Tohumlarda Aranan özellikler

Generatif çoğaltımda kullanılacak tohumların seçiminde dikkatli olmak gerekir. Özellikle sebze türlerinde üretime kaliteli tohumla başlamak, başarılı üretimin temelini oluşturduğundan daha da önemlidir. Bütün bahçe bitkilerinde çoğaltma amacıyla kullanılan tohumların taze, dolgun, ağır, parlak renkli, küfsüz, zedelenmemiş, böcekler tarafından yenmemiş olmaları gerekir. Üretimde kullanılacak tohumlarda iç ve dış özelliklere bakılmalıdır.

a) Dış özellikler

Tohumun rengi, şekli, iriliği, parlaklığı, kokusu, temizliği, saflığı gibi özellikler dikkate alınmalıdır.

Renk, şekil, parlaklık, koku ve irilik türlere göre farklılık gösterir. Ancak bu özelliklerin o sebze türünün özelliklerine uyması gerekir. Üretimde kullanılacak tohumların fiziksel safiyeti yüksek olmalıdır. Fiziksel safiyet, tohumluk içinde bulunan o tür ve çeşide ait tohumların oranı ile yabancı madde olarak kabul edilen diğer ürün ve yabancı ot tohumları, toprak, taş, kum ve benzeri canlı cansız tüm maddelerin oranıdır. Tohumlardaki temizlik ve saflık oranları sebze türlerine ve tohumluk sınıflarına göre farklılık gösterir. Bununla birlikte iyi bir tohumlukta çeşit safiyetinin en az % 95-98, yabancı madde miktarının da en çok % 2-5 arasında olması istenir. Çizelge 6.1'de sebze türlerinin ticari tohumluklarında olması gereken saflık ve yabancı madde oranları verilmiştir.

b) İçsel özellikler

Tohumun sadece dış özelliklerine bakılarak canlı olup olmadığı hakkında karar verilemez. Bu nedenle tohumun iç özelliklerinin de kontrol edilmesi gerekir. İçsel özellik olarak tohumun canlılığı, tohum gücü ve genetik safiyeti dikkate almır.

Tohumun canlılığı ve gücü çimlenme ve çıkış testleri ile anlaşılır. Çimlendirme testleri, laboratuvarda petri kapları veya nem çekici kağıtlar arasında yapılır. Çimlendirme testleri sonucunda çimlenme oranı ve hızı belirlenebilir. Çimlenme oranı, optimum koşullar altında belli bir zaman sonunda çimlenen tohumların % olarak oranım belirtir. Çimlenme hızı ise, belirli orandaki tohumun çimlenmesi için geçen zamanı ifade eder.

Bir tohum örneğinin tarla koşullarında çimlenme yüzdesi yüksek olsa da, özellikle uygunsuz toprak koşullarında düzgün bir çimlenme göstermeyebilir. Ayrıca çimlendirme testleri optimum koşullarda yapıldığı için, zayıf, hafif zararlanmış tohumlar da testlerde çimlenmiş kabul edilir. Oysa bu tohumlar tarlada çimlenemez. Bu nedenle ayrıca çıkış gücü ve hızı testleri yapılarak "tohum gücü" belirlenmelidir. Çıkış testleri de, çimlendirme testleri gibi laboratuvar koşullarında yapılır. Ancak çimlendirme ortamı olarak kum kullanılır. Çıkış testlerinde, çıkış için tohumun toprak yüzeyine çıkıp, çenek yaprakların yere paralel hale geldiği dönem kabul edilir ve yine belli bir zaman diliminde toprak yüzeyine çıkan bitki sayısı % olarak çıkış oranını, tohumların çimlenip % 50'sinin toprak yüzeyine çıkmasına kadar geçen süre de çıkış hızını belirtir. Hem çimlendirme hem de çıkış testlerinin yapılacağı sıcaklık ve ortam koşulları uluslararası kurallarla düzenlenmiştir.

Tohum gücünü belirleyebilmek amacıyla çıkış testlerinin dışında, tohumların özelliklerine göre geliştirilmiş testler de bulunmaktadır.

Üretimde kullanılacak sebze tohumlarının çimlenme güçlerinin yüksek olması istenir. Bu konudaki sınırlar, sebze türlerine ve tohumluk sınıflarına göre değişir. Çizelge 6.2'de Avrupa Ekonomik Topluluğu ülkelerinde uygulanmakta olan en az çimlenme oranları gösterilmiştir.