Saksılı Süs Bitkilerinin Yetiştirilme ve Bakım Şartları

Saksılı süs bitkilerinin her birinin farklı sıcaklık, ışık, su, toprak ve nem isteği vardır Evlerde yetiştirilmek veya sevdiklerimize hediye edilmek üzere satın alacağımız süs bitkilerine karar vermeden önce parasal duruma değil süs bitkisinin sıcaktık, ışık ve , nem isteğinin mutlaka bilinmesi gerekmektedir Bazı süs bitkileri direkt güneş ışığından hoşlandığı için canı veya pencere kenarlarına konmaları gerekir. Bazı la n süzülerek gelen ışığı sevdiği için camdan uzak, tanı veya yarı gölge yerlere konmaları gerekirken yüksek nem ve ışık isteyenlerin mutfak veya banyoya yakın yerlere konmaları gerekebilir. Ayrıca gübreleme, saksı yenileme, ilaçlama, saksı içinde kullanılan ortam (harç), kültürel uygulamalar ve üretim teknikleri de mutlaka bilinmelidir

1. Işık

Saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde başarısız olmanın temel sebeplerinden biridir Yetiştiricilikte başarılı olmak için bitki türlerinin ışık ihtiyaçları bilinmeli, ayrıca süs bitkilerinin yapraklı veya çiçekli olmalarına göre ışık ayarlaması yapılmalıdır.

Çiçekli saksılı süs bitkileri orta derecede ışık şiddetine ihtiyaç duyarlar. Işık şiddeti çok zayıf olan ortamlarda tutulan süs bitkilerinde, çiçekler az, renksiz ve soluk olur, sürgünlerde yayvanlaşma görülür ve yapraklarda sararmalar meydana gelir.

Aşırı düşük ışık şartlarında; çiçekler az cansız ve renksiz olur. Sürgünler dağınıklaşır Yapraklar sararır Gelişme çok az olur veya gelişme durur.

Aşırı yüksek ışık şartlarında; Yapraklarda kahverengileşme meydana gelir. Yaprak ayasında lekeler oluşur. Yaprak kenarları kurur veya kıvrılır. Yaprakların asıl rengi kaybolur.

Saksılı süs bitkilerinden Palmiyeler ve barbunya (Pelargonium zonac ) aydınlık ortamlardan, dua çiçeği (Marantha leuconeura hyhrid), begonya (Regonia clatior ), küpe çiçeği (Fukhsia hybrida) gölge yerlerden hoşlanır.

Çiçekleri için yetiştirilen saksılı süs bitkilerinin birçoğu Güneydoğu ve Batıya bakan pencereleri tercih eder. Afrika menekşesi ise (Satnlpanla ionanlha) doğu ve Kuzeye bakan yerlerde iyi yetişir Çiçeklenme dönemine giren saksılı süs bitkileri direkt güneş ışığına maruz bırakılmamalıdır

Sera şartlarında yapılan entansif saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde ışık kaynağı olarak flüoresan lambalar kullanılır Işık doğrudan bitkilerin üzerine yönlendirilirken göze gelmemesi için de önlem alınır. Işık kaynağı ile yapraklı süs bitkileri arasındaki mesafe 30-60 cm iken bu uzaklık çiçeği için yetiştirilen süs bitkileri için 15-30 cm'dir

Sera şartlarında ışık kaynağı olarak metal halid (MH), düşük basınçlı sodyum, yüksek basınçlı sodyum lambaları da kullanılabilmektedir Sera içinde ışık yayılımının maksimum, harcanan enerjinin ise minimum olması için reflektörler kullanılmaktadır.

Serada yapılan yoğun süs bitkileri yetiştiriciliğinde ışıktan maksimum düzeyde yararlanmak için sıcaklık, karbondioksit, su ve gübrelemenin de optimum düzeyde olması gerekmektedir. Bu şartlarda süs bitkilerinin gelişimi en yüksek düzeyde olacaktır

Yapraklı süs bitkileri ışık ihtiyacı bakımından 3 gruba ayrılır:
1. Işık ihtiyacı düşük olanlar
2. Orta derecede ışık isteyenler
3. Yüksek oranda ışık isteyenler

Salon yaprağı (Aspidistra elatior), telgraf Çiçeği (Tradescanlhia jlumierensis), beyaz yelken (Spathyphyllum vvallisii), kurdela çiçeği (Clorophytum comosum), eğrelti türleri (l'erns), kuşkonmaz (Asparagus), salon camı (Araucaria), vidalı çam (Pandamı), filkulağı (Philodendron scandens ) gölge yerlerden hoşlanırlar

Yapraklı süs bitkileri için Kuzeye bakan cam önlen ve ince bir tül perdeden süzülerek gelen ışık uygundur. Yaprak güzeli (Coleits blumei), cam

güzeli (Impatiens valleriand), kaktüs türleri ve Gynura sarmentura gibi tam güneş ışığına ihtiyaç duyan süs bitkilerinin Güneye bakan pencere önlerine yerleştirilmesi gerekir.

Sürekli olarak pencere önlerinde bulunan ve yüksek boy yapan süs bitkileri 3-4 günde bir kez çevrilerek şeklinin bozulması engellenmelidir. Düşük ışıklı ortamdan yüksek ışık alan ortamlara ani değişiklik sakıncalıdır. Çünkü süs bitkileri bulundukları ortama uyum sağlarlar ve ortam değişikliği ışıktan faydalanmayı engeller. Bu durum özellikle boylu süs bitkileri için geçerlidir. Düşük ışıktan yüksek ışığa aktarılan bitkilerde yapraklar beyazlaşır ve yanma meydana gelir. Zorunlu olmadıkça süs bitkilerinin yeri değiştirilmemelidir.

2. Sıcaklık

Çiçekli saksılı süs bitkileri genel olarak 18-22°C 'lık gündüz sıcaklığı ve 10-18°C' lik gece sıcaklığına ihtiyaç duyarlar. Evlerin çoğunda bulunan sıcak ve kuru ortam şartları çiçeklerin ömrünü kısaltmaktadır. Çiçek açmayan ve yapraklan için yetiştirilen süs bitkileri ise gece boyunca daha serin bir ortam isterler. Kış periyodunda cam kenarındaki saksılı süs bitkileri diğerlerine göre soğuğa daha çok maruz kalırlar Dolayısıyla evin içindeki sıcaklık cam kenarında ölçülmelidir.

* Aechmea
* Dieffenbachia
* Marantha
* Kroton
* Philodendron

Tropik süs bitkileri olup 8-10 °C' nin altında zarar görürler.

Evlerdeki kalorifer radyatörlerinin üzerleri süs bitkileri için uygun değildir. Çünkü, alttan gelen sıcak ve kuru hava yaprak kenarlarının kahverengileşmesine ve kuruyarak dökülmelerine neden olurlar

Sıcaklık isteği bakımından saksılı süs bitkileri 3 gurup altında toplanmaktadır.

1. Yüksek Sıcaklık isteyenler: Tropik süs bitkileri bu gurupta yer almaktadır Bu bitkiler için kış aylarındaki sıcaklığın 16-20°C, yaz aylarınkinin ise 18-25°C arasında olması gerekir.

Örnek: Kroton Dieffenbachia Marantha (Dua çiçeği) Anthurium (Filamingo Çiçeği), Kaladyum Aglonema Philodendron (Fil kulağı)

2. Orta Derecede Sıcaklık İsteyenler: Bu gurupta ılıman iklim kuşağında yetişen süs bitkileri yer almaktadır. Bunlar kış aylarında 8-10°Ç'lik bir sıcaklık isterken yaz aylarının 15-18°C'ler arasında olması gerekir.

Örnek: Bilbergia Gardema (gardenya), Aechmea

3. Düşük Sıcaklık İsteyenler: Bu guruba giren süs bitkilerine soğuk sera bitkileri de denir. Bunlar kış aylarının 5-8°C' ler arasında değişmesini isterken yaz aylarında bahçelerde yer alırlar.

Örnek: Aspidistra (Salon yaprağı), Araucaria (Salon çamı), Azalea (Açelya), Fukhsia (Küpe çiçeği)

3. Nem

Kalorifer ile ısıtılan evlerde kış aylan boyunca hava son derece kuru olur. Radyatör veya soba ü/erine konulan kaplar vasıtasıyla ortam nemlendirilebilir Ayrıca saksıların altlarına yerleştirilen ve suyu akıtmayan kapların içine nemli kum, torf, çakıl veya perlit ile doldurulmuş ortamlar bitki çevresinde nem sağlamak için idealdir. Saksılar bu materyalin içine değil ü/erine konulmalıdır. Düşük nemin etkisini a/.altmanm diğer bir yolu da yapraklara su püskürtmektir. Afrika menekşesi, Aechmea ve eğrelti türleri %40-60 arasında nem isterler. Bu bitkiler ışık gören ve nem içeriği yüksek olan mutfak veya banyo gibi yerlere konulmalıdır

Nemin çok az olması durumunda;

1. Yaprak uçları kahverengileşerek kurur,
2. Çiçek ve tomurcuklar kuruyarak dökülür,
3. Yaprak kenarları sarıya döner ve aşağı doğru kıvrılmalar meydana gelir,
4. Eğer süs bitkisi kuru hava şartlarına çok hassas ise yapraklar dökülür.

Nemin çok fazla olması durumunda;

1. Yaprak ayasında gri küfün kapladığı bölgeler oluşur,
2. Yaprak sapı ve gövdede çürümeler meydana gelir. Kaktüs ve sukkulentler bu duruma çok daha hassastır,
3. Çiçekler gri küf ile kaplanır.

4. Sulama

Saksılı süs bitkilerinin çoğu yanlış sulamalar sonucu zarara uğramakta hatta ölebilmektedir. Sulama miktarı ve sulama sıklığı, bitki türüne, bitkinin uzunluğuna, bitki tipine (çiçekli, yapraklı), ışık, sıcaklık, nem ve toprak tipine göre değişir.

Genel bir ifade ile çiçekli olan bitkiler diğerlerine göre daha fazla suya ihtiyaç duyarlar. Ancak süs bitkilerinin solacak kadar susuz, boğulacak kadar da sulu bırakılmaması gerekir. Saksının içindeki ortamın nem durumu rengine göre veya dokunmak suretiyle tespit edilebilir. Kuru bırakılan topraklarda çatlama meydana gelir ve toprak ile saksı arasında boşluk oluşur. Sulamada verilen su bu boşluktan akarak dren deliğinden saksıyı terk ederek asıl vazifesini yapmaz Bu durumu ortadan kaldırmak için saksı kısa süreli olarak su ile doyurulur Kuru topraklarda çiçekler kuruduğu gibi çatlama sonucunda kökler zarar görür. Çok nemli topraklarda ise kökler boğulur, patojenler ve toprak kaynaklı zararlılar artar.

Açalya ve kamelya kireçli ortamlardan hoşlanmaz. Bunların yağmur suyu ile sulanması gerekirken diğer süs bitkileri için musluk suyu uygundur. Saksılı süs bitkilerinde sulama alttan veya üstten yapılabilir.

Üstten yapılan sulamalarda;

1. Küçük ve ince-uzun sulama ucu olan su kapları kullanmalı,

2. Suyun sulama ucundan saksıdaki toprağa bırakılması gerekir

3. Yapraklara suyun temas etmemesi gerekir.

4. Saksının dibinde bulunan dren deliğinden su çıkıncaya kadar sulamaya devam edilir.

Alttan yapılan sulamalarda;

1. Saksının içindeki toprağın tamamı nemlendirilir,

2. Bu şekilde yapılan sulamalarda saksılı süs bitkisi içi su dolu kaba yerleştirilebilir,

3. Saksılı süs bitkisi, içi su dolu kovaya daldırılabilir (toprak seviyesine kadar) ki buna suya daldırma ve kurutma tekniği de denir .

4. Su yüzeyine hava kabarcıklarının çıkışı son buluncaya kadar saksı su içinde tutulur Daha sonra ortamdan çıkarılan saksı drene edilerek tabağına yerleştirilir. Saksıların altlarına yerleştirilen tavalar (tabaklar) bu iş için genelde

Düzenli olarak alttan sulanan saksılı süs bitkilerinde toprak yüzeyinde zamanla tuz birikimi olur. Üstten sulama yapılınca tuz kök ortamından geçerek tabakta toplanır Bu tuzun tekrar kök bölgesine absorbsiyonunun engellenmesi gerekmektedir

Toprak yüzeyinde biriken tuz tabakası çok fazla ise bu yolla kaldırılamaz. Bu durumda kazınması ve yerine yeni toprağın konulması gerekir.

Saksılı süs bitkilerinin sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi için saksının drenajına özel önem verilmelidir Bunun için saksının dip kısmına ince çakıl taşlan konulmalı ve drenaj deliklerinin kapanması engellenmelidir. Buna göre dren deliğinin üzerinden yukarı doğru çakıl taşı, dere kumu ve harç şeklinde bir sıralama yapılarak saksının içi doldurulur.

Bulunduğu ortamda daima nemli bir toprağa ihtiyaç duyan bazı saksili süs bitkileri vardır. Bu türlere örnek olarak Acorus, Azalea (Açalya) ve Cyperus (Japon şemsiyesi) gösterilebilir. Bu türlerin yer aldığı toprağın nemlendirilmesi yetmemekte ıslanması gerekmektedir.

Sulama Hataları:

Üstten verilen suyun dren deliğinden çıkması :

Bunun sebebi saksı içindeki kompostun saksı kenarından ayrılmasıdır. Çözüm için saksının su dolu kovaya veya küvet içine batırılması, çıkarılması, dren edilmesi ve tekrar tabağına konulması şeklinde uygulanabilir Sulama suyunun absorbe olmaması : Bunun sebebi toprak yüzeyinin sertleşmesidir. Çözümü ise yüzey toprağının küçük bir mala veya çatal ile delinmesi, bu kısmın (3-5 cm) alınması ve yerine yeni kompost ilave edildikten sonra saksının suya daldırılıp çıkarılması sonrasında dren edilmesi ve tekrar tabağına konulmasıdır

Aşırı derecede yetersiz su:
1. Çiçekler düşer veya aniden solar.
2. Yapraklar yumuşar ve solar, yapraklarda çok az veya hiç büyüme olmaz.
3. Yaşlı yapraklar öncelikle dökülür.
4. Alt yapraklar kıvrılır, solar, sarıya döner, yaprak kenarları kahverengileşir ve kurur.

Aşırı derecede fazla su:
1. Çiçekler küflenir
2. Yapraklar gevşer, yumuşar, çürük alanlar ortaya çıkar, büyüme zayıflar
3. Alt yapraklar kıvrılır, sararır ve solar
4. Yaprak uçları kararır
5. Kökler kararır ve çürür (lapalaşma olur)

Sera şartlarında yapılan saksılı süs bitkileri yetiştiriciliğinde ise kaliteyi artırması bakımından otomatik sulama tercih edilmektedir Bunun yanında,
1. Saksıların altında bulunan tavaların saksı diren deliğine kadar su ile doldurularak 3-5 dakika sonra dren edilmesi (ebb and flood),
2. Suyun doğrudan saksıların bulunduğu zemine verilmesi ve akmasına izin verilmesi (ebb and flood floors) ki burada verilen suyun %10'u saksı dren deliği vasıtasıyla süs bitkisine ulaşırken %90'ı tekrar rezervuarda toplanır.
3. Kanal sulama,
4. Kapillar saksı altlığı kullanarak sulama, damlama sulama ve spagetti tüplerle sulama gibi sulama şekillen kullanılmaktadır.
5. Tek yıllık süs bitkileri (bedding plants) yastıklarda veya tüplere şaşırtıldıktan sonra el ile veya otomatik sistemlerle sulanabilmektedir Otomatik sulamalarda fırlatıcı başlıklar, sabit başlıklar veya suyun verilerek çekilmesi (ebb and flood floors) sistemi kullanılabilir.

5. Gübreleme

Yeni satın alınan saksılı süs bitkileri eve getirildikten sonra 3 ay boyunca ek gübrelemeye ihtiyaç duymazlar. Ayrıca, aşın gübreleme tehlikelidir Yeni satın alınan bitkiler 4-5 ay sonra gübreleme programına alınırlar. Saksılı süs bitkilerinin büyüme ve çiçeklenme döneminde 15-30 günde bir kez gübrelenmesi yeterli olacaktır. Kış aylarında gübreleme yapılmaz. Hastalıklı, yeni dikilmiş, saksısı yenilenmiş veya solmuş olan saksılı süs bitkileri gübrelenmez. Hasta olan bitkiler iyileşince, solan bitkiler su verilip solma bittikten sonra, saksısı değiştirilenler ise yeni ortama alıştıktan sonra gübrelenmelidir. Saksılı süs bitkilerinde büyümenin yavaşlamasını öncelikle ışık veya suyun hatalı olup olmamasına bakılır sonra gübreleme yapılır.

İç ve dış mekan süs bitkilerinin hepsi büyüme ve gelişme için N, P, K ve az da olsa iz elementlere ihtiyaç duyarlar. Besin maddeleri yeterli olunca bu bitkiler gerektiği kadar iyi ve sağlıklı bir büyümenin yanı sıra çiçek ve yaprak oluştururlar.

Dış ortamda yetişen süs bitkileri toprağa uygulanan gübrelerden veya kökleri vasıtasıyla etraftaki besin maddelerinden kök salmak suretiyle yararlanırlar. Saksı veya dar ortamlarda bulunan toprak (kompost) besin maddeleri bakımından yeterli değildir. Ayrıca bu ortamdaki besin maddeleri sulama sonucunda yıkanarak veya kökler tarafından kullanılarak tüketilmektedir Besin maddesi eksikliği giderildikten sonra süs bitkilerinde düzenli bir büyüme ve gelişme meydana gelir Kaktüsler uzun bir süre beslenmeksizin canlı kalabilir. Ancak kuvvetli gelişen yapraklı ve çiçekli süs bitkileri özellikle çiçeklenme dönemlerinde düzenli beslenmezlerse ciddi olumsuzluklar ortaya çıkar.

Saksılı süs bitkileri için üretilen gübreler genelde N, P ve K içeren kompoze gübrelerdir Bu gübreler piyasada kutular içinde satılmakta ve kanunen kutu üzerinde içeriği yazılmaktadır Etiketi olmayan kutular satın alınmamalıdır. Hatalı veya yanlış gübre olduğu düşünülebilir Bunlara ilaveten humus ekstarktı veya iz elementler içeren besleyici maddeler de satılmaktadır Saksılı süs bitkilerinin gübrelenmesinde;

* Çözünmeyen Toz ve Granüller : Toz veya granül şeklindeki gübreler daha çok dış mekanlarda ve bahçelerde kullanılabilirken saksılı süs bitkileri için kullanımları sınırlı olmaktadır. Bu tür bitki besin maddeleri ortamın yüzeye yakın kısımlarında depolanır ve bitkinin kök bölgesine yeterli miktarda ulaşma olmaz. Ayrıca bu gübrelerin alımı bitkiler dinlenme dönemlerinde iken durdurulamaz.
* Hap ve Çubuklar : Saksı içerisine bir besin hapı veya besin çubuğu yerleştirmek işgücü bakımından oldukça avantajlıdır. Ancak dezavantajları da vardır Çünkü kök aktivitesini artırmasına rağmen besin maddesi bir noktaya yoğunlaştırılmakta ve ayrıca dinlenme periyodunda bitkinin gübre teminini kesmek mümkün değildir.
* Sulu Besin Solüsyonları : Saksılı süs bitkilerinde en etkili beslenme yolunun sıvı solüsyonlar olduğu genelde yaygın olan bir kanaattir. Bu amaçla piyasada satılan "baby bio" adlı solüsyon yardımıyla saksılı süs bitkilerine hem su hem de besin maddesi temin edilebilmektedir. Böylece iş gücü azalırken aşırı beslenmeden de kaçınılmış olur. Bu amaçla sulama suyuna 5 damla "baby bio'1 ilave edilerek süs bitkisine verilir.

Saksıdaki ortamlar saksı yenilendikten sonra ilk 2 aylık periyot için bitkiye yeterli olacak besin maddelerini içerir. Bu süreden sonra bitki dinlenmeye girmiyorsa gübreleme yapılır. Saksılı süs bitkileri Mart-Ekim ayları arasındaki büyüme ve çiçeklenme dönemi ile kışın çiçek açan türlerde de kış döneminde gübreleme yapılır. Saksılı süs bitkileri dinlenmeye girince gübreleme yapılmaz.

Gübrenin çok yetersiz olması durumunda;

1. Çiçekler oluşmaz veya çok küçük kalırlar, renklenme tam olmaz, soluk kalır.
2. Yapraklarda gelişme zayıflar, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklılık azalır.
3. Alt yapraklarda solar, renkleri yıkanmış gibi olur, sarı lekeler meydana gelir.
4. Gövde zayıflar ve alt yapraklar erkenden dökülür.

Gübrenin çok aşırt olması durumunda ise;

1. Yaz büyümesi geriler ve bitkide bodurlaşma meydana gelir. Kış döneminde meydana gelen büyüme zayıflar.
2. Yapraklarda solma meydana gelir.
3. Alt yapraklarda hafif de olsa kahverengileşme, yaprak kenarlarında ise kavrulmalar meydana gelir.
4. Saksının sulu kalmış kısımlarında ve kompost da beyaz tabakalar oluşur.

Saksılı süs bitkilerinde gübrelemenin kurallarını şu şekilde sıralayabiliriz:

* Süs bitkisi belli bir ortamda (kompost veya toprak) yetişiyorsa besin elementlerinin bir yerde veya belli bir bölgede toplandığı gübre uygulamalarından kaçınmalı.
* Saksılı süs bitkilerinin gübreye yani beslenmeye ihtiyaç duymadığı zamanlar iyi bilinmeli ve bu periyotlarda gübre verilmemelidir.
* Beslemede kullanılan gübre miktarının saksı ve bitki büyüklüğüne göre ayarlanması gerekir.
* Saksılı süs bitkileri gelişme ve çiçeklenme dönemlerinde iken mutlaka beslenmeleri gerekir.
* Saksılı süs bitkileri dinlenme dönemine girdiğinde gübreleme kesilmeli veya azaltılmalı.