Toprak İşleme Teknikleri

TOPRAK İŞLEME NEDİR?
Toprak işleme, tohumların ekilebilmesi, bitkilerin yetişebilmesi için, toprağın uygun duruma getirilmesi ve bu durumun korunması için herhangi bir araçla gevşetilmesi, ufalanması ve karıştırılması olayıdır.

TOPRAK NİÇİN İŞLENİR?
Toprak işlemenin amacı; toprak tipine, toprak işleme zamanına, münavebeye, ekilen bitkinin cinsine, iklim şartlarına göre değişir. Ancak, genel olarak toprağı işemenin amacı, kültür bitkilerinin gelişmesi için gerekli su, hava, sıcaklık ve besin maddeleri gibi ana faktörlerin etkilerini artırmak ve bitkilerin isteklerine uygun olarak düzenlemektir.
Meyilli alanlarda, kısa zamanda yoğun olarak gelen yağışlarda, yüzey toprağı yağış sularıyla birlikte sel halinde akıp gitmektedir. Bu durumda toprak işlemenin amacı, yüzey akışını ve erozyonu kontrol etmek olmalıdır.
Nadas alanlarında toprak işlemenin amacı, yoğun yağışların olduğu dönemde toprak yüzeyini gevşeterek, toprağı sünger gibi yapıp, yağışların toprağın içine sızmasını sağlamak; ayrıca, toprak yüzeyini düzleyerek ve yabancı otları öldürerek, kurak aylarda toprak içindeki suyun buharlaşmasını engellemektir.
TOPRAK İŞLEME ALETLERİ
Toprak işleme aletleri, çalışma şekli ve toprağa etkilerine göre 4 grupta toplanabilir:

1. Toprağı Devirerek İşleyen Aletler
Soklu pulluk, ön keskili pulluk, döner soklu pulluk ve lister pulluğu gibi aletler bu gruba girer. Bu aletler, toprağı şeritler halinde kesip ters yüz ederek devirirler. Bu aletlerle toprak tavında iken sürüm yapılmalıdır.

Toprak Tavında Değilse Ne Olur?
Toprak, tav durumundan daha ıslaksa, büyük ve parlak yüzeyli kesekler oluşur. Toprak tavdan daha kuru ise, çatlak yerlerinden kopan iri ve sert kesekler meydana gelir.

Meyilli Arazide Sürüm Nasıl Olmalı?
Fazla meyilli yerlerde, bu aletler eğim yönünde sürüm yapılırsa, meydana gelen karıklarda sular daha hızlı akarak erozyonu artırır.

Toprağı Alttan Yırtarak İşleyen Aletler
Kazayağı, Anadolu sabanı ve kırlangıç kuyruğu gibi araçlar toprağı alttan yırtarak işlerler. Bu gruptaki araçlar, anız bozma gibi ilk sürümden çok, ilk sürümden sonraki toprak işlemelerinde kullanılır.

Toprağı Dikine Yırtarak İşleyen Aletler
Çizel ve dipkazan bu gruba giren belli başlı aletlerdir.
Ağır bünyeli topraklarda oluşan pulluk tabanını kırmak için bu aletler kullanılır.

Toprağı Karıştırarak İşleyen Aletler
Diskli pulluk, vanvey, diskaro, ofset disk, freze gibi aletler toprağı karıştırarak işlerler.
Bu aletler taşlı, kumlu, sığ ve hafif bünyeli topraklar ile yüzeyinde fazla bitki artığı olan topraklarda iyi sonuç verir.
Bu aletler, toprağı un-ufak ettiklerinden su ve rüzgar erozyonuna açık tarım arazilerinde kullanılması tavsiye edilmez.

Toprak Hangi Derinlikte İşlenmeli?
Toprak işleme derinliği arttıkça gerekli çeki gücü de artmakta, böylece daha fazla yakıt harcanmakta ve motor zorlanmaktadır. Bu nedenle gereğinden daha derin sürüm yapılmamalıdır.
Kulaklı pulluk ile 20 cm derinlikte anız bozma uygun iken, yazlık bir üründen sonra 13-15 cm derinlik yeterli olmaktadır.

TOPRAĞI NE ZAMAN İŞLEMELİ?
Toprak işleme zamanı, ekim nöbeti (münavebe) sistemine ve amaca göre değişir. Nadas uygulanan yerlerde, ilk sürüm, erken ilkbaharda toprak tava gelir gelmez yapılır. Daha sonraki yaz sürümleri ise tarlanın otlanma durumuna göre yapılır.
Her yıl ekilen tarlalarda, kışlık olarak ekilen fiğ veya mercimek gibi bir ürünün tohum yatağının hazırlanması için tahıl hasadından hemen sonra gölge tavında sürüm yapılmalıdır. Aynı şekilde, bir üründen hemen sonra tahıl ekilecekse, bu ürünün hasadından hemen sonra sürüm yapılarak tohum yatağı hazırlanmalıdır.

Tahıllardan sonra yazlık bir ürün ekilecekse, anız bozma işlemi kış öncesi yapılır.

TAV NEDİR?
Tav durumunda, en az çeki gücü gerekir, toprak aletlere bulaşmaz, toprak sürüm sırasında helva gibi dağılır, büyük kesekler oluşmaz.
Toprak, tav durumundan daha ıslak ve daha kuru olmamalıdır.

SÜRÜM YÖNÜ NASIL OLMALIDIR?
Düz arazilerde sürüm yönü çok önemli değildir. Tarlanın uzun kenarı boyunca sürüm yapılır.
Meyilli arazilerde ise sürümün mutlaka meyle dik yönde yapılması gerekir. Çünkü, sürüm eğim yönünde yapılırsa, yağışlar hemen yüzey akışına geçerek erozyona neden olur.

KOMBİNE TOPRAK İŞLEME ALETLERİ NELERDİR?
Kombine toprak işleme aletleri tarım arazilerinde iki veya daha fazla gerekli toprak işleme işini gerçekleştiren aletlerdir. Bu modern aletler zaman, araç ve yakıt tasarrufu sağlamaları açısından, tohum yatağı hazırlamada çok önemli bir yere sahiptir. Bu aletlerden en yaygın olanlarına, kültüvatör arkasına yerleştirilmiş tırmık, kazayağı arkasına yerleştirilmiş tırmık, tırmık arkasına yerleştirilmiş döner merdane, yaylı ve dişli ayaklı döner tırmıkları örnek verebiliriz.

Azaltılmış Toprak İşleme ve İşlemesiz Tarım Tarihi
İlk kez ABD'de 1960'lı yılların başında söz konusu edilmeye başlayan ''anıza doğrudan ekim tekniği" 'diğer bir deyişle ''toprak işlemesiz tarım tekniği'' dünyada gittikçe yaygınlaşan bir uygulama alanı bulmaya başlamıştır.

Modern anlamdaki toprak işlemesiz tarımın literatüre geçişi yeni olmakla birlikte, uygulanışı çok eskidir. Tarımın henüz başlamadığı zamanlarda insanlar doğal olarak yetişen bitkilerle besleniyorlardı. Bu zamanlarda bitkiler topraktan aldıklarını yine toprağa veriyorlardı. Tarımın başlamasıyla ortamın doğal bitki örtüsü tahrip edildi. Artan insan ihtiyaçlarını karşılamak için toprağa çeşitli girdiler ve tarımsal işlemler uygulandı. Topraktan alınanın çok azı toprağa geri döndü. Dolayısıyla toprağın aşırı sömürülmesi, yanlış kullanımı erozyonu hızlandırarak toprağın verimsizleşmesine ve fiilen elden çıkmasına sebep oldu.

Dünyadaki işlenebilir tarım alanlarının sınırlı olması nedeniyle, 2000'li yıllarda ortaya çıkacak besin açığının büyük bir kısmının, üzerinde halen tarım yapılan mevcut alanlardaki verim artışı ile sağlanması gerektiğinin bilincine varan araştırmacılar, farklı arayışlara girdiler. Özellikle 1950'lerin başında 2,4 D ve bununla ilgili organik "phenoxy" ot ilaçlarının keşfi, toprak işlemede devrim yaratacak araştırmaların başlangıcı oldu. Çiftçiye ilk kez yabancı ot kontrolünde pulluk, disk, kültüvatör ve çapadan daha pratik bir araç sağladılar. Ancak yabancıların ''no-till farming'' dedikleri toprak işlemesiz tarım çağının başlaması 1960'larda "Paraquat" etkili maddeli yabancı ot ilaçlarının İngiltere'den ithal edilmesiyle başladı.
Bugün dünyada bir çok ülke geleneksel toprak işlemeli tarım tekniğinden azaltılmış toprak işlemeli ve toprak işlemesiz tarım tekniğine doğru bir yönelime girmişlerdir. ABD Tarım Bakanlığı ve bazı araştırıcıların belirttiklerine göre ABD'de tarla tarımı yapılan işletmelerin %90-95'i 2002 yılına kadar azaltılmış toprak işlemeli veya toprak işlemesiz tarıma geçmiş olacaklar.

Azaltılmış Toprak İşleme
Azaltılmış veya sınırlı toprak işleme olarak da tanımlanan bu yöntemde, geleneksel toprak işleme yöntemiyle yapılan bazı sürüm işlemleri yer almaktadır. Bu anlamda, soklu pulluğun yer almadığı sürümler, azaltılmış toprak işleme olarak kabul edilir. Örneğin bazı azaltılmış toprak işleme programları aşağıdaki gibi olabilir.

Diskaro veya tarla kültüvatörü+ekim
Döner çapa+ekim
Çizel veya tarla kültüvatörü+ekim
Diskaro+ekim

İşlemesiz Tarım
İçerisinde esas olarak toprağı sürmeksizin doğrudan ekim mibzeri denilen bir mibzerle ekimin yapıldığı tarım sistemine toprak işlemesiz tarım denilmektedir.

Toprak İşlemesiz Tarımın Tercih Nedenleri
Toprak ve su muhafazasının gitgide daha fazla önem kazanması.
Üretim masraflarını azaltmak isteği.
Üretimde zaman ve işgücünden tasarrufun artırılmaya çalışılması.

Toprak ve Su Muhafazası
Toprak ve su kullanımı hakkında bugüne kadar yapılan çalışmalar ve geniş bir şekilde uygulanan erozyon kontrol tekniklerine rağmen, gelecekte tarımı ciddi şekilde tehdit eden en büyük problemin, toprak erozyonu olduğu bilinmektedir. Toprağı sürüp gevşeterek, üstündeki bitki kalıntılarını ortadan kaldırmak erozyonu artırmaktadır. Bu nedenle işlemesiz tarım çok önem kazanmaktadır.

Düşük Üretim Masrafları, Üretimde Zaman ve İşgücünden Tasarruf
Yapılan araştırmalar, özellikle pullukla anız bozmada düşük iş genişliği ve düşük ilerleme hızı nedeniyle, fazla yakıt tüketimi ve aşınan işleyici organların sık sık yenilenmesi gerekmektedir. Makine masrafları ve kredilerdeki yüksek faiz, özellikle sınırlı para kaynakları üreticilerimiz için önemli bir sorun olarak gitgide ağırlığını hissettirmektedir.

Toprak işlemesiz tarımın yakıttan ve makineden tasarruf sağladığının belirlenmesi, çiftçilerin geleneksel tarım tekniğinden, işlemesiz tarım tekniğine yönelmesindeki bir diğer nedendir.
İşlemesiz tarım konusunda her geçen gün yeni olanaklar ve teknolojiler uygulamaya konulmakla birlikte, bu tarım şeklinin her ülkede her çeşit toprak ve işletme koşulunda uygulanılabilmesi mümkün görülmemektedir. İşlemesiz tarım sistemine eleştiriler şu noktalarda yoğunlaşmaktadır.

Ağır ve drenajı zor tarlalarda uygulama olanağının bulunmadığı,
Daha çok hastalık ve zararlı sorununa yol açabileceği,
Daha çok yabancı ot ilacı kullanılmasını gerektirdiği.

TÜRKİYE' DE EROZYON VE TOPRAK MUHAFAZA
Ülkemizde işlemeli tarıma uygun olan yaklaşık 26,5 milyon hektar araziden, toprak muhafaza önlemleri alınarak kullanılması gereken 16 milyon hektar arazi, hali hazırda hiçbir önemli toprak muhafaza tedbiri olmaksızın kullanılmaktadır. Bunun yanında otlak veya ormana tahsisi gereken 5 milyon hektar arazi tarımda kullanılmaktadır. Ülkemizin % 60'ını oluşturan orman ve mer'alarda ise kaçak kesim ve aşırı otlatma nedeniyle büyük bir tahribat hüküm sürmektedir.

Bu şartlar altında ülkemizde özellikle su erozyonu önemli bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır.
İstatistikler, Türkiye'nin % 53.4 'ünde şiddetli ve çok şiddetli, %76'sında ise orta ve daha şiddetli erozyon olduğunu göstermektedir
Ülkemiz ırmakları bir yılda bir dekar araziden 615,5 kg toprağı alıp götürmektedir Uygun olmayan tarım teknikleri de erozyona önemli ölçüde katkıda bulunmaktadırlar. Yapılan araştırmalarda arazinin eğimine dik olarak yapılan sürüm göre, eğim yönünde yapılan sürüm % 25 daha fazla erozyona sebep olduğu görülmüştür.
Anızın yakılmaması halinde %36 daha az su ve % 29 daha az toprak kaybı olmuştur. Başka bir çalışmada bu rakamlar su için % 24, toprak için ise % 100 olmuştur.

Rüzgar erozyonu yaygın olmamakla birlikte, topraklarımızın binde 6'sında vardır. Daha çok Orta Anadolu Bölgesinde yoğunluk arz etmektedir. Bu alanların % 69'u Konya ilinde, % 21 ise Karapınar ilçesindedir.
Erozyonu azaltmak yönündeki toprak muhafaza tedbirleri olarak önemle zikredilmesi gerekenler şunlardır:

Başta orman ve meraların tahribinin önlenmesi
Toprakda organik maddenin artırılmasına yönelik çabaların artırılması.
Toprak işlemenin uygun, özellikle de eğim yönüne dik şekilde yapılması.
Toprak işlemesiz tarım tekniklerinin benimsenmesi.
Bitki artıklarının ve buğday anızının yakılmaması ve toprak yüzeyinde bırakılması.
Yapılan araştırmalar sonucunda toprak işlemesiz tarımın rüzgar ve su erozyonu sonucu oluşan toprak kayıplarını %95-99 oranında azalttığı belirtilmiştir.

Yukarda sayılan tedbirlerin alınması ve üreticilerimiz tarafından benimsenmesi; diğer bir deyişle devlet-çiftçi işbirliği, ülkemizde hüküm süren toprak kayıplarını "Karapınar" örneğinde olduğu gibi önleyecek ve topraklarımızın gelecek nesillere en az şimdiki kadar verim gücü ile iletilmiş olacaktır.