Yem Bitkilerin Kraliçesi Yonca

Fikret SEYMAN
Ziraat Yük. Müh.

Önemi: Dünya’da ve ülkemizde en fazla tarımı yapılan yonca türü medicago sativa L dir. Değişik çevre koşullarına kolaylıkla uyum sağlar. Uzun ömürlü çok yıllık bir yem bitkisidir. Orta Anadolu Bölgemizde de sulu koşullarda başarı ile yetiştirebilen kıymetli bir yem bitkisidir. Yonca genellikle kuru ot üretimi otlatma veya silo yemi yapmak amacıyla yetiştirilir. Yonca bitkisinin yeşili olsun, kuru otu olsun protein, vitamin ve mineral maddelerce zengin bir kaba yem olduğundan et ve süt verimi olarak kullanıldığı gibi, gelişme çağında olan hayvanlar için de iyi bir büyüme yemidir. Kuru ve yaş halde her türlü hayvan için besleyici ve lezzetli olup, her cins hayvana verilebilir. Özellikle besi ve süt sığırcılığında önemli bir yeri vardır.

Uygun şartlarda kurutulduğunda %15-17 ham protein içerir. Yoncanın diğer bir özelliği de toprağın fiziksel ve kimyasal özelliğini olumlu yönde etkilemesidir. Derinlere giden kökleri ile derinlerdeki su ve besin maddelerinden kolayca yararlanır. Toprağı derince gevşetip taban taşının kırılmasına yardımcı olur. Köklerdeki nodozitelerle havadan serbest azotu alıp toprağa tespit eder. Bu özelliği ile toprağın azotça zenginleşmesini sağlar ve kendinden sonra ekilen bitkinin verimini artırır? Yonca erozyonu da azaltır. Diğer yem bitkileri ile karışıma girer. İyi adapte olduğu yerlerde uzun yıllar yaşarsa da 7-10 yıl ekonomik ürün verebilir. Bir mevsimde birçok defa biçilebilir. Sulu ve kuru koşullarda yetiştirilebilir. Sulu koşullarda 3-7, kuru koşullarda 1 biçim yapılabilir. Bölgemizde 4-5 defa biçim yapılabilir. Kuru ot verimi fazladır. Yem bitkileri içerisinde en fazla kuru ot verimi yoncadan alınır. Bölgemizde 1000- 1200 kiloya kadar kuru ot alınabilir.



*İklim ve Toprak İsteği: Çok geniş bir adaptasyon kabiliyetine sahiptir. Her yerde yetişirse de iyi büyüme ve gelişmesini havası kurak ve sıcak olan bol sulu alanlarda daha iyi gelişir. En iyi yetiştiği topraklar tınlı, çok kumlu olmayan yeteri derecede kireçli topraklardır. Toprak asitliliğinin pH 6.5’ dan aşağı olmaması gerekir. Yonca yetiştirilecek alanlarda taban suyu da fazla yüksek olmamalı 2 m civarında olmalıdır.
Memleketimizin hemen hemen her yerinde yetişir, her türlü iklimde yetiştirilebilecek tür ve çeşitleri mevcuttur. İklim şartlarına uyum kabiliyeti yüksektir.
*Yetiştirme Tekniği:Toprak işleme tohum yatağı hazırlama: Yonca yetiştiriciliğinde toprak işleme ve tohum yatağı hazırlamanın çok büyük önem taşır. Yonca tohumları çok küçük olduğu için ekilecek toprağın bünyesini bozmadan tavında sürülmelidir. Ekim eğer ilkbaharda yapılacaksa yonca ikelecek tarla fazla kesek çıkarmadan derince sürülmeli (20-25 cm). mümkünse toprak kıvamında iken sürülmesine dikkat edilmelidir. Sonbaharda sürülen bu arazi bahara kadar bu şekilde bırakılmalı ilkbaharda yonca ekimine yakın dönemde ekime yetişecek şekilde toprak tava geldiğinde ikileme aletleriyle 8-10 cm den düzgünce sürülmelidir. Gerekirse toprak yüzeyinin daha düzgün olması için kombikürümlerle tekrar yüzlek olarak sürülmeli, keseksiz fazla ufalanmamış düzgün bir tohum yatağı hazırlamaya dikkat edilmelidir. Bu işlemler sırasında toprak fazlaca kabarmış ise toprak yüzeyi hafifce sıkıştırılmalıdır. Ekim yapılacak toprak çok sert veya çok yumuşak olmamalıdır. Mümkün olduğu kadar en iyi tesviye sağlanmalıdır.
* Ekim: Yonca kışları sert geçen yerlerde ilkbahar, ılımlı geçen yerlerde sonbaharda ekilir. Yonca ne zaman ekilirse ekilsin iyi işlenmiş bir tohum yatağı ister, bunun yanında tarla tesviyesinde iyi yapılması gerekir. Yabancı ot tohumlarından arındırılmış temiz bir tarlaya, temiz bir tohum ekmek yonca yetiştiriciliğinin ilk şartlarındandır.
Yonca ekimi mibzerle ekim ve serpme olarak iki şekilde yapılabilir. Ancak mibzerle ekim önerilmektedir. En iyi ekim şekli mibzerle ekimdir. Serpme ekimin birçok mahsuru vardır. Mibzerle sıraya ekim her zaman yararlıdır. Ekimde baskılı mibzer kullanılır ise daha iyi olur. Yonca ot üretimi için ekiliyor ise sulu sahalarda sıra aralığı 18-20 cm tohum için ekiliyor ise sıra aralığı 50-60 cm olmalıdır. Kıraç arazide ot için yonca ekiliyor ise sıra aralığı 50-60 cm olmalıdır. Mibzerle ekim yapılıyor ise sulu koşullarda 1,5-2 kg, kuru koşullarda 1 kg tohum yeterli olmaktadır. Toprak hazırlığının tam istenildiği gibi yapılmadığı hallerde ise bu miktar biraz daha artırılarak 2-2,5 kg’a kadar çıkarılabilir. Elle serpme olarak yapılacak ekimlerde atılacak tohum miktarı 4-5 kg.ı geçmemelidir. Yonca tohumları çok küçük olduğu için fazla derine ekilmemeli, toprağın yapısına bağlı olarak 1,5-2 cm olmalıdır. Ekimden sonra tohumların toprakla temasını sağlamak için mutlaka merdane çekilmelidir. Yonca tohumunun iyi ve mütecanis bir çıkış için tavlı toprağa ekilmesi tavsiye edilir. Kullandığımız yonca tohumunda küsküt ve yabancı ot tohumlarının bulunmamasına çeşit ve bölge özelliği taşımasına dikkat edilmelidir.
* Gübreleme: Yonca ekilecek sahalar bitki besin maddeleri yönünden analiz edilmeli, eksikliğine göre besin maddeleri tamamlanmalı, buna göre gübreleme yapılmalıdır. Yonca diğer bitkilerde olduğu gibi azotu köklerindeki nodoziteler aracığılı ile havanın serbest azotundan temin eder. Ancak bu bakterilerin faaliyete geçebilmesi için o yere daha önceki yıllarda yonca ekilmiş olması veya toprağın hazır bakteri kültürü ile aşılanması gerekir. Azot bitki besin maddesi yoncanın zararlı otlarla rekabetini artırmakta, hastalıklara karşı korumakta, gelişmenin daha hızlı iyi olmasını sağlamaktadır. Yonca tohumu ekileceği zaman 100 kg. tohuma 1 kg hesabıyla bakteri kültürü karıştırılarak ekim yapılırsa uygun aşılama sağlanmış olur. Ekilecek tohum bakteri kültürü ile aşılanmış ise ekim yılında dekara 3-4 kg saf azotu karşılayacak şekilde azotlu gübre verilmelidir. Yonca için esas besin maddesi fosfordur. Sulanır koşullarda tavsiye edilen fosforlu gübre miktarı 8 kg/da P2O5’tir. Ekimden sonra diğer yıllarda 2-4 kg P2O5 verilmesi yoncanın gelişmesi bakımından yararlıdır. Ekimden sonraki yıllarda azotlu gübreleme yapılmaz.
Yoncanın potasyuma fazla ihtiyaç duyan bir bitkidir. Karadeniz Bölgemiz hariç topraklarımız potasyum yönünden zengin olduğu için genellikle yoncanın potasyumlu gübreye ihtiyacı yoktur.
* Bakım: Yonca bitkisi yeni çimlendiği genç dönemlerinde yabancı otlarla rekabet edemez, yabancı otlar gelişmesini engeller. Bunun için ot tohumlarından ari bir toprak hazırlığı ile yine ot tohumlarından arınmış, elenmiş tohum ekilmesi gerekmektedir. Bu tedbirlere uyulursa fazla ot çıkmaz, ancak yine de yabancı ot çıkar ise bunlarla mücadele rüzgardan ve diğer etkenlerden korumak için gevşek bir şekilde bağlanır. Aşı sürgünü bu dönemde çok hızlı büyür. Bağların aşıya zarar vermemesi için sık sık kontrol edilir. Gerekli görülen bağlar çözülüp yeniden bağlanır. Bu arada aşı bölgesinde bol miktarda yabani sürgünler oluşur. Bu sürgünler taze iken elle yolunur, sıyrılır ve keskin bir bıçakla temizlenir. Aşılara zarar vermeden ot alma, çapalama, sulama, gübreleme, zirai mücadele işleri yapılır.
Haziran ortalarında veya gündönümünden sonra aşı noktası üstündeki yabani kısım düzgün bir şekilde kesilip, atılır. Ağaç üzerine aşılanmış gözler kuvvetli sürgün vereceklerinden rüzgarın kırmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. Aşılı çöğürler bir yaz boyunca büyümeye devam eder. Gerekli görülmesi halinde bunlar o yaz sürgün budaması yapılabilir. Hastalıksız ve sağlıklı fidan elde etmek için zirai mücadele işleri ihmal edilmemelidir. Aksi takdirde hastalık ve haşereler fidanlarla birlikte çevreye yayılır.