Kooperatifçilik Hakkında Ansiklopedik Bilgi

Kooperatifçilik Kendi arzu ve iradesiyle ve ortak sıfatiyle bir araya gelen gerçek veya tüzel kişilerin iktisadi güçlerini artırmak, özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak maksadıyla iktisadi yönden meydana gelen teşekkül.

Günümüzdeki kooperatifin ilk kurulduğu ve geliştiği yer İngiltere olmuştur. Bunun birtakım tarihi sebepleri mevcuttur. Kapitalizmin gelişmesi ile istismar edilen işçi ve esnaf kesimi, kooperatifleşme mecburiyetini hissetmiştir. Kapitalist fabrika sanayiinin meydana getirdiği sosyal dengesizliklere karşı hal çaresi aramak mecburiyetinde kalan İngilizlerden Robert Owen, üretim kooperatifinin öncülüğünü yapmıştır. 21 Aralık 1844’te İngiltere’nin Rochdale kasabasında 12 tekstil işçisi bazı temel prensipleri ihtiva eden bir tüketim kooperatifi kurmuşlardır.

Bu prensipler: İştirak hissesi ne olursa olsun, üyeler arasında eşitlik sağlamak, üyelerin siyasi ve dini inançları karşısında tam bir tarafsızlıkla hareket etmek, satışları peşin para ile ve cari piyasa fiyatına göre yapmak, elde edilen karı, her üyenin kooperatiften yaptığı alış veriş oranına göre(risturn) şeklinde dağıtmak şeklinde kabul edilmiştir.

Kooperatifçilik, her memleketin iktisadi ve sosyal bünyesine göre oldukça değişik bir gelişme göstermiştir. Mesela tüketim kooperatifleri İngiltere’de, kredi ve yapı kooperatifleri ise Almanya’da yaygın bir hale gelmiştir.

Türkiye’de ilk kooperatifçiliğin, Midhat Paşanın kurduğu “Memleket Sandıkları” ile başladığı söylenir. Ancak kooperatif tarifine uygun şekildeki ilk deneme, yine Midhat Paşa tarafından 1863’te Tuna vilayetinde Zirai Kredi ve Zirai Satış Kooperatiflerinin kurulması suretiyle olmuştur. Daha sonra 1913’te, İzmir İncir Müstahsilleri Satış Kooperatifi denemesi olmuştur. 1929 ile 1935 yılları arasında, bir devlet müessesesi olan Ziraat Bankasının himayesinde “Zirai Kredi ve Satış Kooperatifleri” meydana gelmiştir. Bu kooperatifler dışında ayrı bir statüde faaliyet göstermek üzere 1969’da çıkarılan 1163 sayılı kooperatifler kanunu ile kooperatiflerin müesseseleşmesi temin edilmiştir. 1931’de İstanbul’da kurulan ve 1933’te Ankara’ya nakledilen Türk Kooperatifçilik Kurumu, Milletlerarası Kooperatif Birliğinin de üyesi bulunmaktadır.

Kooperatifleri başlıca; a) İstihlak, b) Kredi, c) İstihsal, d) Yapı olmak üzere ana faaliyet kollarına ayırmak mümkündür. Bu kooperatifler de sektörlere göre zirai ve sınai olarak faaliyet gösterirler.

Dünya kooperatifciliği zaman içinde gelişme ve genişleme gösterirken günümüzde ekonomik ve sosyal yapı içerisinde artan bir ehemmiyetle müesseseleşmesine devam etmektedir.

Bugün ülkemizde değişik isimler altında faaliyet gösteren birçok kooperatif mevcuttur. Bunların içinde en fazla yaygın olanı yapı kooperatifleridir. 1993 yılı itibariyle ülkemizde 31.032 kooperatif vardır.