Nergis Yetiştiriciliği

Nergizin Anavatanı Avrupa olan bu bitkilerin en çok tür zenginliğine İspanya ve Portekiz'de ras tlanmaktadır. Ancak doğal olarak tüm Akdeniz kıyılarında, hatta bunun uzantısı olan Japonya'ya kadar aynı enlem dereceleri arasında görülmektedir. Dünyada Avrupa, Amerika, Kuzey Afrika ülkelerinde tarımı yapılmaktadır. Yurdumuzda Ege Bölgesinde özellikle Karaburun yöresinde yetiştirilmektedir.

Botanik Özellikleri
Nergis, Narcissus cinsinden hoş kokulu çiçekler taşıyan 43 kadar soğanlı bitki türü nün adıdır. Bu bitkilerde sap 20-80 cm kadar yükselebilmektedir. Soğanlı olan bu bitkilerde taç yaprakları beyaz veya sarının karışımları şeklindir.

Kültürü İklim ve Toprak İstekleri
Nergisler Akdeniz koşullarında en iyi gelişim göstermekle beraber kışı soğan olarak toprak altında geçirdiklerinden soğuklara oldukça dayanıklıdır.
Nergisler nötr veya hafif alkali kireçli katmanlar üzerinde oluşmuş gevşek yapılı topraklarda iyi gelişir. Çok killi, taban suyu yüksek, asitli toprakları sevmez. Toprak üst kısmı nergislerde, sümbül, lale gibi diğer soğanlı bitkilerden daha uzun süre yaşadığından kuraklığa daha dayanıklıdır. Nergislerin gelişiminde lodos rüzgarının da önemi vardır. Lodos rüzgarı bitkinin gelişimini
hızlandırırken, poyraz rüzgarı gelişimini geriletmektedir.

Nergis Yetiştirme Tekniği
Nergisler, tohumla yada yavru soğanları ayırarak üretilebilirler. Pratikte en çok uygulanan yöntem soğandan ayırma ile yapılan üretimdir.
Her yıl merkezinde yeni bir büyüme konisi geliştirerek irileşen soğanlar aynı zamanda dip kısımlarından 4-5 yavru veririler. Bunlardan 2-3 adedi daha kuvvetli gelişirler. Temmuz-Ağustos aylarında toprak üstü aksamı kuruduktan sonra yapılan söküm sırasında ana soğandan ayrılan yavru soğanlara "ayırma" veya "kaşık" denir. Hemen dikilebilen bu soğanlar irileşip olgunlaşarak
"yuvarlak" veya "tek burunlu" olarak anılan hale gelirler. Ertesi yıl bu soğanlar soğan yaprakları arasında yeni bir yavru vermeye başlar ve "çift boğumlu" adını alırlar. Böylece nergis soğanları 1.yaşta "ayırma", 2.yaşta "tek burunlu" ve 3.yaşta "çift burunlu" olarak sınıflandırılırlar. Ana ve çift burunlu soğanlar soğan üretimi için kullanılırken, bitki üretimi için kullanılan soğanlar tek veya çift soğanlardır.

Tohumla üretim ancak ıslah çalışmalarında kullanılabilir. Tohumla üretimde bitkinin çiçek durumuna gelmesi için 4-6 sene geçmesi gerekmektedir.
Nergiste yumruları keserek üretim yapma durumu yoktur.

Nergis Yetiştiriciliğinde Yapılacak İşler :

Soğan Hazırlığı :

Uygun boylardaki (tercihen çift burunlu) soğanlar hastalık ve zararlılar bakımından gözden geçirilir, ayıklanıp,temizlenir. Ayrıca bölgedeki hastalıklar için ilaçlanır. Soğanlar bağıl nemi %75 ve sıcaklığı 13 oC olan yerde muhafaza edilir.

Nergis için Toprak Hazırlığı :
Sulanmayan tarlalarda toprağın tavı belenerek, sonbaharda toprak pullukla işlendikten sonra tırmıkla düzeltilir ve dikime hazır hale getirilir. Dikim pullukla açılan çizilere arkadan gelen insanların elleriyle yumruları bırakmasıyla olur (kök aşağıya gelecek şekilde). Sulanabilen tarlalarda ise Ağustos başlarında sulama yapılarak toprak tava getirilir ve daha erken dikim gerçekleştirilebilir. Dikimden 3 hafta önce yabancı otlara herbicid (Fussilad) uygulaması yapılarak mücadele edilir.

Gübreleme :

Nergisler toprakta yeterli miktarda fosfor ve potasyum bulunmasını gerektirirler. Azotun fazlası tehlikelidir. Potasyum soğanın gelişmesi, irileşmesi ve dayanıklılığı için, fosfor ise kök ve çiçek gelişmesi için gereklidir. Yaprak gelişmesi için gerekli olan azot ise fazlalığı durumunda zayıf ve gevşek doku oluşturacağı için bitkiyi dış etkenlere karşı hassas duruma getirir. Nergislerde hayvan gübresi kullanılırken çok dikkat etmek gerekir. İyice yanmamış gübre kullanmaktan kesinlikle kaçınılmalı ve dekara 2 tondan fazla gübre kullanılmamalıdır. Çiftlik gübresi için bir önceki ürüne kullanılmış olması halinde daha tehlikesiz ve yararlı olur. yapılan incelemelerde çiftlik gübresinin yararının, besin değerinden çok topraktaki nemi koruması ve toprağa gevşek yapı kazandırmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır. Bu bakımdan uygun alanlarda gerektiğinde torf miktarları için toprak analizi yaptırılıp tavsiye alınması en uygun yoldur. Böylece hem en fazla ürün alınacak hem de gereğinden fazla gübre kullanmaya gerek kalmayacaktır.
Yapılan araştırmalarda 1 da alanda 40000 bitkinin 25 kg. N, 6.2 kg. P, 21 kg. K ve 8,4 kg. Ca kaldırdığı tespit edilmiştir. Buradan hesaplanacak gübre miktarının yarısını dikimden önce yarısını ilkbaharda vermek uygundur.
Gübreleme Karaburun'da dikim yapılıp yabancı otlar çıktığında çapalama yapılmadan önce tarlaya serpme usulü verilir. Daha sonra hem tarla yabancı otlarının yok edilmesi hem de gübrenin toprağa karışması bakımından çapalama yapılır.

Nergis Dikimi :

Dikim zamanı sulama yapışıp yapılmamasına göre değişmektedir. Sulanan şartlarda 10-20 Ağustosta, kuru şartlarda ise ilk Sonbahar yağmurlarından sonra dikim yapılır. Karık usulü yapılan dikime karıklar arası mesafe 15-20 cm. karıktaki soğanlar arası mesafe ise 10-20 cm. olarak, soğan büyüklüğü ve toprak durumuna göre tespit edilir. Her 7-8 karıkta bir 40-50 cm.'lik yol bırakılarak dikim yapılır. Soğanların dikim derinliği de kural olarak çaplarının 2-3 misli alınır. Ağır topraklar ve küçük soğanlarda sığ dikim, hafif topraklar ve iri soğanlarda daha derin dikim yapılır.


Nergis Bakımı :

Dikimden sonra yapılacak iş alışılmış sulama, ot alma ve çapalama işleridir. Yapılacak sulama toprak ve yağmur durumları dikkate alınarak gün aşırı yapılmalıdır. Ağustos-Eylül aylarında yapılacak sulama ise dinlenme periyodunu kırarak erken çiçek elde edilmesini sağlar. Sulama genel olarak yağmurlama sulama sistemi ile yapılır. Bazen de hortumla belli bölgeleri sulandırarak yapılır. Fakat bu sulamada homojenik sağlamadığı için çiftçi tarafından pek ilgi görmemiştir.

Ekim aylarında, dikim öncesinde olduğu gibi yine yapraktan etki eden yabancı ot ilaçlaması yapılması, kasım ayından sonra da yarı doz olarak Şubat ayında "Döronlu chlorpropham" içeren yabancı ot ilaçlarının uygulanması ot alma işlemlerini son derece azaltır. Ancak çiçeklenme zamanına kadar yapılacak çaplama bitkinin gelişmesini güçlendireceğinden haftada bir yada en az 10 günde bir çapalama yabancı ot olmasa bile yararlıdır. Çaplanan ve çapalanmayan paraseller açık bir şekilde farklı gelişme gösterirler. Soğanı için yetiştirilen nergislerde tohum alınmayacaksa çiçek solmaya başlarken koparılmalıdır.

Çiçeklenme zamanından sonra yapraklar bir düre daha yeşil ve aktiftir. Yapraklar ne kadar süre yeşil ve aktif kalırsa soğan o derece iri ve sağlıklı olur. yapraklar sararıp hafiflemeye başlayınca fazla gecikmeden toplanıp yakılmalıdır. Yaprakların koparılmasıyla toprak yüzünde soğan ulaşan delikler meydana gelir. Nergis sinekleri buralardan kolayca soğana ulaşarak yumurtalarını bırakırlar. Bu sebeple yaprak toplanmasından hemen sonra alan tırmıklanarak bu delikler kapatılmalıdır.

Bitkilerde hastalık ve zararlı görüldüğünde derhal tarım teşkilatına başvurmalı, uzmanların yerinde ve laboratuarda yapacakları çalışma sonucu tavsiye ettikleri ilaç ve önlemler titizlikle uygulanmalı ve çevredeki yetiştiricilere de duyurulmalıdır.

Karaburun'da yetiştirilen nergisin iki önemli zararlısı vardır. Nergis soğan sineği ve nematodlar.

Nergis soğan sineğinden büyük ve küçük nergis soğan sineği genel olarak % 1-3 oranında yoğunluğa sahip olduğundan zarar oranı çok önemli değildir. Ditylenchus dipsaci adı verilen soğan nematodu fevkalade hızlı yayılmaktadır. Sulanan tarlalar bir-iki yıl içinde tükenmektedir. Bu tarlaya tekrar nergis dikildiğinde aynı akıbete uğramaktadır. İlaçlı mücadelesi zor ve etki oranı tartışılır olduğundan "temiz tarlaya temiz soğan" sloganıyla hareket edilmelidir.
Genel olarak mücadelesinde bol toprak işlemesi ve güneşlenme yanında toprak fumigasyonu ve granül ilaçlardan termik 15 ve Telon 2 kullanılır.
Nematodlu nergis tarlasında yapraklarda yer yer sararma ve kıvrılmalar şekil bozukluğu mozaikleşme yanında soğanlarda yumuşama ve kök teşekkülünde azalma olmaktadır.

Nergis Çiçek Hasatı :

Nergis çiçekleri çiçek üzerinde zarımsı kılıf yarıldığı andan itibaren toplanmalıdır. Çiçekler daha sonra açabilirler ve bu nedenle toplamak için açmasını beklemek gereksiz ve zararlıdır. Çabuk solabilirler. Suda muhafaza edilirlerse suyunu çok sık değiştirmek gerekir. Hasat edilen çiçekler üretici tarafından toptan veya perakende pazarlama yapan satıcılara satılır.
Nergis Soğan Sökümü : Sıralar halinde dikilmiş soğanlar bel veya pullukla toprak ters çevrilerek toprak üstüne çıkarılırlar. Sonra nergis sineğine yumurta koyma fırsatı vermeden toprağı silkelenip en kısa zamanda gölgeli, havadar, sinek teli ile korunmuş bir yerde kurutulur. Kurutma işleminde Ege ve Akdeniz bölgeleri için 1 veya 2 gün diğer bölgelerde 2-3 hafta süre gerekebilir. Kurutulmuş soğanların, beyaz, aktif pullarına ulaşmamak şartıyla kabukları kısmen soyulur, eski kuru kökleri koparılarak temizlenir. Hastalık ve zararlılara bulaşık soğanlar uzaklaştırılır. Söküm işlemi tercihen iki yıl bazen de 3 yılda bir yapılır.

Nergis'de Verim :

Nergis verimine ait sağlıklı rakamlar bulunmamaktadır. Süs bitkisi olarak yetiştirilen alanlarda kesme çiçek sayısının ortalama dekara 30.000 adet civarında olduğu söylenebilir. Uçucu yağ elde edilmesi için ise toplam çiçek verimine ait herhangi bir veriye rastlanılmamıştır. Bornova ekolojik koşullarında ön deneme niteliğinde yaptığımız çalışmada ise yeşil çiçek miktarının 108-798 kg./da arasında değiştiği bulunmuştur. Ancak iyi gelişmiş bir alanda bu verimlerden çok daha yüksek çiçek miktarı elde edilebilir.

Nergis Tüketimi

Nergisin Kullanılan bitki kısmı : Flores Narcisi
Nergis Etken maddesi : Bazı alkaloitler yanında en önemli etken maddesi uçucu yağdır.
Kullanımı : Kusturucu, ishal verici, yatıştırıcı ve ateş düşürücü etkilere sahiptir.
Nergisler parfüm ve kozmetik sanayiinde de çok önemlidir. Çiçeklerinden elde edilen uçucu yağ çok pahalı doğal bir parfüm ham maddesini oluşturmaktadır.