80-100 adet diş dikilir. Bu değerle dekara kullanılacak diş miktarı diş iriliğine bağlı olarak 60-80 kg arasında değişir.


Yabancı otlardan temiz bir tarlada dişler arasındaki dikim mesafesi 10-12 cm olarak verilir. Yabancı ot sorunu olan tarlalarda sıravari dikim yapmak ve sıralar arasında yabancı otla mücadelenin kolaylaştırılması için 25-30 cm sıra arasına 6-8 cm sıra üzeri mesafe ile dikim yapmak gerekir.


Çapalama: Dikimden sonra dişler hemen kök ve sürgün meydana getirerek gelişirler. Bitkiler 15-20 cm boy aldıklarında yabancı ot gelişmesini önlemek ve bitkilerin daha iyi gelişmesini sağlamak için 3-4 cm derinliği geçmeyecek şekilde yüzeysel bir çapa yapılır.

Hafif karakterli topraklar ile yabancı ot sorunu olmayan tarlalarda çapalamaya da gerek kalmaz. Çapalama oldukça emek isteyen bir iştir. Sarımsakta maliyeti etkileyen en önemli unsur üretim materyali (dişler), dikim ve çapalama işçilikleridir. Bu kalemde yapılacak tasarruflar maliyeti önemli ölçüde azaltacaktır.


Sulama: Yetiştiricilik döneminde yağan yağış su ihtiyacını karşılamaz ise, sızdırma metodu ile sulama yapılmalıdır. Sızdırma amacı ile boğaz doldurma işlemi yapılması gerekir.

Gübreleme: Bitkiler 30-40 cm boy aldıklarında 7-8 kg azotla beraber verilmesi gereken potasyum, potasyum nitrat olarak yapraklara değmeyecek şekilde 2-3 parti halinde toprak yüzeyine serilerek üzerinden su verilir.

Mücadele: Sarımsaklarda üretimi sınırlayan en önemli zararlı Kök Ur Nematodlarıdır. Bu nedenle bu zararlıyla bulaşık dişlerle ve bulaşık alanlarda sarımsak üretimi yapılmamalıdır. Zira nematodla bulaşık arazinin temizlenmesi çok zor ve maliyeti çok yüksek olan bir iştir.


Baş oluşturma döneminde etkili olan mantari hastalıklar önemli zararlara yol açarlar. Özellikle bu dönemde yağış alan bölgelerde dikim ve dolayısıyla baş oluşumu geciktirilerek korunmalıdır. Zorunlu hallerde fungusidlerle mücadele yapılır.

Hasat: Sarımsaklarda hasat bitkinin yapraklarının iyice kurumaya başladığı dönemde yapılır. Sarımsaklar hevenkler halinde asılarak depolanacaksa hasatta yaprakların tam olarak kuruması beklenmez, bitkilerde örmeye imkan verecek şekilde solduğu dönemde yapılır.

Hasat genellikle çapa ile yapılmaktadır. Sıravari dikim yapılmış ise soğan hasat makineleri ile de hasat yapılabilir. Hasat edilen sarımsaklar kurumak üzere birkaç gün süre iel tarlada bırakılır. Sonra yapraklar ovularak uzaklaştırılıp depolanır veya pazarlanır.


Hasat miktarına etki eden faktörlerin başında diş seçimi gelmektedir. Mümkün olduğu kadar az sayıda ve daha iri diş meydana getiren, düzgün şekilli, çeşidin özelliğini taşıyan başlar tohumluk materyal olarak alınmalı ve 18-20 ºC sıcaklıklarda saklanmalıdır. Depolama sıcaklığı 15 ºC’nin altına düşerse çiçek sürgünü meydana getirme oranı önemli ölçüde artar.

Sarımsak yemeklik ve ilaç olarak kullanımı en eski olan bir sebze türü olup, çok vitaminli, besin değeri yüksek, insan sağlığı açısından yararlıdır.

YETİŞTİRME İSTEKLERİ

Ilıman iklimden hoşlanan sarımsak diş halinde iken - 10° bitki halinde iken - 3 ile - 4 dereceye kadar düşük sıcaklıklara dayanıklılık gösterir. 25 derecenin üstündeki sıcaklıklar gelişmeyi yavaşlatır. Optimum gelişme sıcaklıkları 15-20°C' dir. Sarımsaklarda çiçeklenmenin az olması diş verimini arttırır. Bunu sağlamak için dikkat edilmesi gereken hususlar sulamanın az olması veya hiç yapılmaması,sıcaklığın biraz yüksek olması ve suni gübrelerin yeteri kadar verilmesidir.

TOPRAK ve GÜBRELEME

Sarımsak az miktarda humus ihtiva eden kumlu tınlı toprakları tercih eder. Suni gübrelerden hoşlanır. Fazla ağır killi ve su tutan topraklarda başlar gelişemez, çok kuru topraklarda da küçük ve cılız kalır. Gelişmenin ilk dönemlerinde fazla olan azot ihtiyacı gittikçe azalarak son dönemde potasyuma olan ihtiyaç artar. Üretim için kullanılacak bitki besin maddeleri, yaptırılan toprak analizleri sonucunda, önerilen miktarlarda kullanılmalıdır. Yetiştirme döneminde yetersiz, bitki besin maddesi kullanılır ise, dişler küçük kalıp sayıları çoğalır ve başların depolanma müddeti kısalır.

YETİŞTİRİCİLİĞİ

Sarımsak kültür sebzeleri arasında tohum bağlamayan nadir türlerdendir. Bu nedenle üretimi başı oluşturan dişler ile yapılır. Üretimde kullanılacak diş iriliği, elde edilecek ürünün baş iriliğini doğrudan etkileyen bir faktördür. Bu nedenle, üretimde 1.5-3.5 gram büyüklüğündeki dişler kullanılmalıdır. Zayıf ve küçük dişler güçlü bitkiler oluşturamaz ve verimi düşürür. Fazla iri dişler ise, erken çiçek sapı meydana getirir. Sarımsak dişleri tek ve çok sıralı dikilebilir. Çok sıralı dikimde dekardan daha fazla ürün alınır. Tek sıralı dikim için kullanılacak orta irilikteki diş miktarı 55-60 kg iken, çok sıralı dikimde bu miktar 75-90 kg'a çıkmaktadır. Çok sıralı dikimde mesafe 10x10 cm olup dikim derinliği ise 3 - 4 cm’ dir. Yağmur suyundan yararlanılarak yapılan kıraç koşullardaki yetiştiricilikte 2 ila 3 çapa yeterlidir. Düzenli sulama şartlarında her sulamadan sonra çapa yapılmalıdır. Sarımsaklar ılıman iklimlerde Kasım ayından itibaren, kışı sert geçen yerlerde Mart-Nisan aylarında dikilir. Dikim, elle yapılabildiği gibi, bu amaçla geliştirilmiş dikim makinaları ile de yapılabilir. Sarımsaklarda yabancı ot kontrolü önemlidir. Küçük üretim alanlarında mekanik olarak elle yabancı ot kontrolü yapılabilir. Ancak, geniş üretim alanlarında yabancı ot kontrolü herbisitlerle yapılmalıdır. Herbisitler üç farklı dönemde uygulanır. Birinci dönem, dikim öncesi arazi boşken; ikinci dönem, dişler dikildikten sonra çimlenerek toprak yüzeyine henüz çıkmadığı dikim sonrası dönem ve üçüncü dönem ise; bitkilerin 2-6 yapraklı olduğu dönemdir. Sarımsak yetiştiriciliğinde en önemli sorunlardan birisi de kök ur nematotlarıdır. Herbisitlerin ve diğer ilaçların kullanımında dikkatli olunmalı ve bu konuda Tarım ve Köy İşleri bakanlığı Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerin-den yardım istenmelidir.

HASAT

Sarımsak başlarının olgunlaşma zamanı, dikim zamanına bağlı olarak değişir. Taze yeşil sarımsaklar en erken Şubat sonunda en geç Haziran başında hasat edilir. Kuru tüketim için başlar; Mayıs sonu Haziran başında, geç ekimde ise Temmuz sonu Ağustos başında hasat edilir. Elde edilen ürün miktarı 700-1400 kg/da'dır. Hasat öncesi sarımsak sapları yatırılarak dişlerin daha iyi olgunlaşması sağlanır. Saplar iyice kuruyunca güneşli ve kuru bir havada çapa ile çıkarılabildiği gibi, traktör kuyruk milinden aldığı güç ile çalışan sarımsak söküm makinaları ile de sökülebilir. Hasat, ürünün baş kalitesini bozmamak amacı ile kesinlikle elle çekilerek yapılmamalıdır. Ürün 4 ila 5 gün tarlada bırakılarak kurutulmalıdır. Yağışlı bölgelerde ise; kurutma sökülen bitkilerin kapalı yerlerde serilerek yapılır. Kurumuş başların pazarlanması 3 şekildedir. Birinci. şekil; sapları ve kökleri kesilmiş başların dökme olarak naylon torba ve kasalar içinde en çok 50 kg lık ambalajlarla pazarlanmasıdır. İkinci şekil; kökleri kesilmiş 10 ila 15 adet sarımsak saplarından bağlanarak örgü ya da demet halinde sunulması ve üçüncü şekil ise; kök ve sap kısmı kesilmiş başların, belli ağılıklarda, bu amaçla geliştirilmiş file ve strafor kaplar içinde pazarlanmasıdır.