İzmir İktisat Kongreleri

Cumhuriyetin kuruluşundan önceki on iki yıl (1911-1923) savaşlarla geçmiştir. Üstelik bu savaşların sonuncusu bir ölüm kalım savaşıdır. Anadolu insanı maddi manevi bütün gücünü ortaya koyarak bağımsızlık savaşını kazanmış ve 23 ekim 109323te cumhuriyeti ilan ederek yepyeni bir devlet kurmuştur. Daha sonra ise bir yandan bu savaşların t-yaraları sarılmaya çalışılırken diğer yandan da yeni düzenlemelere gidilerek ülkenin hızla kalkınmasına çalışılmıştır.
1. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ
Kurtuluş Savaşının başında, Erzurum ve Sivas Kongrelerinde, ekonomik bağımsızlık özlemi dile getirilmiş, Mustafa Kemal yaptığı konuşmalarda aynı konuyu işlemiştir. Kurtuluş Savaşından sonra ekonominin alacağı yön ve biçim Lozan Barış Görüşmelerinin kesintiye uğradığı bir dönemde, 17 Şubat 1923 te, İzmir’de toplanan Türkiye iktisat kongresinde temel nitelikleriyle belirlendi.Toplanan bu kongrede misak-ı iktisadı esaslar kabul edildi ve tartışıldı. Bu kongreye ticaret, sanayi, tarım ve işçi temsilcileri katılmıştır.
Amaç
İktisat kongresinin başlıca 2 amaçla toplandığı söylenebilir.
1.Tüccar, çiftçi, sanayici ve işçi kesimlerinin kendilerine özgü sorun ve isteklerinin belirlenmek, bu kesimlerin siyasal kadro ile bütünleşmesini sağlamak .
2.Yabancı sermaye çevrelerine ekonominin gelecekte alacağı biçimi açıklamak.Bir başka açıdan bakıldığında kongre ile yönetici kadronun iç ve dış sermaye kesimlerine güvence vermek istediği sonucuna varılabilir.
1135 kişinin katıldığı bu kongre Atatürk’ün açılış konuşmasıyla başlamıştır. Bu konuşmadan kısa bir alıntı şöyledir:
“Tam bağımsızlık için şu genel kural var.Milli egemenlik ekonomik egemenlikle pekiştirilmelidir.Bu kadar büyük gayeler, kutsal ve ulu hedefler yalnız kağıtta yazılı genel kurallarla, kanun maddeleriyle ve sadece hırs ve isteklerle kazanılamaz. Bunların tamamının gerçekleşmesini sağlayabilmek için tek kuvvet ekonomidir. Siyasi zaferler ne kadar büyük olursa olsun, ekonomik zaferlerle taçlandırılmazlarsa, kazanılacak başarılar yaşayamaz, az zamanda söner.”
Görüldüğü gibi büyük önder bu konuşmasında ticaret ve sanayide pek rağbet etmeyen ve bu tür faaliyetleri yabancılara bırakmış olan Türk insanına en önemli faaliyetin ticari ve iktisadi faaliyet olduğunu söylemekte ve ne kadar büyük olursa olsun iktisadi zaferle tamamlanmadıkça siyasi ve askeri zaferlerin kalıcı olmayacağını belirtmektedir.Diğer taraftan “istiklal harbi yalnız istilacı Yunan kuvvetlerine karşı değil birinci dünya harbinin galipleri ve Yunanistan’ın destekleyicisi olan batılı sanayici ülkelerine karşıda yürütülmüş ve zaferle sonuçlandırılmıştır. Bu ülkeler aynı zamanda Türkiye’deki iktisadi imtiyazların, yabancı sermayelerin yatırımlarının da sahipleridir. Lozan’da müzakerelerin en çetin safhası bu imtiyazlar üzerinde cereyan etmiş ve görüşmelerin kesilmesini de bunlar teşkil etmiştir. Buna rağmen Atatürk, gerçekçi ve pragmatik devlet adamı yaklaşımının en mükemmel örneklerinden birini yabancı sermaye konusunda bu nutukta ileri sürdüğü fikirlerde göstermiştir.
Kongrede Ticaret Kesimine Dönük Olarak
1. Hükümetinde ortak olacağı bir ticaret bankasının kurulması,
2. Kambiyo ve borsa işlerinin düzene sokulması,
3. Gümrük işlemlerinin yeniden düzenlenmesi,
4. Tekellerin kaldırılması,
5. Madenler ve ormanlarla ilgili yasaların çıkarılması,
6. Haberleşme ve ulaştırmada ticari işlemler kolaylık sağlanması,
7. Yabancı sermayeye ait koşulların belirlenmesi,
8. Ticaret odalarının yeniden düzenlenmesi,
9. Cuma günlerinin herkes için resmi tatil olması,
10. İktisat eğitimine önem verilmesi,
11. Yabancı sermayeye kayıtsız kalınmamalı,
12. Yabacı sermayeye ayrıcalık tanınmamalı.
Sanayi Kesimine Dönük Olarak
1. Gümrükler yardımıyla sanayinin dış rekabetten korunması,
2. Makine ve araç ithalatında vergi bağışıklığının sağlanması,
3. Sanayi teşvik yasasının yeniden düzenlenmesi,
4. Bir sanayi bankasının kurulması,
5. Sanayi odalarının düzenlenmesi,
6. Sanayi eğitimine önem verilmesi.
Tarım Kesimine Dönük Olarak
1. Aşarın ve tütün tekellerinin kaldırılması,
2. Tarım kredilerinin arttırılması,
3. Ulaşım sorunlarının giderilmesi,
4. Tarım alet alet ve makinelerinin temini,
5. Eğitime önem verilmesi.
İşçi Kesimine Dönük Olarak
1. Günlük çalışma süresinin 8 saat ile sınırlandırılması,
2. Yeni açılacak tüm işlerin Türklere verilmesi,
3. 1 Mayıs gününün işçi bayramı olarak kabul edilmesi,
4. İş güvenliğinin sağlanması,
5. Sigorta müessesesinin geliştirilmesi,
gibi istekler ilgili guruplarca savunulmuştur.
İktisat Kongresinde Alınan Kararlardan Bazıları
1. İşçi haklarını korumak amacıyla kişilere sendika kurma hakkı .
2. Anonim şirketlerinin kurumu kolaylaştırılacaktır.
3. Milli bankalar olacaktır.
4. Sanayi teşvik edilecektir.
5. Yerli malı kullanılması sağlanacaktır.
6. Demir yollarının inşası hükümetçe bir programa bağlanacaktır
7. Teknik eğitim geliştirilecektir
8. Ham maddesi yurt içinde olan endüstri kolları kurulacaktır
9. Küçük imalathanelerden süratle fabrikalara geçirecektir
10. Özel sektör tarafından yapılamayan teşebbüsler devlet tarafından gerçekleştirilecektir
11. Özel teşebbüse kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulacaktır
12. Vergi ve toprak reformu yapılacaktır
İzmir iktisat kongresinde kabul edilen kararlar doğrultusunda Türk devleti ekonominin her alanında hızlı atılımlar yapmıştır.
Bu kongrede dikkati çeken bir önemli noktada işçi kadınların temsilcilerinin bulunmasıdır.İzmir’den işçi kadınlar delegesi olan Rukiye Hanım da kapanışta kısa bir nutuk söylemiştir. Bunun önemi henüz kanuni haklarına kavuşmamış olan Türk kadınının üretici ve işçi sıfatıyla bu kongrede yer alması ve sesini duyurmasıdır. O zamanki basınımız bu kongreye geniş yer vererek yayınlar yapmışlardır.
Önemi
Milli Misak gereği düşman işgali Türkiye’de ordu kuvveti ile yenilmiş yurt bütünlüğü temin edilmiştir.Girilecek sulh devrinde ise yurdumuz diğer konularda olduğu gibi ekonomik bakımdan da kalkınmalı yer altı,yer üstü doğal kaynaklarını kendimiz işleyerek milleti çağdaş medeniyet düzeyine eriştirilmelidir.
Fakat sulh devrine girebilmek için milletler arası bir antlaşma yapılması zaruridir.
Lozan’da toplanan itilaf devletleri karşısında eşit şartlarla barış antlaşması müzakereleri yürütülürken bazı şartların Türkiye tarafından kabul edilmemesi üzerine konferans dağılmıştır. Bu şartlar şunlardır:
1. Kapitülasyonlar,
2. Eski Osmanlı imparatorluğunun yaptığı borçları ödeme tarzı,
3. İmtiyazlar,
4. Yunalıların Doğu Trakya’da yaptıkları tahribata karşı harp tazminatı,
5. İstanbul ve boğazların tahliyesi,
6. Irak’ta sınır tespiti,
7. Nüfus değişimi.
Sonuç Olarak
İktisat kongresinde özel girişimciliğin canlandırılması ve bunun için kredi olanaklarının ve eğitim, ulaştırma, haberleşme gibi alt yapı ve teknik hizmetlerin hükümetçe sağlanması ve iktisadi faaliyetlere etkinlik kazandırılması gibi çeşitli yasal ve kurumsal düzenlemeler ve temenniler öngörerek sona ermiştir.Bütün bu işlemleri her gurup kendi açısından dile getirmiştir. Kısaca iktisat kongresinde Osmanlıdan devir alınan ekonomik yapı, azınlıklar etkisiz duruma getirilecek onaylanıyor ve ekonomik faaliyetlerin etkinlik kazanması için yasal ve kurumsal düzenlemeler öngörülüyordu. Ancak ele alınan sorunların nasıl çözüleceği finansman kaynaklarının nereden sağlanacağı faaliyetlerin hangi öncelik sırasına göre sürdürüleceği gibi konular açıklığa kavuşturulmamıştır. Kongrede alınan karaların himayeci, milliyetçi ve özel teşebbüse dayalı bir kalkınma doğrultusunda olduğunu söylemek mümkündür. Bu kongrede alınan kararların çoğu zamanla tatbik edilmişse de özellikle tarımla ilgili maddeler günümüzde dahi tam anlamıyla amacına ulaştırılamamıştır.
Burada görüldüğü gibi devletlerin yeni Türkiye devletinde devam ettirmek istedikleri ekonomik istifadelerdir. Bu şartları kabul etmediğimiz için yeniden savaş dahi göze alınarak konferansa ara verilmesini Türk hükümeti kabul etmiştir. İşte tam o tarihlerde İzmir iktisat kongresinde yeni Türkiye’nin ekonomik sorunları henüz savaştan çıkan Türk yurdu için başlıca konu oluyor Lozanda devamı istenen kapitülasyonlar ve diğer imtiyazların kabul edilemeyeceği ifade ediliyor. Bu kritik dönemde ekonomik sorunlarını düzenlemek amacıyla kararlar alınan İzmir iktisat kongresinde devlet adamlarımızın cesurane davranışları dikkate değer. Çünkü Türkiye için amaç savaşlardan yorgun çıkan halka ekonomik yön vermek ve harap olan yurdu kalkındırmak ve mamur etmektir. Anadolu kurtuluş hareketinin iktisadi yönünü göstermesi bakımından son derece önemlidir.
2. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ (2 -7 KASIM 1981 İZMİR)
Toplanma Amacı
1981 yılında düzenlenen İkinci İzmir İktisat Kongresi; iktisadi ve siyasi bunalımların gözlendiği, iktisadi olarak içe dönük sanayileşmenin yarattığı bunalımların biriktiği ve hemen ardından bu alanlarda büyük değişimlerin gözlendiği bir dönemde alınacak önlem ve getirilecek yeniliklerin görüşülmesi amacıyla toplanılmıştır.
Kongre Gündemindeki Ana Maddeler
• Türk Lirası'nın serbest sisteme geçmesi
• Gerçekçi kur politikası izlenmesi
• Sanayinin dış rekabete açılması
• Yabancı sermayenin teşvik edilmesi
• Vergi tabanının genişletilip oranların düşürülmesi.
Kongrede Alınan Karar Ve Sonuçlar
Kongrede, 1. Türkiye İktisat Kongresinin yapıldığı 1923 yılından 1981 yılına kadar geçen zaman içinde bütün iktisadi ve sosyal alanlarda gerçekleştirilmiş olan hedefler belirlendi. İkinci Türkiye İktisat Kongresi’nin kapanışında hazırlanan sonuç tebliğinde 58 yıl öncesinin tahrip edilmiş ve yıkılmış bir vatanın yerinde, bugün mamur ve ileri bir Türkiye yükseldiği kaydedildi, eğitim, tarım, sanayi,ulaştırma sahalarında büyük hamleler yapıldığı, halkın refah seviyesinin yükseltildiği, sosyal hizmetlerin çoğaltıldığı ve yaygınlaştırıldığı belirtildi. “Türkiye bugün artık dünyanın az gelişmiş fakir ülkelerinden birisi değildir.” denildi
3. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ (4 -7 HAZİRAN 1992 İZMİR)
Toplanma Amacı
21. yüzyıla girmekte olan dünyada gözlenen siyasi ve teknolojik değişim rüzgarları içerisinde, 1992 yılında düzenlenen Üçüncü İzmir İktisat Kongresinin amacı, bu değişim ortasında olan ve coğrafi açıdan etrafında siyasi çalkalanmaların gözlendiği Türkiye’nin, iktisadi açıdan gelecek yüzyıla hazırlamak, hedefleri belirlemek, kamu ve özel kesimin fikirlerini ortaya koymaktı.
Kongre Gündemindeki Ana Maddeler
• Sosyal altyapının geliştirilmesi .
• Gelir dağılımının düzeltilmesi .
• Kalkınma ile çevre arasındaki ilişkiler.
• Yeni oluşmakta olan Türkiye Cumhuriyetler ve Karadeniz Ekonomik İşbirliğine taraf olan ülkelerle ilgili olarak dünyada ve bölgemizde meydana gelen gelişmeler.
• Sanayileşmenin bir süredir arzulanan ölçüde canlandırılamadığı.
• Özelleştirmeler.
Kongrede Alınan Karar Ve Sonuçlar
Devletin temel görevinin ekonomik, sosyal ve teknolojik altyapıyı tanzim etmek ve geliştirmek olduğu bir kere daha ortaya konmuştur.
Devlet sanayi ve hizmetler sektöründen çekilirken, bu sektörlerdeki boşluğun özel sektör tarafından daha verimli ve üretken bir şekilde doldurulması ve özel sektörün canlı ve şevkli olmaya sevk edilmesine imkan tanıyan bir çalışma iklimi yaratmalıdır.
Türkiye, ekonomide kurların, faizlerin ve fiyatların serbestçe teşekkül edebileceği bir ortama, 2000 yılına ulaşmadan kavuşabilmiş olmalıdır.
Kamu gelirlerinin payı artırılmalıdır.
Yabancı sermaye ithalat ve ihracat.
4. İZMİR İKTİSAT KONGRESİ (17 - 20 ŞUBAT 2004)
Toplanma Amacı: 4. Türkiye İktisat Kongresinin toplanma amacı Ülkemizin ekonomik ve sosyal gelişmesinin daha ileri aşamalara ulaştırılmasına ve Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda öngörülen doğrultuda hızla bilgi toplumuna dönüştürülmesine yönelik öneriler geliştirilmesi.
Kongre Gündemindeki Ana Maddeler
Uzun vadede bilgi toplumuna dönüşme perspektifi. Avrupa birliğine üyelik perspektifi . Ekonomik gelişmeler.
Kongrede Alınan Karar Ve Sonuçlar
1.Yüksek oranlı istikrarlı büyüme hızının sağlanması,
2.Girişimcilik ve ekonominin rekabet gücünün artırılması,
3.Gelir dağılımının iyileştirilmesi ve yoksullukla mücadele,
4.Bölgesel gelişme dinamiklerinin harekete geçirilmesi,
5.Kamuda iyi yönetim için yenilikler getirilmesi