Güneydoğu Anadolu 'da 2. Ürün Soya Tarımı

1. TANIMI VE ÖNEMİ

Yağ bitkisi olan soya, içerdiği yüksek orandaki protein miktarı ile de insan beslenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Soyanın bileşiminde ortalama %36 protein, %18 yağ, %20 karbonhidrat, %5 mineral maddeler ve %1 lesitin mevcuttur. Soyanın sahip olduğu bu protein, yağ ve mineral madde miktarı, fasulye ve mercimekten daha fazladır. İnsan beslenmesinde değerli bir besin maddesi olan soyanın hayvan beslenmesindeki önemi de büyüktür. Yağı alındıktan geriye kalan küspesi hem insan, hem de hayvan besini olarak kullanılır. Baklagil bitkilerinden olan soya toprağı azotça zenginleştirmekte, kendisinden sonraki bitkilere otsuz, kabartılmış ve uygun bir toprak bırakır.

2. İKLİM VE TOPRAK İSTEĞİ

2.1 İklim İsteği

Soya sıcağı seven, tropik ve subtropik bölgelerde iyi gelişen bir bitkidir. Gelişme sürecince 2500-3000 ºC lik ısı toplamına ihtiyaç gösterir. Tohumlarının çimlenebilmesi ancak +8 ºC de olur ve (-1.5)-(-2.5) ºC de donar.

2.2 Toprak İsteği

Soya çorak, dreneji kötü, çok kumlu topraklar dışında değişik bünye ve yapıdaki topraklarda yetişebilir. Soya pamuk ve buğdaya nazaran tuzluluğa daha hassastır. En uygun PH isteği 6.0-6.5 olup asit topraklarda manganez zehirlenmesi ve soya bakterisi faaliyetlerinde durma, PH'ı 7.5'den yukarı topraklarda demir noksanlığı görülebilir.

3. YETİŞTİRME TEKNİĞİ

3.1 Ekim Nöbeti

Soya bölgemizin sulanabilir alanlarında, ana ürün olarak ekilen buğday ve arpadan sonra bir ikinci ürün bitkisi olarak başarılı bir şekilde yetiştirilebilmektedir.


Bölgemizde tavsiye edilebilecek ekim nöbeti, buğday (arpa) - ikinci ürün soya - pamuk şeklindedir.

3.2 Çeşit

Bölgemizde yapılan soya araştırmalarında, bölgeye uygun çeşitlerin yetiştirme süreleri 95-120 gündür. Sıcak ve yaz mevsimi nisbeten uygun geçen yöremizde bu çeşitler arasında yetişme süreleri 110-120 gün olanlar, bölgemizin diğer yörelerinde ise olgunlaşma süreleri kısa olan çeşitler tercih edilmelidir.

3.3 Toprak Hazırlığı

İkinci ürün ekilecek soya için, ana ürün buğday veya arpa hasadında bitkiler mümkün olduğu kadar dipten biçilmelidir. Daha sonra tarla, hasat artığı saplardan temizlendikten sonra hemen tav suyu ve verilerek tava getirilmelidir. Eğer çiftçinin elinde anız mibzeri varsa hiç bir toprak işlemesi yapılmadan ekime geçilmelidir. Anız mibzeri bulunmadığında toprak kültüvatörle sürülüp, arkasından bir tapan çekilerek tarla ekime hazırlanmalıdır.

3.4 Ekim

Bölgemizde ikinci ürün soya ekimine, ana ürün hasadından sonra zaman kaybetmeden hemen başlanılmalıdır. Ekimde mibzerin sıra arası 60-65 cm olmalı ve tohumların 4-5 cm sıra üzeri mesafesini sağlayacak şekilde dekara ortalama 7-8 kg tohum atılmalıdır. Toprak tava 4-5 cm ekim derinliği soya için yeterlidir. Soya tohumlarının ekimden önce soya bakterisi ile aşılanması verimi arttırır. Bunun için 100 kg tohuma 600-700 gr bakteri kültürü hesabıyla aşılama yapılmalıdır. Bakteri kültürü tohuma karıştırılmadan önce tohumlara yarım litre kadar su püskürtülerek hafifçe nemlendirilir. Bakteri aşılaması hemen ekilecek tohum miktarına göre yapılmalıdır. Tohumlar mutlaka ekileceği gün aşılanmalıdır.

3.5 Gübreleme

Soyanın gübre ihtiyacı, saf madde olarak 3 kg azot ve 10 kg fosfordur. Gübrelerin tamamı ekimle birlikte mibzerle verilir. Önerilen bu gübre miktarı kullanılmadan önce mutlaka toprak analizi yaptırmak gerekir.


3.6 Sulama

Soyada sulama uzun tava yöntemiyle yapılmalıdır. Bunun için tarlaya, biçer döver tablası genişliğinin katları şeklinde border diskle seddeler çekilerek tava genişliği, tarlanın tasviye ve eğim durumuna göre de tavaların boyları belirlenir. Soyada yapılacak sulama adedi, bölgemizdeki yörelerin sıcaklık ve buharlaşma durumuna göre 6-8 adet arasında değişir. İlk sulamaya bitkilerin çıkışından 10-12 gün sonra başlanır. İlk sulamanın zamanında ve erken olarak yapılması, bitki boyunun artması ve baklaların daha yukarıda bağlanması açısından önemlidir. Bitkilerin alt yapraklarında sararmalar başlayınca sulamalara son verilmelidir.

3.7 Bakım

Bitkiler toprak yüzüne çıkıp sıralar tamamlandığında ve 5-7 cm boylandığında kaymak kırma ve otlanma için hafif çapalama yapılmalıdır. Mibzer ayarından dolayı ekim sık yapılmışsa, bu çapalama esnasında, bitkilerin 4-5 cm sıra üzerini sağlayacak şekilde seyreltmede yapılmalıdır. Diğer çapalamalar, sulamalardan sonra bitkiler sıra aralarını kapatıncaya kadar 2-3 defa yapılır.

3.8 Hastalıklar, Zararlılar ve Mücadele

Bölgemizde soya hastalıklarından Tütün Halkalı Mozaik Virüsü (Bud Blight), zararlılarından ise beyaz sinek, yeşil kurt, prodenia ve kırmızı örümcek görülebilir. Bunların görünmesi halinde en yakın tarım kuruluşuna başvurulmalıdır.

3.9 Hasat, Harman ve Depolanması

Soyanın hasat zamanı, yaprakların sarararak çoğunun döküldüğü, baklaların kahverengileştiği ve alt baklalara ait danelerin dişle zor kırılacak kadar sertleştiği devredir. Erken yapılan hasatta danelerde ezilme ve buruşma meydana gelir. Hasat zamanında gecikmede ise baklaların çatlayarak dane dökümüne, dolayısıyla da verim kaybına neden olur. Soya hasadı biçer döverle yapılır. Biçer döver hasadı dışında ayrıca bitkiler orakla da biçilerek, 3-4 gün bekletilerek ve daha sonrada batöze verilerek harmanlanır.


Depolanacak soyada kızışma ve küflenmeyi önlemek için, danelerdeki nem oranının %15'i geçmemesi gerekir.

4. VERİM

Yapılan araştırmalar sonucunda, Harran Ovası'nda ikinci ürün soyada 260-270 kg/da dane verimi alınmıştır. Bu verimin çiftçi koşullarında 200-250 kg/da olduğu belirtilmiştir. Ayrıca soya hasadında elde edilen dane verimlerinin yaklaşık iki katı civarında kuru otu elde edilir. Bu kuru otun besleme değeri yoncaya yakın olup, çok iyi bir hayvan yemidir.