Sebze Fidesi Yetiştiriciliği

EGE ÜNİVERSİTESİ TARIMSAL UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ- Çiftçi Broşürü No: 27


SEBZE FİDESİ YETİŞTİRİCİLİĞİ


Prof.Dr. Dursun EŞİYOK

Araş.Gör. M.Kadri BOZOKALFA




Türkiye toplam sebze üretimi bakımından dünyada saygın bir konumdadır. Dünyada sebze üretiminde Türkiye; Çin, ABD ve Hindistan ile birlikte ilk dört sıradadır. Ekonomik değeri yüksek olan domates, biber, patlıcan, kavun, karpuz, üretim miktarları bakımından ülkemiz ekonomisinde önemli bir yere sahiptir.
Ülkemizde yetiştirilen sebzeler serin iklim ve sıcak iklim sebzeleri şeklinde sınıflandırılmaktadır. Serin iklim sebzeleri arasında başta lahana, karnabahar, brokkoli, pırasa, kereviz ve salata-marul, sıcak iklim sebzeleri arasında ise domates, biber, patlıcan, hıyar ve karpuz ilk akla gelenlerdir. Saymış olduğumuz bu sebzeler genelde ülkemizde fide dikimi ile bazı yörelerde ise tohum ekimi ile yetiştirilmektedir.

Neden fide ile üretim tercih edilmektedir?
Geniş alanlarda yapılan yetiştiricilikte sağladığı yararlar nedeniyle fide ile üretim tercih edilmektedir. Bu yararlar aşağıda sıralanmaktadır.
Fide ile yetiştiricilikte tohum sarfiyatının azalması.
Toprak koşullarının tohumla ekime uygun olmaması
Uygun tohum ekim mibzerlerinin yokluğu
Yazlık sebzeler için erken ilkbahar döneminde düşük sıcaklık risklerinden korunma,
Erkencilik sağlaması
Düşük ve düzensiz çimlenmeyi ve çıkışı önlenmesi Yazlık ve kışlık sebze fidelerinin yetiştirilmeleri farklıdır.


Yazlık Sebze Fidesi Yetiştiriciliği

Ülkemizde genellikle yazlık sebzelerden domates, biber ve patlıcan fide ile yetiştirilmektedir. Bu sebzelerin fidelerini yetiştirmek amacıyla fide yetiştirme yerleri Ekim-Kasım aylarında işlenerek, askıya alınır. Ocak ayının sonunda veya Şubat ayı içinde bu yerler freze yardımıyla işlenir, 10-13 cm yüksekliğinde ve 120 cm genişliğinde yastık denilen fide yetiştirme yerleri hazırlanır. Sonra tırmık ile tohumların ekileceği yerler tesviye edilir.
Sebze türlerine göre yastıklarda 8-15 cm sıra arası mesafede ve 1-2 cm derinliğinde çiziler açılır. Bu çizilere tohumlar sıravari olarak ekilirler. Bakım işleri ve fidelerin daha iyi gelişebilmeleri için sıravari tohum ekimi yetiştiricilere tavsiye edilmektedir.
Fide yetiştiriciliğinde toprak tesviyesi ve kullanılan harç materyali büyük önem taşımaktadır. Bu iki uygulama tohum çimlenmesi üzerine etkilidir. Fide üretimi için yastıklarda torf veya yanmış-elenmiş çiftlik gübresi kullanılır. Torf çiftlik gübresine oranla pahalıdır. Bu nedenle genellikle üreticiler daha ucuz olan yanmış elenmiş çiftlik gübresini tercih etmektedirler.


Fidelerin gelişme döneminde suni gübre ile yastıklara besin maddesi takviyesi de yapılır. 25 metre boyunda ve 120 cm genişliğindeki fide yetiştirme yastıklarından yaklaşık 15-20 bin fide elde edilir.



Sağlıklı fide temini amacıyla yastıklara 2 kg fosforlu gübre veya 2-3 kg 20-20-0 kompoze gübre verilir. Tohum ekiminden sonra kapak materyali hazırlanır. Kapak için; üçte-bir oranında iyice yanmış ve elenmiş çiftlik gübresi ile üçte-iki oranında kum ve toprak karıştırılır. İstenirse kapak için 2:1 oranında yanmış ve elenmiş çiftlik gübresi, 2:1 oranında mil karışımı da kullanılabilir. Çiftlik gübresinin fazla olması nemin korunması bakımından da yararlıdır. Bu nedenle çiftlik gübresi sulama sıklığını da azaltır. Yetiştiricilikte çok sık yapılan sulama mantari hastalıklara yol açabilir. Ayrıca, çiftlik gübresi kullanımı tohumların düzenli çimlenmesini de sağlar. Belirtilen ölçülerdeki bir yastık için 80-100 gram tohum yeterlidir. Tohumlar açılan çizilere ekilirler. Üzerleri harç materyali ile kapatılır. Baskı tahtası ile sıkıştırılarak, tohumun toprakla teması sağlanır.


Sıra arası mesafelerin belirlenmesinde bazı konulara dikkat edilmelidir. Örneğin; büyük fide ile dikim yapılacaksa sıra arası mesafe arttırılır. Kuruya dikim yapılacaksa fidenin pişkinleşmesi istenir ve fide yastıklarda uzun süre bekletilir. Böyle durumlarda sıra arası mesafenin arttırılması gerekir. Her sırada ortalama 100-120 bitki olması arzulanır. Sayı tür ve ekim sıklığına göre belirlenir. Kapak materyali örtüldükten sonra tavalar iyice sulanır. Üzeri 0.30 mm kalığında şeffaf polietilen ile örtülür. Örtü malzemesinin U.V katkılı olması örtünün ömrünü artırır ve maliyeti azaltır.


Çimlenme tamamlanıncaya kadar yastıklar açılmaz. Tohumlar çimlenip, toprak yüzeyine çıkınca sık ekim yapılmışsa seyreltme yapılır. Seyreltme işleminden sonra yastıklardaki yabancı otlar temizlenir. Sıra araları işlenerek bitki kök bölgesi havalandırılır. Fideler sökülünceye kadar düzenli sulama yapılır. Yastıklardaki fidelerin sağlıklı ve iyi gelişebilmesi için açık ve güneşli havalarda etekler açılarak, havalandırılır. Şubat ayının ortasında ekilen tohumlar nisan ayı ortalarında dikim büyüklüğüne ulaşırlar. Dikim büyüklüğüne gelen fideler sökülmeden bir gün önce bol su ile sulanmalıdır. Bu sulama, söküm sırasında kökte meydana gelebilecek hasarları azaltır. Normal şartlarda tohum ekiminden 45-50 gün sonra fideler dikim büyüklüğüne ulaşırlar.

Kışlık Sebze Fidesi Yetiştiriciliği

Kışlık sebzeler arasında yer alan karnabahar, lahana, brokkoli ülkemizde fide ile yetiştirilmektedir. Fide yetiştirilecek toprak ilkbaharda sürülerek bırakılır. Mayıs-Haziran aylarında toprak freze ile işlenir, tırmıkla düzeltilir ve tavalar hazırlanır.
Sulama suyunun tavalarda kalması için tava kenarları yastıklara göre yüksektir. Toprak nemini sağlamak amacıyla tohum ekiminden önce tavalar sulanır. Tohumlar 1-2 cm derinliğinde açılan çizilere sıravari ekilirler. Sıravari ekim hem bitki gelişmesinde hem de bakım işlemlerinde kolaylık sağlar. Sıra arası 10-15 cm olacak şekilde tohumlar ekilirler. Üzerleri yazlık sebze fidesi yetiştiriciliğindeki gibi hazırlanan harç ile örtülür. Fide yastıklarında kullanılacak harçta hastalık ve yabancı ot tohumlarının bulunmaması gerekir. Kapak atıldıktan sonra tavalar iyice sulanır. Nem kaybını önlemek amacıyla toprak yüzeyi gazete kağıdı, nemli bez veya çuvallarla örtülür.


Tohum ekimi yaz aylarında yapıldığı için sıcaklık çok yüksektir. Bu nedenle tohumların çimlenmesi için sık sulama yapılır. Tohumların çimlenme durumu her gün kontrol edilir. Çimlenme başlar başlamaz toprak yüzeyindeki örtü materyali kaldırılır. Sıcak saatlerdeki güneş ışınlarından korunması için fidelerin üzeri gölgeleme materyali ile örtülür. Fideler dört beş yapraklı oluncaya kadar düzenli olarak öğleden sonraları sulanır.


Ege bölgesi koşullarında tohum ekimi Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında yapılır. Tohum ekiminden 30-35 gün sonra fideler dikim büyüklüğüne ulaşırlar. Yetiştiricilikte erkencilik sağlamak isteniyorsa tohumlar daha erken dönemde ekilebilir.


Topraklı (Tüplü) Fide Yetiştiriciliği

Topraklı fide yetiştiriciliğinde hem yazlık hem de kışlık sebzelerin tohumları kasalara, plastik torbalara, saksılara veya fide yetiştirme viyollerine ekilmektedirler. Bu kaplar farklı boy ve ebatlarda olabilir.
Tohum ekim ortamı olarak torf, perlit ve vermikülit karışımları veya toprak, çiftlik gübresi ve mil karışımları kullanılabilir.


Tohum ekiminde kullanılacak kaplar yetiştirme yerine veya amacına göre değişmektedir. Genellikle tohumlar farklı büyüklükteki fide yetiştirme viyollerine ekilmektedir. Bu viyollerin bakımı ve tarlaya taşınması kolaydır. Viyollerde çimlenen tohumlar kışlık sebzeler için sera altına, yazlık sebzeler için gölge bir yere alınırlar. Fideler uzun süre viyollerde kalacaklarsa daha büyük viyoller tercih edilmelidir.

Tohum ekiminde kullanılacak harç materyali İdeal harç materyali ve miktarı 50-60 litre torf, 20-25 litre vermiküllit, 5-7.5 litre perlit şeklindedir. Bunun dışında; 50-60 litre torf ve 20-25 litre perlit karışımı veya sadece torf kullanılarak da tohum ekim harcı hazırlanabilir.
Topraklı (tüplü) fide ile yapılan yetiştiricilik son yıllarda artmıştır. Ülkemizde son yıllarda hazır fide üretimi yapan tesisler kurulmuştur. Bu gelişmenin nedeni tüplü fidelerin üreticiye sağladığı yararlardır. Tüplü fidenin yararları aşağıda belirtilmektedir.
fidelerin tarlada tutma oranı yüksektir
tohum sarfiyatı en aza inmektedir.
erkencilik sağlanmaktadır
bitki gelişmesi düzenlidir ve hasat zamanı aynıdır
fidelerin dikimi makine ile yapılabilmektedir. İyi Bir Fidenin Özellikleri Nelerdir?


Sağlıklı ve yüksek verim elde edebilmek için fidelerde aşağıdaki özellikler olmalıdır.
fide diri olmalı
kuru maddece zengin olmalı
fazla genç veya fazla yaşlı olmamalı
fideler çok fazla boylanmamalı
kalın ve kuvvetli olmalı
bazı türlerde kendine özgü mumsu tabaka ve renkler oluşmalı
kök sistemi sağlam ve tam olmalı, mümkünse üzerinde bir miktar toprak bulunmalı
fidelerin tümü aynı büyüklükte ve gelişme döneminde olmalı