Süs Bitkilerinin Peyzajda Kullanımı

1. Çalılar

Çalı formundaki süs bitkileri bir peyzaj planı dahilinde vurgu amacıyla, sınır bitkisi, kap bitkisi, espalier, çit bitkisi, bordur bitkisi ve topiary, olarak kullanılabilmektedir.

Vurgu: Bahçe içinde odak noktası oluşturmak için özellikle renkleri farklı olan çalılar kullanılmalıdır. Sık dal yapan ve yoğun olarak yetişen çalıları insan veya hayvanların girmesini istemediğimiz yerlere dikilerek bu alanlar için set (engel) görevi görürler.

Sınır Bitkisi: Çalı formundaki süs bitkilerinin çiçek veya yapraklarından yararlanılarak avlu, bahçe, peyzaj alanı, havuz çevresi gibi yerlerin sınırlarını belirlemek amacıyla kullanılabilirler. Yuvarlatılmış kenarlar düz hatlara göre daha çekicidir. Sınırda derinlik oluşturmak üzere bodur olanlar ön kısımlarda yüksek boylu olanlar ise arka kısımlarda dikilmelidir.

Kap Bitkisi: Çalı türlerinin bir çoğu saksılar içinde yetişebilir ve teraslarda ya da avlularda çarpıcı görünüm sağlarlar. Bu amaçla, Şimşir, Süpürge çalısı. Kamelya, Turunçgiller, Taflan, Küpe çiçekleri, Gardenya, Çin gülü, Ağaç minesi, zakkum, bodur ladin ve çamlar, Ateş dikeni, Gül, Biberiye, Porsuk, Keçi sakalı, Mazı veya Kartopu gibi çalılar seçilebilir.

Espalier: Bitkilerin düz bir hat boyunca budanarak değişik şekillerde yetiştirilme sanatına verilen addır. Daha çok duvarlar veya açık kafesler üzerinde uygulanabilen bir yöntemdir. Süs elması ve armut gibi meyve ağaçlarının dar alanlarda yetiştirilmesi için uygun bir yöntemdir.

Çit Bitkisi: Sınırların işaretlenmesi, bariyerlerin yapılması ve özelleşmesi istenilen alanların etrafının çevrilmesinde çit bitkileri kullanılır. Şekilli bir çit oluşturmak için düzenli, doğal veya düzensiz bir çit elde etmek için ise doğal çizgilere uygun budama yapılmalıdır. Bodur veya boylu bitkiler seçilerek farklı şekillerde, katlı, yükselen veya alçalan etkiye sahip çitler elde edilebilir.

Bordür Bitkisi: Çalı formundaki süs bitkileri evlerin veya inşaatların önünü kapatmak veya örtmek için kullanılırlar. Çiçekli veya çiçeksiz olan herdemyeşil çalılar bu amaç için son derece uygundur. Genel olarak süreklilik gösteren çalılar evin köşelerine ve bahçe kapısından eve doğru uzanan yolun her iki tarafına veya duvar kenarına dikilerek düzgün bir şekilde budanarak bordürler oluşturulur.

Topiary Bitkisi: Geometrik şekillere uygun ve süslü bir görüntü verecek şekilde budanmış bitkilere Topiary denir. İlk kez Roma Bahçelerinde kullanılmıştır. Zarif yapılı olan çalılar bu iş en için uygundur. Cansız bir objeyi, bir bitkiyi veya bir hayvan figürünü andıracak şekillerde budama yapılabilir. Topiary'de insanoğlu tabiata gereksiz olarak müdahale eder. Türk kültüründe tabiata müdahaleden ziyade onunla uyum içinde yaşamak söz konusudur. Dolayısıyla Topiary uygulaması son yıllara kadar batı medeniyetlerinde yer bulan bir uygulama olmuştur. Ancak son yıllarda çok yüksek paralar ödenerek böyle bitkiler dışarıdan ithal edilmektedir.

2. Sarılıcı ve Asma Türü Bitkiler

Desteklendiğinde sarılarak yükselen, desteksiz ortamlarda aşağı doğru sarkarak veya yayılarak büyüme gösterebilen bu bitkiler son derece az bir toprak sathında mükemmel görüntüler oluşturabilir. Dar avlularda çıt veya çiçek yığınının arkasında fon oluşturmak amacıyla kullanılabilirler. Asmalar, sarılıcı oldukları için desteklenmeleri gerekir. Yeterince geniş olmayan bahçelerde vurgu amacıyla kullanılan sarılıcılar ve asmalar, telefon veya telgraf direğine, posta kutusuna hatta çitlerin üzerine sardırılarak bu etkiyi ortaya çıkarırlar. Çardak veya pergola şeklinde hazırlanmış konstrüksiyonlara sardırılan asmalar şekil ve dekorasyon açısından mükemmel bir yaprak kuşatıcı oluşturur. Asma türlerinin bir çoğu uygun desteğe alınmadıklarında yüzeysel olarak yayılır, kök salar ve yüzey örtücü olarak görev yaparlar. Yöreye uygun olan türler seçilirse erozyon da engellenmiş olur. Çirkin ve sert görünümlerin yumuşatılması amacıyla da kullanılan sarılıcılar, dar yerlerdeki dekoratif olmayan duvar veya çitler yeşil veya çiçekli asmalarla mükemmel bir görüntü alır. Gözü rahatsız eden çoğu objeler sarılıcılarla örtülebilir. Bahçenin bölümlerini birbirinden ayırmak, gizli alanlar ortaya çıkarmak amacıyla sarılıcı türler kafes kaplayıcı olarak da kullanılmaktadır. İnce bir tahta ya da tel kafes üzerinde yetişen sarılıcılar duvar görünümü verirler.

3. Yer Örtücüler

Zemin üzerinde sıkı bir şekilde yayılan, kısa boylu ve bodur bitkilere yer örtücüler denir. En yaygın yer örtücü çimdir. Yer örtücülerin gövdeleri zemin boyunca yayılarak kök salarlar. Bazı sarmaşık türleri de yer örtücüler gibi yayılabilir, bazı çalı türleri ise zemine yayılarak sürünen ve mükemmel form oluşturabilir. Teras ya da avluya yerleştirilen yeşil veya çiçekli yer örtücü kümeleri çim alan ile zıtlık oluşturarak iki ortam arasında bağlantı teşkil ederler. Bu bitkiler özellikle daralanlarda vurgu elde etmek amacıyla kullanılmaktadır. Farklı renk, doku ve karakterde olan yer örtücüler bir çalılık kenarında veya bir çiçek sırası boyunca dikildiklerinde kenar veya bordur gibi şerit oluştururlar. Toprak kayma problemi olan meyilli alanlarda yer örtücüler kullanıldığında kısa sürede yayılırlar ve erozyonu kontrol altına alırlar. Böyle yerlerde yer örtücüler hem görüntü hem de fonksiyon açısında önem kazanmaktadır. Çimlerin yetişemediği gölgeli bahçelerde yetişebilen yer örtücüler vardır. Sık ağaçların bulunduğu alanlarda gölge seven yer örtücülerle dekoratif bölgeler oluşturulabilir.

Mevsimlik, İki Yıllık, Çok Yıllık, Soğanlı Çiçekler

Mevsimlik çiçekler sadece bir mevsim yaşar Yaşadıkları süre içinde aylarca çiçekte kalabilirler. Hercai menekşe ve Itırşah gibi mevsimlik çiçekler soğuk dönemlerde çiçek açarak sonbaharda kışı, kış sonunda ise ilkbaharı hoş bir şekilde karşılamak için kullanılırlar. Diğer mevsimlikler genelde yaz başından sonbahara kadar çiçekte kalırlar.

İki yıllık çiçekler birinci yıl yaprak, ikinci yıl çiçek açar. Kaplı olarak satılırlar ve tek yıllık çiçek görevi görebilirler. Tek veya iki yıllık çiçekler her yıl yeniden dikilmelidir.

Çok yıllık çiçekler 10 yıldan fazla yaşar, genelde sonbaharda toprak üstü kısımları ölür ancak canlı olan kök kısımları ertesi yıl havalar ısınınca yeni sürgün ve çiçekleri oluştururlar.

Botanikçiler tarafından soğanlı , soğanımsı, rizomlu veya yumru köklü olarak bilinen tüm çiçekler halk arasında soğanlılar olarak adlandırılmaktadır. Bu çiçekler aktif büyüme periyodu içinde veya sonrasında çiçek açarlar. Çiçeklenme sonrasında yapraklar uçtan itibaren toprağa doğru ölmeye başlar. Kuruma sonrası bitkinin toprak altı organları yılı dinlenmede geçirir. Kışları ılık geçen yerlerde bazı Zambak türleri sürekli olarak yeşil kalır. Soğanlı çiçeklerin ömrü çok kısadır ve lalelerde olduğu gibi çiçek döneminde mükemmel bir görüntü oluştururken soldukları zaman çürüyen yapraklarıyla çirkin görünürler ve kamufle edilmeleri gerekir.

Mevsimlik, iki yıllık, çok yıllık veya soğanlı çiçekler çiçek kümelen veya şeritlerinin oluşturulmasında, çiçek adalarının yapılmasında, kabartma çiçeklerin oluşturulmasında, kaya bahçelerinde veya ağaç altlarında rahatlıkla kullanılabilirler.

Çiçeklerin küme veya şerit halinde dikilmesi harika bir etki yaratır. Kısa boylu çiçeklerin ön kısımda uzun boyluların ise arka kısımlara dikilerek bahçe etrafını çeviren çalıların önüne, garaj, ev, ağaç veya çitlerin etrafına dikilen çiçekler uzunlamasına planlanan peyzajlarda iyi bir form oluşturur. Yüksek duvarlar önüne yapılacak çiçek şeritleri geniş olmalıdır. Ancak şerit genişliği l m'yi aşmamalıdır Farklı zamanda çiçek açan, farklı renk oluşturan çiçeklerle yapılan şeritler daha uygundur. Mevsimlik, tek yıllık ve soğanlılar karıştırılırsa çiçek şendi daha sürekli bir görüntü verir. Çiçek kümeleri duvar veya ağaç dizisine yaslanmayacak şekilde ortada yapılırlar. Kümeler, kaldırım, teras, alçak duvarlar veya ağaç sıralarının yan taraflarına etkili bir görüntü vermek üzere yerleştirilirler. Çiçek adaları şeritle çiçek kümeleri arasında geçiş oluşturur. Çiçek adası oluşturulurken uzun boylular orta kısımlara, kısa boylular ise kenarlara dikilir. Böylece çiçek adası her taraftan rahatlıkla görülebilir. Yuvarlak yapılı asimetrik çiçek adaları tercih edilmektedir.

Son peyzaj planını hazırlanırken dikkate alınması gereken noktalar aşağıda sıralanmıştır.

1. İstenmeyen görüntülerin engellenmesi, trafik gürültüsünün azaltılması, rüzgar veya tozun bahçeye girmemesi veya gizlilik sağlamak amacıyla herdemyeşil olan ağaçlar sık bir şekilde dikilmelidir.

2. Ön giriş kısımlarda açıklık meydana getirmek veya ön kısma bakan oda pencerelerine renkli bir manzara oluşturmak için mevsimlik veya soğanlı çiçeklerden eğri-ada şeklinde çiçeklikler oluşturulmalıdır.

3. Evin gösterişli olması ve keskin köşelerin yumuşatılması için herdemyeşil çiçekli çalılar kullanılmalıdır.

4. Meyilli veya dik olan alanlarda çim bakimi zor olduğu için böyle alanlarda yer örtücüler kullanılarak toprak kayması da önlenir.

5. Ön girişlerde şekil ve renk karışımı oluşturmak, pencerelerin görüş alanını engellemeden evi gizlemek için uzun süre çiçekli kalan ve budamaya elverişli çalılar seçilmelidir.

6. Kaplara dikilmiş olan mevsimlik çiçekler çarpıcı etki oluşturur ve geniş bir avluyu bölmeye yararlar.

7. Çardaklar gölge seven bitkiler için zemin hazırlar, ev ile avlu arasında bağlantı sağlarlar ve pencerelerden giren sıcak güneş ışınlarına engel olur, çiçekli asmalara destek oluştururlar.

8. Yaprağını döken çiçekli geniş ağaçlar teras ve evi gölgelerken ev dışı bir alan oluştururlar.

9. Komşu evin görüntüsünü kapatacak yeşil perde oluşturmak için herdemyeşil olan dar ve uzun boylu çalılar kullanılabilir.

10. Avlu ve çim alanı ayırmak için bodur kenar bitkileri kullanılmalıdır.

11. Çarpıcı bir görüntü, bodur çalı ve çiçeklerle çevrilebilir.

12. Mevsimlikler, çok yıllıklar, soğanlılar, çiçekli çalılar ve küçük ağaçlar çim alanları veya avluyu kullananlar için hoş bir atmosfer sağlayarak mevsimlere göre değişen çekici renkler sunarlar.

13. Park yeri herdemyeşil çit bitkilerle ve küçük ağaçlarla çevrelenerek yeri belli edilebilir.

14. Çiçekli küçük ağaçlar gölge sağlarlar ve kapı girişlerine hoş ve güzel bir hava verirler.

15. Yol kenarına dikilecek uygun ağaçlarla bahçe güzelliği sokağa taşınabilir.

16. Çiçekli bitkilerle kaplı kabartma çiçeklikler zayıf toprak ve bozuk drenaj problemlerini hallederek avlu kısmına ayrı bir güzellik katarlar.

17. Kelebek çalıları veya meyveli çalıların bir çoğu kelebek başta olmak üzere birçok kuş türünü bahçenize çekmeye yarar.

18. Hoş kokulu bitkiler uygun ve dağınık olarak yerleştirilerek peyzaja çok farklı bir boyut kazandırılabilir.

19. Bahçede inşa edilecek minik bir havuz bahçenizin daha sevimli olmasını sağlar. Bu havuz süs balıklan gibi su bitkilerine de ev sahipliği yapabilir.