Jüt - Corchorus capsularis

Jüt
Corchorus capsularis, Corchorus olitorius

Familyası
Ihlamurgiller (Tiliaceae)



Türkiye'de yetiştiği yerler
Yerli bitki değildir

Tropik bölgelerde yetişen,2-4 m yüksekliğinde yıllık lif bitkisi. Vatanı Doğu Hindistan'dır. Jüt adını taşıyan lif elde etmek için yetiştirilir. Ticarette kullanılan jüt, iki cins bitkiden elde edilir: Birisi, Corchorus capsularis, diğeri ise Corchorus olitoriustur. Bu bitkilerin bir sene içerisinde boyu 2-4 metreye ulaşır.

Tabii olarak Hindistan'da yetişir. Çin ve Malezya'da yetiştirilmeye başlanmıştır. Colitorius cinsi Akdeniz memleketlerinde de tanınmış ve yetiştirilmeye başlanmıştır. Amerika'ya ulaşması 1870 senelerine rastlar. Amerika'da Teksas ve Güney Karolina eyaletlerinde üretilmektedir.

Dünya jüt üretiminin hemen hemen hepsi Hindistan'a ve Pakistan'a aittir. Üretimin buralarda fazla olmasının bir sebebi de işçiliğinin çok ucuz olmasıdır. Jüt toplaması oldukça zordur. Bitki üç ayda yetişkin hale gelir. Çiçek açtığı vakit toplanması gerekir. Tohum dönemine rastlayan mahsul ağır olur, ama lifler kalınlaşmış ve sertleşmiştir. Toplanan jüt bitkisi balyalanarak havuzlara atılır. Havuzların üzeri orman bitkileri, hatta hayvan gübresi ile örtülerek bekletilir. Bu kirli ve havasız su içinde jüt kabukları çürüyerek açılır. Kabuklar içinden lifler çıkarılıp serilerek kurutulur. Bundan sonraki işlemlere fabrikalarda makinalarla devam edilir. Pamuk ipliği üretiminde olduğu gibi taraklardan geçirilerek temizlenir, tamamen liflerine ayrılır, bobinlere ip olarak sarılır. İp kalınlıkları maksada göre değişiktir.

Jüt lifi elde etmede Bangladeş ve Hindistan'ı Brezilya, Tayvan takip eder.

Kullanıldığı yerler
Kabukları ve liflerinden istifade edilir. Jütün tekstil sanayiindeki önemi, liflerinin çok ince oluşundandır. Ayrıca çok ucuza yetiştirildiği için de iktisadidir. Jüt lifleri halat, ip, çuval gibi çok kullanılan malzeme imalatında da kullanılır.

Yiyecek olarak: Kıbrıs'lı Türkler bu bitkinin yapraklarını kuruttuktan sonra Molehiya isminde bir yemek olarak tüketirler.


Jüt adını alan otsu bitkiler, gövdelerinden elde edilen lifleri için yetiştirilir. Ihlamurgiller familyasının Corchorus cinsinde yer alan bu bitkilerin iki türü vardır. Ortalama 2-5 metre arasında boylanabilen bitkinin dalsız, düz bir gövdesi (ya da sapı) ve dört taç yapraktan oluşan küçük, sarı çiçekleri vardır. Yaprakları ince, uzun ve kenarları testere gibi tırtıklıdır. Anayurdunun Hindistan olduğu sanılan jüte Hintçe pat denir.
Jüt ekimi ilkbaharda yapılır. Tohumların filizlenmesinden bir süre sonra fidelerin bir bölümü sökülerek ekili alan seyreltilir; böyle*ce geriye kalan bitkilerin topraktan daha çok besin alarak daha iyi gelişmesi sağlanır. Yaz sonuna doğru, çiçeklerin solmaya başlamasıy*la birlikte haşata geçilir. Bitkiler kökleriyle birlikte sökülerek 10 ile 30 gün arasında havuzlarda ya da akarsularda bekletilir. Hem bitkinin temizlenmesi, hem de sık bir doku oluşturan liflerin yumuşatılıp gevşetilmesi amacıyla uygulanan bu işlemde suda beklet*me süresi çok önemlidir. Az bekletildiğinde yeterince yumuşayamayacağından lifler bitki*den kolayca ayrılmaz, çok bekletilirse de da*yanıklılığı azalır ve çabuk kopar. Islatıp yumuşatma işleminin ardından lifler elle sıyrıla*rak saplardan ayrılır ve güneşte kurutulur.
Uzunluk, çap ve renk gibi bazı özelliklerine göre ayrılıp gruplandırılan lifler fabrikalarda da bir dizi işlemden geçirildikten sonra çeşitli ürünlere dönüştürülür. Jüt başlıca çuval, pa*ket ipi, hasır, kilim ve halı tabanı yapımında, ayrıca elektrik kablolarının yalıtımında kulla*nılır. Bitkinin köklerinden ve dokumacılıkta yararlanılmayan kaba liflerinden de kâğıt yapılır. Başta gelen jüt üreticisi ülkeler Bangladeş, Hindistan ve Çin'dir. Brezilya da önemli üreticilerden biri olmasına karşılık ürünün tümü iç pazarda değerlendirilir, ülke dışına satılmaz. Japonya, Almanya Federal Cumhu*riyeti, İngiltere, Belçika ve Fransa en çok ham jüt alan ülkelerdir. Jüt ipliği üreten ilk fabrika 1820'lerde İskoçya'daki Dundee ken*tinde kurulmuştur.