Tütün Depo Zararlıları

1. Sorun olan zararlılar

Tütün güvesi (Ephestia elutella Hbn. ) (Lepidoptera : Pryalidae) Tatlı kurt (Lasioderma serricorne (F.) (Coeoptera :Anabiidae)

2. Tanımı ve Yaşayışı Tütün Güvesi

Erginlerin rengi saman sarısından griye kadar değişir. Üst kanatların uç ve göğü-se yakın kısımlarında ikişer koyu renk bant bulunur. Alt kanatlan daha açık renkli ve saçaklıdır. Boyu 8-11 mm, kanat açıklığı 16-24 mm'dir. Larva pembe renkli 9-11 mm boyda ve vücut seyrek kıllarla kaplıdır. Pupa 7-8 mm boyda ve kahverengidir. Oval şekilli yumurtaları önceleri beyaz olup, sonra sarımtırak bir renge dönüşür.

Zararlı kışı tütün depoların duvar ve döşemelerin çatlakları arasında gevşek bir kokon içinde olgun larva olarak geçirir. Günlük ortalama sıcaklık 15 o C'nin üzerine çıktığında larva pupa olmaya başlar. İlk ergin çıkışı Nisan sonunda-Mayis ayında olur. Erginler çıkıştan sonra çiftleşir ve dişiler yumurtalarını tütün veya çuvalların üzerine bırakırlar. Bir dişi yaşam süresince ortalama 100-250 yumurta bırakır. Çıkan larvalar hemen gıdalanmaya başlarlar. Larva 5-7 gömlek değiştirdikten sonra bulunduğu ortamı terk ederek yarık ve çatlakların içinde pupa olur. Gelişme süresi 140 gündür. Yılda ortalama 3-4 döl verir. En fazla ergin uçuşu Haziran, Ağustos ve Ekim aylarında olmaktadır.

Tatlı kurt

Erginlerin rengi kırmızımsı sarı ile koyu kırmızıya kadar değişir. 2-3.5 mm boyda, baş vücudun altına gizlenmiş durumdadır. Dişiler erkekten daha iridirler. Üzeri kumral ince tüylerle kaplıdır. Yumurta oval şekilde, yarı şeffaf ve beyaz renklidir. Larva kıvrık şekilli, sarımsı beyaz renklidir. Vücudu uzun, parlak esmer kıllarla örtülüdür. Pupa önceleri beyaz sonraları esmer renkli, 2.5-3.5 mm boydadır.

Zararlı kışı tütün depolarında denkler içinde veya döşemeler arasında bir kapsül içinde larva olarak geçirir. Havaların ısınmasıyla birlikte beslenmesine devam eder. Olgun larva bir haftalık dinlenme periyodundan sonra pupa olur. İlk ergin çıkışı mayıs sonralarında olur. Yeni çıkan erginlerin çoğu çiftleşmek ve yumurta bırakmak için bulundukları besin ortamını terk ederler. Bir kısmı ise bulundukları yerde çiftleşir ve yumurta bırakırlar. Ergin dişi yaşamı süresince 40-103 yumurta bırakır. Çıkan larvalar hemen beslenmeye başlar. Gelişme süresi 50-60 gündür. Yılda 3 döl verir.

3. Zarar şekli, ekonomik önemi ve yayılışı

Tütün güvesinin larvası zararlıdır. Genellikle tütünlerin yaprak sathına doğru yaygın olarak damar aralarını yerler. Zarar ilerledikçe yaprağın sadece orta ve kalın damarları kalır. Tatlı kurt özellikle larva döneminde zarar yapar. İşlenmiş tütünü delik deşik eder. Erginler gıdalanmamakta birlikte tütün denklerinde açtıkları çıkış delikleriyle zarara katılırlar. Her iki zararlıda tütünde ağırlık kaybına sebep oldukları gibi bıraktıkları pisliklerle kalıntı ve salgıları ile tütünün kalitesini olumsuz yönde etkilerler.

Gerekli tarımsal mücadele önlemleri alınmadığında tütün depolarında her iki zararlının sebep olduğu kalite, para ve pazar kaybı gibi büyük kayıplar yanında ağırlık olarak da çok ekonomik kayıplara sebep olmaktadırlar.

Her iki zararlı da ülkemizin bütün bölgelerinde bulunur.

4. Konukçuları

Tütün güvesi; kuru tütün, meyve, hububat, un, makarna, baharat gibi maddelerde zararlıdır.

Tatlı kurt ise tütünden başka, kuru meyve, tarhana, baharat, kumaş, mobilya, un, kepek, kağıt gibi materyalde de zararlıdır.

5. Doğal düşmanları ve etkinlikleri

Tütün güvesinin larva paraziti olarak Bracon hebetor Say. (Hymenoptera : Bra-conidae), Tatlı kurt'un larva paraziti olarak Anisopteromalus calandrae Hovvard. Newp. (Acarina : Pediculoididae) saptanmıştır. Ancak etkinlik çalışması yapılmamıştır.

6. Mücadelesî

6.1. Kültürel önlemler

* Ekici evleri ve depolarda, temiz tütünün dışardan meydana gelebilecek bulaşmadan korunmak için pencerelere zararlıların geçemeyeceği sıklıkta kafes telleri takılmalı,
* Depoya bulaşık ürün, çuval ve benzeri malzeme konulmamalıdır.
* Yeni ürün, eski ürünle birlikte depolanmamalı.
* Ambarda zararlılara barınak olabilecek yarık çatlak gibi yerler sıva ile kapatılmalı.
* Ambarda önceki yılın ürün kalıntılarından temizlenmeli.
* Ambarın iç ve dış yüzeyleri kireçle badana edilmelidir.

6.2.Kimyasal Mücadele

Ambarlanmış tütün zararlılarına karşı kimyasal mücadele;

* Boş ambar ilaçlaması,
* Dolu ambar ilaçlaması,
* Ürün fümigasyonu,
* Koruyucu ilaçlama olmak üzere 4 şekilde uygulanır.

6.2.1. İlaçlama Zamanının Tespiti

Boş Ambar İlaçlaması: Ekici evleri ve tütün depolarında ürünün depoya alınmasından 20 - 25 gün önce yapılmalıdır.

Dolu Ambar ilaçlaması:Tütün ekici evlerinde, tütünlerin hevenk, dizi, balya halinde depolandığı yerlerde ürün ekici evlerine alındıktan sonra 15 gün aralarla ilaçlama tekrarlanmalıdır.

Depolarda ilaçlamaya, asılan yapışkan tuzaklarda 3. ışık tuzaklarında 10 - 15 böcek (Tütün güvesi veya Tatlı kurt) görüldüğünde başlanır. İlaç uygulanmasından sonra depo en az 12 saat kapalı tutulur. Bu uygulama böcek çıkış ve uçuşlarının devam ettiği sürece haftada 3 kez yarını doz üzerinden yapılmalıdır.

Fümigasyon: Üründe böcek bulaşma ve zararı yoğun olduğu zaman fümigasyona başvurmak gereklidir.

Koruyucu İlaçlama: Tütünler işlendikten sonra balyalamadan önce uygulanır.

6.2.2. Kullanılacak İlaçlar ve Dozları

Bos ambar ilaçlamalarında Malathion'lu preparatlar, dolu ambar ilaçlamalarında Dichlorvos'lu preparatlar, koruyucu ilaçlamadan Methoprene etkili maddeli preparat fu-migasyonda ise Metliyi bromide ve Alüminium phosphide etkili maddeli preparatlar kullanılır. Bu ilaçlara ait ayrıntılı bilgiler ve kullanma dozları ilgili tabloda belirtilmiş-tir.Kimyasal mücadele bölümüne bakınız.

6.2.3. Kullanılacak Alet ve Makineler

Boş Ambar İlaçlamasında basınçlı sırt pülverizatörü veya depolar büyük ve tavanları yüksek ise atamizör kullanılmalıdır. Dolu ambar veya ekici evlerindeki hevenk, dizi ve balyaların ilaçlamalarında atamizör kullanılır. Fümigasyon çadır altı veya gaz geçirmez özel odalarda (fümigatuvar) uygulanır. Fümigasyon için bunlardan başka aplika-tör, kum torbası, vantilatör, aspiratör ve gaz dağıtım düzeni için materyal gereklidir. Koruyucu ilaçlamada bu amaç için yapılmış özel bir aplikatör kullanılır.

6.2.4. İlaçlama Tekniği Boş Ambar İlaçlaması:

Boş depolarda ambar temizliği yapıldıktan sonra deponun her tarafının yüzey ölçüleri hesap edilerek listede verilen ilaçlardan biri (su emen yüzeyler için W.P., su emmeyen yüzeyler için Em. ve EC) yüzeye püskürtülür. İlaçlamadan önce aletin kalibrasyo-nu yapılarak 100 m2 için gerekli olan su miktarı saptanmalıdır. M2 üzerinden öğütlenen ilaç miktarı, hiç kuru yer kalmayacak şekilde bütün yüzeylere mutlaka püskürtülmelidir.

Fümigasyon:

Fümigasyon atmosferik koşullarda uygulanır. Fümigasyonda bulaşık ürün gaz geçirmez çadır altına veya gaz geçirmez odaya konulur. Bu ortama ilgili tabloda gösterilen dozlarda fümigant verilir ve ürün gerekli süre bu ortamda tutulur. Methyl bromide ile yapılan fümigasyonca süre genellikle 24 saattir. Hidrojen fosfürde ise çevre sıcaklığına bağlıdır. Bu süre 12 - LVC'de 5 gün, 16 - 20°C'de 4 gün, 20°C'nin üstünde ise 3 gündür. Süre dolduktan sonra çadır veya oda açılarak havalandırma yapıldıktan sonra fümigas-vona son verilir.

Dolu Ambar İlaçlaması:

Ekici evlerinde ve dolu depolarda emülsiyon haldeki Dichlorvos'lu preparatlardan biri cetvelde belirtilen dozda kullanılmalıdır.

Dolu ambar ilaçlaması ve tümigasyon ile ilgili ayrıntılı bilgi için Alüminium phosphide, Methyl bromide ve Dichlorvos etkili maddeli preparatlann ambar zararlılarına karşı tümigasyon yöntemine göre uygulanması, bölümüne bakınız.

Koruyucu İlaçlama:

Bu uygulama Tekel yada ihracatçı tüccarlara ait geniş kapasiteli tütün işletmelerinde yapılır. Uygulama için öncelikle yürüyen bant üzerinden belli bir zaman kesitinde geçen ürün miktarı hesaplanır. Daha sonra aplikatörle bu ürün miktarı için gerekli olan su - ilaç karışımı ayarlanarak püskürtülür.

7. Uygulamanın değerlendirilmesi

Boş ambar ilaçlamalarında, ambardaki tüm zararlıların ölmesi beklenir. İlaçlamadan sonra depo kontrol edilerek canlı-ölü böcek durumuna göre ilaçlamanın başarısı belirlenir.

Fumigasyon uygulamalarında zararlıların tüm biyolojik dönemlerine % 100 etki beklenir. Bunu belirlemek için fümigasyondan sonra fumige edilen üründen en az % 0.1 oranında alınan örneklerde canlı ergin, larva, pupa olup olmadığı araştırılır. Örnekler fumigasyonun yumurtalara etkisi incelenmek üzere oda koşullarında 2-3 ay kadar bekletilip zararlı çıkışı olup olmadığı kontrol edilir. Elde edilen sonuçlarla fumigasyonun başarısı belirlenmiş olur.

Dolu ambar ilaçlamalarında, depolarda ergin çıkışı başlamadan önce asılan ışık tuzakların ilaçlama yapılmadan önce her gün ostiko sürülmüş kağıtlar ile haftada bir kez kontrol edilerek yakalanan ergin miktarı sayılır. İlaçlamadan sonra da aynı şekilde sayımlar yapılarak ilaçlama öncesi ve ilaçlama sonrası karşılaştırılması yapılarak değerlendirilir.

Koruyucu ilaçlamada, uygulamadan sonra depoya asılan ostikolu tuzaklarda yapılacak aylık kontrollerle tuzağa gelen zararlı durumuna göre uygulama değerlendirilir.