Bahçe Bitkilerinin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Bahçe Bitkilerinin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Türkiye tarımında bitkisel üretim, tek yıllık ve çok yıllık kültür bitkileriyle nadas dahil, 1990 yılı verilerine göre toplam 27.9 milyon hektarlık bir alanda yapılmaktadır. Toplam tarım ve orman alanlarımızın %58'ini oluşturan ve birçok ülkenin toplam yüzölçümlerinden büyük olan bu üretim alanından; beslenme, giyim ve barınma için gerekli besin ve hammaddeler sağlanabilmekte, yurtiçi pazarın bitkisel ürünlere olan talebi karşılanabildiği gibi, birçok ürünün dışsatımı da gerçekleştirilebilmektedir.

1990 yılı verilerine göre Türkiye bitkisel üretim alanının 18,868,000 ha'ı (%67.63'ü) ekili alanlar, 5,324,000 ha'ı (%19.08'i) nadas alanları, 1,583,000 ha'ı (%5.67'si) meyve bahçeleri, 866,000 ha'ı (%3.10'u) zeytinlikler, 635,000 ha'ı (%2.28'i) sebze bahçeleri, 580,000 ha'ı (%2.08'i) bağ alanlarıdır. Bunlar arasında bahçe bitkisi ürünleri olarak meyve, zeytinlik, sebze bahçeleri ve bağ alanları toplam bitkisel üretimin %13.15'ini, Türkiye topraklarının ise %3'ünü kaplamaktadır. Bir ülkede bahçe bitkilerine ayrılan alan toplam ülke toprağının %2 veya daha fazlasını kaplıyorsa o ülkeye bahçe bitkileri ülkesi adı verilmektedir.

Denize yakınlık, ulaşımdaki kolaylık ve herşeyden önce iklimin daha elverişli olması nedenleri ile başlangıçta bahçe bitkileri yetiştiriciliği genellikle kıyı bölgelerimizde yoğunlaşmıştır. Ancak son yıllarda ülkemizde modern yetiştirme yöntemlerinin uygulanması, tarım tekniğinin ilerlemesi, ulaşım imkanlarının çoğalması, büyük şehirlerde yaşayan ve tarımla uğraşmayan yoğun nüfusun beslenmesi açısından bahçe bitkileri yetiştiriciliği kıyı bölgeler dışında da artmıştır.

Türkiye'de bahçe bitkileri tarımı çok yayılmış ve genişlemiş olmasına rağmen gerek üretim gerek pazarlama açısından istenen oranda başarı sağlanamadığı için bu tarım kolundan imkanlarımız ölçüsünde yararlanamamaktayız. Gerçekte bahçe bitkileri tarımı, diğer tarım kollarına göre, sağladığı yüksek gelir ve ihtiyaç gösterdiği daha entansif çalışma ile hem bu iş ile uğraşılan yerlerde hayat standardının yükselmesine ve hem de iş hacminin genişlemesi nedeni ile işsizliğin ve yoksulluğun azalmasına hizmet etmektedir.

Tarımda bir üretim dalının o ülkenin ekonomisindeki önemini belirtmek için özellikle; bu üretim dalının kapladığı alan, bu dal gelirlerinin milli gelir içerisindeki yeri, bu dal ürünlerinin ülkenin dış ticaretindeki rolü, bu dalda geçinen nüfus, bu daim insan beslenmesindeki önemi ve ülke endüstrisine sağladığı hammaddeler yönünden durumu gibi konuları incelemek gerekir. Bu nedenle bahçe bitkilerinin ülke ekonomisindeki yerini açıklayabilmek amacı ile yukarıda belirtilen konular hakkında kısa bilgiler verilecektir.

Bahçe bitkilerinin kapladığı alan ve üretim değerleri

Türkiye, içerisinde bulunduğu enlem ve boylam dereceleri açısından tropik bahçe bitkileri dışında tüm meyve, sebze ve asma türleri yönünden dünyada son derece elverişli bölgelerden birini oluşturmaktadır. Ülkemizde, bazı olağanüstü şartlar isteyen türler dışında bahçe bitkilerinin büyük bir çoğunluğu yetiştirilebilmektedir. Yıllar itibarı ile bahçe bitkilerinin ülkemiz tarım alanları içerisinde kapladığı alanların dağılımı Çizelge 2.1'de verilmiştir.

Orman dışında kalan ekilebilir alanlarımızın büyük bir kısmı tarla bitkilerine ayrılmıştır. 1960 yılında tarla bitkilerine ayrılan alanın yaklaşık %35'i nadasa ayrılırken, 1990 yılında bu oran %22'ye düşmüştür.

Toplam tarım alanları içerisinde bahçe bitkilerine ayrılan pay yıllar içerisinde giderek artmış, ancak bu artış özellikle 1970-1990 yılları arasında oldukça düşük düzeyde kalmıştır. Nitekim 1960 yılında bahçe bitkisi üretilen alan toplam tarım alanlarının %8.1'i iken 1970 yılında bu oran %11.1'e yükselmiştir. Daha sonra oldukça yavaş artış göstererek 1990 yılında sadece %2'lik artışla %13.2'ye ulaşmıştır.

Bahçe bitkilerine ayrılan alan içerisinde sebze ve bağ alanlarında yıllara göre istikrarsız bir değişim gözlenirken, meyve üretim alanlarında düzenli bir artış olmuştur (Çizelge 2.1.). 1970 yılından 1990 yılma kadar sebze üretim alanlarındaki artış %29.5, meyve üretim alanlarındaki artış %35.6 ve zeytinliklerdeki artış %15.6 olurken, bağ alanlarının %31.4 oranında azaldığı görülmüştür.



Kaynak: DİE yayınlarından yararlanarak hazırlanmıştır.

Toplam ekilebilir alan içerisinde tarla bitkilerine ayrılan alan her zaman daha önemli bir yer tutmaktadır. Bunun en önemli nedenleri bahçe bitkileri üretim dalının yetiştirme özellikleri ve kuruluşlarındaki güçlüklerdir. Bahçe bitkilerinin özel yetiştirme şartları isteyen bir dal olmasının yamnda, bu tesislerin uzun zamana ve yüksek sermayeye ihtiyaç göstermesi üretim alanlarının fazla genişlemesini engellemektedir. Tüm bunlara rağmen Türkiye bugünkü durumu ile bile bahçe bitkileri bakımından dünyada zengin ülkeler arasında yer almaktadır.

Yukarıda belirtilen bahçe bitkileri üretimine ait toplam 3,664,000 ha alan üzerinde 28,108,000 ton meyve, sebze ve üzüm üretimi gerçekleştirilmektedir (Çizelge 2.2). Bu üretimin 17,438,000 ton'u sebze (%62.1'i), 7,070,000 ton'u meyve (%25.2) ve 3,600,000 ton'u üzüm (%12.8'i) üretimine aittir. 7,070,000 ton'luk toplam meyve üretiminin %33.9'ini yumuşak çekirdekli meyveler, %25.3'unu sert çekirdekli meyveler, %24'ünü turunçgiller, %8.9'unu sert kabuklu meyveler ve %7.9'unu üzümsü meyve türleri oluşturmaktadır. Toplam 17,438,000 ton olan sebze üretiminin ise %85.6'sı meyvesi yenen sebzelere, %8'i yaprağı yenen sebzelere, %3.3'ü baklagil sebzelerine, %2.7'si soğansı, yumru ve kök sebzeler ile %0.4'ü diğer sebze türlerine aittir.






Kaynak: Genel Bahçe Bitkileri - Prof.Dr Atila GÜNAY

Burdan