Gıda Alerjisine Yol Açan Gıda Alerjenleri

Gıdanın alerjik reaksiyona neden olan parçasıdır ve genellikle protein yapısında olur. Bu alerjenlerin büyük bir kısmı pişirildikten veya sindirim kanalında parçalandıktan sonra bile alerjiye neden olabilirler.

Alerjik reaksiyonların çoğundan sorumlu olan belli başlı gıda alerjenleri inek sütü, yumurta, yer fıstığı, soya, balık, kabuklu deniz ürünleri ve tahılların içeriğinde bulunan proteinlerdir. İster bitkisel, ister hayvansal kaynaklı olsun gıdalar orijinlerine göre belirli gruplarda toplanabilirler.

Örneğin soya ve fasulye aynı kökenden gelir, yer fıstığı ve ağaçta yetişen fıstık da aynı aileden gelir. Aynı kökenden gelen gıdalarda, benzer yapıları nedeni ile aynı grup içindeki diğer gıdalara karşı da alerjik reaksiyon gelişebilir. Bu tıp dilinde “çapraz reaktivite“olarak bilinir.

Hayvansal kaynaklı gıdalar arasında çapraz reaktivite sık karşılaşılan bir durum değildir. Örneğin inek sütüne karşı alerjisi olan bir kişi inek etini yiyebilir veya yumurta alerjisinin bulunan bir kişide tavuk etine karşı alerji olmayabilir.


En sık rastlanan gıda alerjileri

Birçok gıda alerjiye yol açabilir. Ancak alerji pratiğinde diğerlerine oranla daha sık alerjiye neden olduğu bilinen bazı gıdalar vardır.


İnek sütü alerjisi

Bulgular yaşamın ilk aylarında ortaya çıkar. İnek sütü yüksek oranda alerjik proteinler içerir. Bu proteinler ısıya dirençlidir. Yani pişirildikten sonra bile aktif halde kalırlar. İnek sütüne karşı alerjisi olan bir çocukta diğer sütler de alerji yapabilir. İnek sütüne karşı alerjik olan bir çocuk 2-3 yaşına geldiğinde tolerans geliştirerek alerjisi kaybolabilir.


Yumurta akı alerjisi

Yumurtanın genelde beyaz kısmı alerjiktir ancak bulaşabileceği için sarı kısmının da yenmemesi önerilmektedir. Yumurtaya karşı alerji, inek sütü alerjisi ile birlikte bulunur ancak bazen tek başına da olabilir. Hayvan kaynaklı proteinlere karşı alerjiler yaşla birlikte azalacağı için, çocuklara doktor kontrolünde zaman zaman alerjiye neden olan gıdalar verilerek kontrol edilebilir. Bazı çocuklar yumurtayı bir yaşından sonra tolere edebilirler.


Balık alerjisi

Alerjiye neden olan kısım balığın kaslarında bulunur, bu nedenle balık çeşidine göre farklı alerjik reaksiyon görülebilir. Bazı insanlarda sadece tek bir balık türüne karşı alerji gelişir.


Kabuklu deniz ürünlerine karşı alerji

Sorumlu olabilen hayvanlar kabuklular sınıfından yengeç, karides, istiridye, midye gibi hayvanlardır. Burada alerji tek bir türe karşı olabileceği gibi çapraz alerjiler de söz konusu olabilir, örneğin midyeye karşı alerjisi olanlarda istiridye alerjisinin de olması gibi.


Meyve ve sebze alerjisi

Başlıca suçlu meyveler arasında elma, armut, çekirdekli meyveler (kiraz, kayısı, şeftali v.b.) ceviz, fıstık, fındık, badem gelir. Sebzeler arasında ıspanak, domates, kereviz bulunur. Bazı insanlarda ise kivi meyvesini yemenin yanı sıra dokunmak hatta kesmek bile alerjik reaksiyona neden olur. Meyve ve sebzelerin alerjik yapısı genellikle pişirilince kaybolur.


‘Sahte’ gıda alerjileri

Ticari olarak hazırlanan, paketlenmiş gıda ürünlerine eklenen bazı gıda katkı maddeleri de duyarlı kişilerde yan etkilere neden olabilir.

Gıda alerjisi ile karışabilir. Alerjiden farkı, ortaya çıkan reaksiyonda bağışıklık sisteminin yer almamasıdır. Çeşitli nedenlere bağlı oluşabilir. Örneğin süt içtikten sonra karın ağrısı, ishal, karında rahatsızlık gibi yakınması olan kişilerde asıl neden, bu kişilerde süt şekeri olan laktozun parçalanması ve sindirilmesini sağlayan bir enzimin doğuştan bulunmamasıdır. Ayrıca histamin, tiramin gibi bazı kimyasal maddeleri içeren veya bu maddelerin oluşumuna neden olan gıdalar da anormal bir fiziksel yanıta neden olabilir.

Bunlar ton ve uskumru konserveleri, bazı peynir türleri olabilir. Ticari olarak hazırlanan, paketlenmiş gıda ürünlerine eklenen bazı gıda katkı maddeleri de duyarlı kişilerde yan etkilere neden olabilir.


Gıda katkı maddelerinin etkisi

Sizce günlük yaşantımızda tükettiğimiz gıdalarda ne kadar katkı maddesi kullanılmaktadır?

Gıda endüstrisinde değişik amaçlarla 2000’e yakın katkı maddesi kullanılmaktadır. Bunlar lezzet arttırıcılar, tazelik koruyucular, kıvam arttırıcılar, renklendiriciler, tatlandırıcılar ve benzerleri her gün yediğimiz yiyeceklere eklenmektedir. Bu kadara çok katkı maddesine karşın çok şükür ki bunlara karşı reaksiyonlar sadece bazı duyarlı kişilerde oluşmaktadır.

Gıda endüstrisinde kullanılan katkı maddeleri ve kullanım amaçları şöyledir: Aspartam (tatlandırıcı), benzoatlar (koruyucu), BHA, BHT (antioksidan), gıda boyaları- (renklendirici), monosodyum glutamat- MSG- (lezzet arttırıcı), nitrat ve nitritler (koruyucu), parabenler (koruyucu), sülfitler (koruyucu).

Gıda katkı maddelerinin yol açtığı reaksiyonlardan korunmanın en iyi yolu belirli katkı maddelerini içeren gıdaların tüketiminden kaçınmaktır.


Gıda alerjisinin tanısı nasıl konuyor? Düşmanın tanınması

Bir alerji uzmanı, mesleki deneyimi ve bilgisi ile gıda alerjisi tanısını koyabilecek en uygun kişidir. Tanı, öncelikle var olan problemlerin ayrıntılı ve dikkatli bir öykü ile ortaya konmasını gerektirir. Doktorunuz, sizde ortaya çıkan belirtilerin sıklığı, özellikleri, ciddiyeti ve eşlik eden diğer bulgular ile ilgili sorular soracaktır.

Herhangi bir gıdanın yenmesi ile belirtilerin ortaya çıkması arasındaki süre ve yenen miktar önemlidir. Ayrıca aynı gıdanın her yendiğinde aynı belirtilere yol açıp açmadığı da değerlendirilecektir. Alerji deri testleri tanı koymada doktorunuza yardımcı olacaktır. Bu test ticari olarak hazırlanmış sıvı haldeki test solüsyonlarının ön kolunuza damlatılarak, küçük bir iğne ucu ile cildin delinmesi şeklinde yapılır. Yaklaşık 20 dakika beklendikten sonra ciltte herhangi bir reaksiyon oluşup oluşmadığına bakılır. Test yerinde kızarıklık ve kabarma olması pozitifliği gösterir. Ancak saptanan pozitif sonuçlar mutlaka alerji uzmanı tarafından yorumlanmalıdır. Şikayetleriniz ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Gıda katkı maddeleri ile alerji test yapılamamaktadır. Alerji uzmanı bazı kan testleri yapılmasını da isteyebilir. Eğer alerji deri testi yapılamıyorsa, RAST denilen bir yöntemle kanda bazı gıdalara karşı oluşan IgE alerji antikoru tespit edilebilir. RAST testi özel durumlarda gıda alerjisi tanısının konmasında yardımcıdır.


Gıda Günlüğü

Alerji uzmanı, gıda alerjisinden kuşku duyuyor ise sizden bir “gıda günlüğü” tutmanızı isteyebilir. Bu günlüğe, gün içinde hangi saatte hangi gıdadan ne miktarlarda yediğinizi ve eğer herhangi bir yakınma ortaya çıktı ise saatini ve gıda alımı ile ilişkisini yazmanız gerekecektir. Bu günlüğü daha sonra inceleyecek olan doktorunuz eğer herhangi bir gıda ile yakınmalarınız arasında bir ilişki kurarsa bu gıdayı diyetinizden çıkartmanızı söyleyecektir. Bu gıdayı yemediğinizde herhangi bir yakınmanız olmuyor ise kesin emin olma amacı ile alerji doktoru bu gıdayı tekrar yemenizi sizden isteyebilir. Eğer reaksiyona neden oluyor ise gıda tümü ile diyetten çıkartılır. Bazen doktorunuz sizi hastaneye yatırarak bu gıda denemelerini kendi gözetimi altında yapmak isteyebilir.


Gıda alerjisinin kesin tedavisi var mı?

Gıda alerjisinin kesin tedavisi yoktur ancak alınacak bazı önlemler ile belirtilerin ortaya çıkması engellenebilir. Bu önlemler nelerdir?

1- Gıda alerjisini önlemenin en iyi yolu, yakınmaların ortaya çıkmasına neden olan gıdalardan kaçınmaktır.

2- Gıda alerjisi olan kişiler eğer evlerinin dışında yemek yemeleri gerekiyorsa mutlaka yedikleri şeylerin içeriği hakkında bilgi almalıdırlar.

3- Satın alınan gıda ürünlerinin içerikleri mutlaka etiketlerinden okunmalıdır. Bu hem gıda alerjisi olanlar hem de gıda katkı maddelerine karşı reaksiyon veren kişiler için gereklidir.

4- Acil durumlar için hazırlıklı olunmalıdır. Gıda alerjisi olan hastalar yanlarında durumlarını ve hangi gıdalara karşı alerjik olduklarını belirten bir belge ya da künye taşımalıdırlar.

Ayrıca herhangi bir gıda alımı sonrası, anaflaksi gibi ciddi bir reaksiyon öyküsü olan hastalar, içinde alerjik reaksiyonu tedavi eden bir ilaç bulunan otomatik enjektörü mutlaka yanlarında bulundurmalıdırlar. Bu otomatik enjektörleri hastalar kendi kendilerine kullanabilirler.

Otomatik enjektörler hakkındaki ayrıntılı bilgiyi ve nasıl kullanıldıklarını alerji uzmanlarından öğrenebilirsiniz.


Anaflaksi gibi ciddi bir reaksiyon öyküsü olan hastalar, içinde alerjik reaksiyonu

tedavi eden bir ilaç bulunan otomatik enjektörü mutlaka yanlarında bulundurmalıdırlar.