Misel Üretiminin Önemi ve Gelişmesi

Mantar çiçeksiz bitkilerdendir. Dolayısıyla tohumları yoktur. Üretimi miselleri sayesinde gerçekleştirilir. Mantar yetiştiriciliğinde, değişik materyaller üzerine sardırılmış sekonder miseller kullanılır. Bu şekilde hazırlanmış misellere ingilizcede "SPAWN" , fransızcada "BLANCO" , almancada "BRÜT" adı verilmektedir. Türkçede henüz yerleşmiş bir isim yoktur. Bazı kişiler "BARUT" , bazıları "MİSEL YUMAĞI", veya "TOHUMLUK MİSEL" veya yanlış olarak "MANTAR TOHUMU" deyimlerini kullanmaktadır.

Oysa tohum, çiçekli bitkilerde çiçek tozu ile yumurta hücresinin birleşmesinden doğan ve embriyo ile endospermden oluşan bir organdır. Mantar miselinde bu durum söz konusu değildir. Bizce yukardaki terimlerden en doğru ve uygun olanı "TOHUMLUK MİSEL" dir. Zira tohumluk, tohumdan farklı bir kavram olup, üretimde kullanılan, hem generatif ve hemde vegetatif üretim şeklini kapsar. Böylece tohumluk misel, çoğaltma amacıyla hazırlanan ve üretimde kullanılacak olan, hububat daneleri veya diğer organik materyallere sardırılmış sekonder miselleri tanımlar.
Mantarın tanınması ve değerlendirilmesi oldukça eski olmasına karşın, mantar misel üretimi, ancak mantarın özel koşullarda yetiştirilmeye başlamasından sonra gerçekleştirilmiştir. İlk aşamada mantar, mantar yıkama suyunun gübre üzerine serpilmesi ve böylece mantarı yıkama sırasında şapkanın altında bulunan lamellerden suya karışan sporların gübre içinde çimlenip, misel ve daha sonra mantar oluşturmasıyla yetiştirilmiştir. Başlangıçta bu uygulama, anlamı bilinmeden yapılmıştır. Daha sonraki aşamada, mantar yetiştirilmiş eski yataklardan alınan parçaların yeni ortamlara karıştırılması, ilkel biçimde de olsa mantar tohumluğunun kullanılması başlangıcı olmuştur. Ancak eski yataklardan alınan mataryalin steril olmaması ve bir çok hastalık ve Zaralıları beraberinde taşıması sayısız sorunlar yaratmıştır. Bu sorunları çözmek için. tohumluk olarak kullanılan misellerin ayrı temiz bir ortamda üretilmesi düşünülmüştür. Bu suretle, 19. yüzyılın başlarında koyun ve inek gübreleri, yaprak çürüntüleri, deri yapımında kullanılan palamut tohum ezmesi gibi organik yapılı maddeler üzerine misel atılması ve burada gelişen misellerin alınıp, yetiştirme ortamına karıştırılması, ilk gerçek tohumluk misel üretim tekniği olmuştur. Elde olunan materyale kibrit kutusu veya ceviz şekli verip, üst kısmını biraz kurutarak daha sonra kullanılır hale getirilmesi, ekim yapılacağı zaman üst kuru kısmının açılıp atılması ve iç kısmının sıcak bir ortamda bir hafta bekletilip, sonra yeni ortama karıştırılması tohumluğun hakiki anlamda kullanımını getirmiştir. Halta bu yolla elde edilen tohumluğun ticari olarak, işletmeler ve ülkeler arasında satıldığı bile tespit edilmiştir.

19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren mantar sporları tanınmış ve sporlar çimlendirilip, misel elde edilmesi öğrenilmiştir. 1894 yılında Paris'te Pasteur Enstitüsünde ilk kez steril koşullarda tohumluk mantar miseli üretilmiş, bunu daha sonra A.B.D. 'de doku kültürü yöntemi ile tohumluk misel çoğaltması izlemiştir.
Bu zamana kadar hep ahır gübresinden elde olunan kompos! üzerine misellerin sardırılmasıyia yapılan tohumluk üretimi. 1931 yılında Amerika'lı SİNDEN tarafından buğday ve çavdar tohumlan üzerine sardırılarak, günümüz tohumculuğunun temeli atılmıştır. Hu tarzda hazırlanan tohumluğun (izlenen sierillikte olması, kolay aşılanması ve tohumluğun kompostun her tarafına dağılarak, misellerin konıposlu sarma süresini kısaltması en önemli avantajı olmuştur. Son yıllarda aşılamada daha kolaylık sağlayan, sıvı besi ortamlarında miselleri geliştirip, bu sıvı ortamı konıpost üzerine; spreyleme tekniği geliştirilmiştir. Bu teknik, diğer aşılama tekniklerini! karşın, işlerin daha kolay mekanizasyonuna olanak vermiş ve ekonomiklik sağlamıştır.

Prof.Dr.Atila GÜNAY