Organik Zeytin Yetiştiriciliği

Zeytinin Bilimsel Sınıflandırılması
Alem Plantae
Bölüm Magnoliophyta ( Kapalı tohumlular )
Sınıf Magnoliopsida ( İki çenekliler )
Takım Lamiales
Familya Oleaceae ( Zeytingiller )
Cins Olea
Tür O. europaea

Zeytin uzun boylu bir çalı ve 10 metreye kadar boylanabilen , sık dallı , yayvan tepeli, herdem yeşil yapraklı bir ağaçtır.Geniş , kıvrımlı ve yamru yumru bir gövdesi vardır.Ağaç yaşlandıkça, düzgün gri gövde giderek çatlamaya başlar.Ağacın tacı her sene artan boy kadar her sene genişler.uzun ömürlü bir ağaçtır ve yaklaşık olarak 2000 yıl kadar yaşayabilir.Verimli topraklarda taç açık ve asimetriktir, verimsiz topraklarda daha yoğun ve yuvarlaktır.Sürgünleri gri renkte ve hemen hemen üç köşelidir.

Mızraksı , çok kısa saplı ,deri gibi sert sürgünlere karşılıklı çiftler halinde dizilmiştir.Yaprakları basit , tam kenarlı ve kenarları hafif kıvrıktır.Yaprağın boyu 20-86 mm,genişliğide 5-17 mm dir.Yaprakların ucunda hafif bir çıkıntı bulunur.Yaprağın üst yüzeyi koyu yeşil-gri ve tüysüz, alt yüzü mavimsi gümüşi renkte ve beyaz sık ipeksi tüylerle kaplıdır.

Baharın sonlarına doğru yaprakların koltuklarından seyrek salkımlar halinde açan ,küçük beyazımsı-sarımsı renkli kokulu çiçekleri vardır.Rüzgarların taşıdığı tozlarla döllenen çiçekler , etli ve yağlı meyve verir.Meyve önce yeşil , olgunlaştıktan sonra parlak siyah renk alır.Etli meyvenin içinde sert bir çekirdek vardır.Meyvenin etli kısmında ve çekirdeğinden elde edilen yağı yüzünden çok değerli bir ağaçtır.Aynı zamanda ağacın çok heybetli ve estetik bir görünümü vardır.Odunu çürümeye karşı çok dayanıklıdır.
Zeytinin yaprağında tanen , uçucu yağlar , organik asitler ve rezin bulunur.
İspanya’da Ekolojik Zeytin Yetiştiriciliği

“Ecoliva Modeli”

Özet

Dünya zeytin üretiminin yaklaşık % 26’sını gerçekleştiren İspanya, bu üretim miktarı ile zeytin üreten ülkeler arasında ilk sırayı almaktadır. Bunun yanında son yıllarda büyük önem kazanan ekolojik tarımın zeytin ve zeytinyağı üretiminde uygulanması amacıyla bazı kurumsal ve yapısal organizasyonlara gidilmiştir. “ECOLİVA” da bunlardan en aktif ve başarılı olanıdır.
“ECOLİVA”, ekolojik zeytin ve zeytinyağı üretimine sosyoekonomik ve kültürel bir bakış açısı ile ekolojik üretime katılımın sağlanmasını, promosyonu, eğitimini, araştırmasını ve yayımını yapmak amacı güden bir organizasyondur. Zeytinin kültüründen, işleme teknolojisine, ekolojik üretimden, zeytinin agroekosistemde sürdürülebilir çalışma ve geliştirilmesinden, çevre etkilerine, işleme teknolojisinden yan ürünlerin değerlendirilmesine, bu işlemlere ait yasal ve politik altyapı oluşturulmasına, ekolojik zeytin ve zeytin yağının pazarlamasına kadar belirtilen tüm işlemlere ait entegre bir görüş ECOLIVA faaliyet alanı içerisindedir.
Bu çalışma ile İspanya Zeytin yetiştiriciliğinin genel durumu, Ekolojik Zeytin ve Zeytinyağı Üretiminin genel yapı içindeki görünümü, “ECOLIVA” modeli ele alınarak tartışılmıştır.

Giriş
Zeytin, içerdiği besin maddeleri ve farklı organik bileşikleri içermesi nedeniyle önemli bir üründür. Dünya zeytin üretiminin % 95'i Akdeniz havzası ülkelerinde gerçekleştirilir (Touzani, 2001). Bu ülkelerden biri olan İspanya önemli zeytin üreticilerinden biridir. İspanya'nın toplam üretim alanı 2 223 ha olup, üretim miktarı 3,181,000 tondur. Bu haliyle İspanya, Dünya zeytin üretiminin yaklaşık % 26'sını gerçekleştirir (Sanz-Cortes, 2001).

Ancak, son yıllarda üretim süreci boyunca tarımsal ilaç, ticari gübrelerin aşırı kullanılması sonucunda son ürünlerde kalıntı miktarı insan sağlığını etkiler boyuta ulaşmıştır. Bunun yanında, gereksiz kullanımlar sonucu gereksiz kullanım sonucu üreticilerin ve dolayısıyla ülkenin ekonomik yapısı olumsuz olarak etkilenmektedir.

Endülüs Bölgesinde Ekolojik Tarım Konusunda Faaliyette Bulunan Organizasyon Yapısı

Andalucia Bölgesi İspanya zeytin üretiminin % 63'ünü gerçekleştirir. Endülüs Ekolojik Tarım Komitesi (EETK), Endülüs (Andalucia) Bölgesinde Ekolojik Tarım konusunda yapılacak tüm kontrol ve sertifikasyonlarda yetkili bir organizasyondur. Endülüs Ekolojik Tarım Komitesi (EETK), Endülüs Tarım ve Balıkçılık Konseyinin 23 Kasım 1993’te yapılan düzenleme ile faaliyete geçmiştir. EETK, üreticileri ve teknik elemanları eğitir, yayımını yapar, araştırmalar gerçekleştirir bu alanda yaptığı çalışmaları tanıtmak amacıyla Tarımsal Gıda fuarlarına katılır.
EETK’ya Ekolojik Üretim, hedefi maksimum kalitede gıda elde etmek olan tarım faaliyetleri; Çevreyi temiz tutarak, uzun vadede toprağı koruyarak verimliliği artırarak, kaynakları optimize ederek kimyasal madde kullanmadan yürütmektir. Ekolojik ürün, maksimum beslenme kalitesinde, sağlıklı, kimyasalların kullanılmadığı yerlerdeyetiştirilen ortam, meyve ve zeytin yağının naturalize edildiği bir üründür. Zeytinyağı ise taze meyvenin doğal suyu olarak tanımlanmaktadır (Anonymous, 1999).

Ecoliva

İspanyanın Andalucia Otonom Bölgesinde Jaen, üretim miktarı ve ürün kalitesi ile bölge zeytin üretiminde önemli bir yer tutar (Anonymous, 1997). Burada zeytin üretimi büyük ölçüde monokültür bir özellik gösterir. ECOLIVA'nın çalıştığı alan topografik yapı itibarıyla dağlık ve engebeli bir yapı gösterir ve bu alanın bir kısmı aynı zamanda Milli Park statüsündedir.
ECOLIVA Sierra de Cazorla'da, ekolojik zeytin ve zeytinyağı için kurulmuş olan bir organizasyondur. Kurucuları arasında Bölge Kalkınma Birliği, Puente de Genove Belediyesi ve Ekolojistlerin kurduğu bir kurumdur. Adını İspanyolca Ekoloji anlamına gelen (ECOLOGIA) ve Zeytinin İspanyolca anlamı olan OLIVA kelimelerinden oluşmaktadır.
ECOLIVA, ekolojik zeytin yetiştiriciliği ile dengeli bir sistem kurmak, gen kaynaklarının korunmasında uluslar arası stratejiye destek sağlamak amacını güder. Başlıca aktiviteleri ise; kültürel çeşitliliği artırmak ve devamlılığı sağlamak, biyolojik çeşitliliği eski haline getirmek, erozyon problemini azaltmak ve toprağın verimliliğini artırmak, fosil enerji tüketimini azaltmak, yenilenebilir enerji tüketimini teşvik etmek, zeytin ve zeytinyağı kalitesini artırmaktır.
ECOLIVA, bu hedefleri yerine getirmek amacıyla; teknoloji ve enerji alanında araştırma ve denemelere destek verir, eğitim sisteminde agroteknolojik bilgilere yer verir, yan ürünleri kullanılabilir hale getirilmesini özendirir, üreticilere yönelik animasyon ve yayım faaliyetlerinde bulunur. Ayrıca, tüketicileri bilgilendirme kampanyaları düzenler ve bu alanda yarışmalar düzenleyerek her yaştan bireylerin ilgisini çekerek kamuoyu oluşturur. Bu aktivitelerden bazıları da uluslararası boyutta olur. ECOLIVA bu anlamda belirli aralıklarla uluslararası toplantılar düzenler. Bu sempozyumlardan 2000 yılında düzenlenen "III. Akdeniz Ekolojik Zeytin ve Zeytinyağı Konferansı" programında ekolojik zeytin ve zeytinyağının bilimsel ve teknik olarak ele alınması (Ekolojik zeytin yetiştiriciliği, ekolojik zeytin yetiştiriciliğinin ekoloji, ekonomi ve sürdürülebilirliği), üreticilerin kendi çalışmaları hakkında bilgi vermeleri ve ürünlerinden örnekler sunmaları, ekolojik zeytin ve zeytinyağı tüketicilerinin gözlemleri ve beklentilerini iletmeleri, zeytin ve zeytinyağı üretiminin her aşamasında etkin rol üstlenen kadınların yaptıkları önemli başarıları belirtmeleri, okul çağındaki çocuklardan yaşlısına kadar, toplumun her katmanlarının çevre ve ekolojik zeytin ve zeytinyağı konusundaki eğitimlerinin tartışılması ECOLIVA'nın faaliyetlerinin nasıl geniş bir alana yayıldığını göstermektedir. Ayrıca, zeytin ağacından çeşitli ev eşyalarının üretilmesi, zeytin ve zeytinyağı haricinde zeytin ağacından yararlanılmasını göstermektedir. Bu arada, ekolojik zeytin yetiştiriciliğinde kullanılan alet ve ekipmanın sergileri de bu aktivitede yer almıştır. Yine konusu zeytin olan sosyal ve kültürel aktiviteler de programda yer almıştır (Ecoliva, 2000).
Görüldüğü gibi, ekolojik zeytin ve zeytinyağı sadece bir üretim faaliyeti olarak değil, bölge halkının yaşamının bir parçası, bir kültür olarak ele alınmıştır.

Ekolojik Zeytin ve Zeytinyağı Üretiminin Teknik Boyutları

Yörede üretimi yapılan başlıca çeşitler Picual ve Royal'dır. Zeytin plantayonları, 6x6 m ve 7x7 m sıra aralık ve mesafesindedir. Zeytin yetiştiriciliğinde budama, toprak işleme gibi klasik bakım işlemleri uygulanmaktadır. Toprak işleme derin yapılmayıp, yüzeysel uygulanmaktadır. Engebeli arazilerde, toprağın korunmasına yönelik farklı toprak yönetim sistemleri uygulanmaktadır. Ekolojik zeytinüretiminde en önemli aktiviteler hastalık ve zararlılarla mücadele ve gübrelemedir (Pajaron, 2000).
Zeytin alanlarında uygulanan önemli hastalık ve zararlılar ile bunlara birçok organik madde geliştirilmiştir (Cıvantos and Vıllalta, 1999). Yine önemli zeytin zararlılarından biri olan zeytin sineğine karşı cinsel cezbedici tuzaklar kullanılmaktadır.

Ekolojik Zeytin üretiminin yapıldığı alanlarda toprak ve bitki besleme ile ilgili faaliyetler başlıca üç ana başlık altında özetlenebilir: Kayıpların en aza indirilmesi, yarayışlı maddelerin arttırılması, bitki besin maddelerinin yarayışlılığını artırmak.
Kayıpların en aza indirgenmesi anlamında yapılan çalışmalar ve gösterilen gayretler erozyonla toprak kaybını önlemek, yan ürünlerin yeniden işe yarar hale getirilmesini amaç edinmiştir. Yarayışlı maddelerin arttırılmasına yönelik olarak azotun biyolojik fiksasyonu çalışmaları yürütülmektedir. Bitki besin maddelerinin yarayışlılığını arttırmak için de yeşil gübreleme ve organik maddelerle yapılan gübreleme yapılmaktadır. Organik gübrelemede kullanılan materyal zeytin yan ürünlerinden oluşmaktadır. Burada ana felsefe topraktan alınanı toprağa vermek şeklinde özetlenebilir. Ticari olarak geliştirilen organik gübreler, % 100 biyolojik ve ekolojik toprak düzeltici özelliktedir. Sulama suyu ile verilme durumunda yılda ağaç başına 200 cc olarak tavsiye edilir. Yapraktan uygulamalarda ise % 2.5 oranında uygulama yapılır. Bunun yanında % 85-90 protein içeren kan unu ve % 14.3 Azot içeren kan unu uygulaması da yapılmaktadır. Bu gibi ürünlerde uygulama dozları ürün, toprak tipi, verim ve iklim koşullarına bağlı olarak değişim göstermektedir (Anonymous, 1999).
Buraya kadar anlatılan tüm çalışmalar zeytin meyvesinin üretim aşamasını içermekteydi. Ekolojik zeytin yetiştiriciliği gereği, sadece bu aşamanın ekolojik esaslarda yürütülmesi yeterli değildir. Zeytin işleme teknolojisinin de ekolojik esaslara göre yapılması gerekmektedir. ECOLIVA faaliyetlerinde yer alan Ekolojik zeytinyağı üretiminde elde edilen ürünler, Virgen Extra (0.50 aside kadar), Virgen Extra (10 asit ve daha az) ve Virgen olarak üç ayrı kalite grubuna ayrılmıştır. Virgen Extra, asitlik derecesi maksimum 0.50 panel testi yapılmış, kontrollü meyveden alınan saf özden oluşur. Vırgen Ekstra, asitlik derecesi 1o ve daha azdır. Tat ve aroma kusursuzdur. Vırgen ise tüm vitaminleri ve antioksidantları içerir. Buna karşın geleneksel yöntemlerle işlenmiş zeytinyağlarının bir grubu, rafine edilmiş zeytinlerin karışımı olup, bu durum etikette belirtilmemiştir. Diğer bir sınıf zeytinyağında Alt kalitede yıkanmış, hexan bazlı kimyasal işlenmiş ve bir kez saflaştırılmış ve az orandazeytinyağı ile aromatize edilmiştir. Bu işlem sırasında zeytin yağı besleyici özelliklerinden çoğunu kaybeder.
Ekolojik yöntemlerle üretilen zeytinyağları, üretimin niteliğini belirten özel ambalajla da satışa arzedilir.

KAYNAKLAR

ANONYMOUS, 1997. Atlas Agrario y Pesquero de Andalucia. Junta deAndalucia, Consejeria de Agricultura y Pesca, Sevilla, Espana.
-------------------, 1999. Organismo de Control y Certification. Comité Andaluz de Agricultura Écologica., Sevilla, Espana.
-------------------, 2000. Fertilizantes e Insecticidades de Origen Natural. Nitroorganic Espana S.L. Cabra, Cordoba-Espana.
ECOLIVA, 2000. Manifiesto de Ecoliva, Suplemento Especial Ecolıva 2000. Puente de Genove, Espana.
CIVANTOS, M., VILLALTA, L. 1999. Olive Pest and Disease Management. International Olive Oil Council, Collection Practical Handbooks, Madrid-Spain, p 207.
PAJARON SOTOMAYOR, M. 2000. Manual para el Cultivo Cultivo Ecologico del Olivo. Jaen, Espana. P 30.
SANZ-CORTES F., 2001. Olive Production in Spain (Country Presentation). Advanced Course of Olive Orchard Management in Rainfed Conditions: New Perspectives, Sfax, Tunisia.
TOUZANİ, A. Characteristics of Mediterranean Olive Growing in Rainfed Conditions and Main Constrains for its Development. Advanced Course of Olive Orchard Management in Rainfed Conditions: New Perspectives, Sfax, Tunisia.