Portakal Yetiştiriciliği - Citrus sinensis

Portakal, Citrus cinsi bir ağaç olan Citrus sinensis`i ve onun meyvesini tanımlar. Narenciye ailesinin bir üyesidir. İpek yolunun anadoludan geçtiği dönemlerde narenciye hindistandan civarından gelen ticari bir üründü. Ümit burnun keşfedilmesiyle ticaret yolları değişmiş, asya kıtasının avrupalı devletler tarafından sömürgeleştirilmesiyle portakal üretiminin tamamı Portakiz civarına yayılmıştır. Dilimize "portekizden gelen" anlamında "Portakal" olarak girmiştir.

Citrus sinensis`in meyvesine, "acı/ekşi portakal" olarak da anılan Citrus aurantium`un meyvesinden ayırabilmek için, "tatlı portakal" da denir.

Portakal, besin değeri yönünden zengin ve sevilen bir meyvedir.İspanya ve tüm Akdeniz ülkelerinde yetişmekle birlikte portakalın anavatanı Çin'dir. Dünyada elmadan sonra en çok tüketilen meyve olan portakal önemli bir askorbit asit kaynağıdır. Vitamin özellikle C vitamini yönünden oldukça zengin olan portakal, soğuk algınlıklarında, nezle ve griplerde birebirdir. Genelde kabukları soyularak yenilen portakalın suyu da kendisi kadar yaygın tüketilir. Akdeniz ve Ege bölgelerinde yetiştirilmesine rağmen günümüzde tüketilen portakal nektarı ve portakal suları üretimi için İspanya ve Portakizden meyve ithal edilmektedir. Bu durumun sebebi ise İspanyanın gelişen tarım ve ziraat teknolojileri sayesinde sıvı miktarı en yüksek portakalı üretiyor olmasıdır. Doğal haliyle içildiği gibi alkollü ve alkolsüz kokteyllerde de kullanılan meyve sularından biridir. Çok sayıda keseciklerle dolu olan kabuğundan parfüm, öksürük şurupları için aroma, şeker sanayilerinde yararlanılır, serinletici içitlerin yapımında uçucu yağları çıkarılır.

İklim İstekleri

Yetiştiriciliğini sınırlayan en önemli iklim olayı, düşük sıcaklıklar (don) dır. Portakal -2°C altında zarar görür. Zararın şiddeti don olayının süresine bağlıdır. Uzun sürerse zararı da artar. Genel olarak -9 °C nin altındaki sıcaklıklarda ağaç tamamen ölür. Maksimum yüksek sıcaklık sınırı ise +45 °C dir.

İkinci önemli iklim faktörü, rüzgardır. Rüzgar hem şiddetiyle (ağaçların kırılması, meyve dökümü), hem de soğukluğuyla Portakal ağaçlarına zarar verirler.

Toprak İstekleri

Dikimden önce arazinin toprağı, mutlaka analiz ettirilmelidir. Toprak asitliği hafif veya nötr dolaylarında olmalıdır (pH= 5,5-6,5). Portakal, bitki besin maddelerince zengin, süzek, geçirgen toprakları tercih eder. Toprağın derinliği en az 1 m olmalıdır. Taban suyu yüksek olan toprakları, hiç sevmez. Böyle yerlerde, mutlaka drenaj yapılmalıdır. Ağır bünyeli ve fazla kireçli topraklarda tercih edilmez.

Bahçe Yerinin Seçimi

İklim toprak ve sulama şartlarının uygunluğu araştırılır. Çukur ve alçak araziler ile, vadi tabanlarına bahçe kuramaz. Yöneyi güneye doğru olan araziler tercih edilir. Hakim soğuk rüzgarlara açık araziler ile, şehirlere çok yakın alanlar da tercih edilmez.Don tehlikesinin bulunduğu yörelerde, bahçe tesis edilirken, korunma tedbirleri alınmalıdır.

Bahçe Tesisi

Dikimden önce, arazi parsellere ayrılır. Yabancı ot ve diğer bitkiler temizlenir. Kaliteli ve bol meyve elde edebilmek için, bahçenin kenarına rüzgar kıran dikilmelidir Bunun için, yayvan ve dikine gelişen serviler tercih edilir. Araları 1 m 'den daha sık olmamalıdır.

Eğer arazinin tesviyesi bozuksa, dikim öncesi tesviye yapılır. Daha sonra, önerilen dikim aralıklarına göre, dikim yerleri işaretlenir. Portakal için sıra arası ve sıra üzeri mesafeler 7x7 m olmalıdır.

Ülkemizde, uygun dikim zamanı ilkbahar dönemidir. Şubat ortalarında nisan sonlarına kadar, dikime devam edilebilir. Dikimden önce, fidanlarda budama yapılmalıdır. Naylon (polietilen) torbalarda yetiştirilen fidanlarda da, dikim budaması uygulanmalıdır. Fidanların tutması ve gelişmesi için, bu husus çok önemlidir. Naylon torbalardaki fidanlar, genellikle gölge evlerinde yetiştirildiklerinden; dikimden önce, topluca 10-15 gün süreyle, güneş altında bekletilmelidir.

Dikimin derin olmamasına çok dikkat etmelidir. Dikimden sonra toprak sıkıştırılmalı, fidan başına, en az 35- 40 litre can suyu verilmelidir. Dikimi yapılan fidanların gövdeleri, hava şartlarına (özellikle güneşe) karşı korunmak amacıyla, kalın bir kağıtla sarılmalıdır. Fidan büyüdükçe, kağıdın yerine kireç boyama da yapılabilir.

Sık aralıklarla dikilmiş eski bahçelerden, yeterli miktarda ve kaliteli meyve elde etmek için, ağaçların mutlaka seyreltilmesi gerekir. Bu suretle, her türlü bakım işlemi de kolay uygulanabilir hale gelecektir. Seyreltme, verilen plana uygun olarak, köşegen doğrultusunda yapılmalıdır.

Budama

Portakal fidanları şekil budaması yapılarak dikilmiş ise 2-3 yıl süre ile şekil budaması yapmaya gerek kalmaz. Fidan meyveye yatıncaya kadar, yalnız ana dallarla, bundan çıkan iskelet dalları kısaltılır. Sıkışıklık yapan, istenmeyen sürgünler çıkarılır.

Budama zamanı, kış soğukları tehlikesinin ortadan kalktığı ancak, ağaçların yeteri kadar uyanmadığı, Şubat-Mart aylarıdır. Budamada dikkat edilecek hususlar olarak ; Öncelikle, kuru dallar alınır. Obur dalların, büyümesine müsaade etmeden, her zaman alınması gereklidir, Birbiri üzerine binmiş ve sürtünme meydana getiren dallardan, alttaki dallar çıkartılır. Beş parmak ve daha kalın dalların yeri, kesimden 1 gün sonra, mutlaka macunlanmalıdır.

Toprak İşleme :

Portakal bahçesinde yapılacak olan toprak işlemenin birinci amacı yabancı ot kontrolüdür. Kışın örtülü olarak bırakılan bahçe toprağı ilkbaharda işlenerek yabancı ot kontrolü ile birlikte toprağın havalanması sağlanır.

Portakal bahçesinde toprak işleme derinliğine dikkat edilmelidir. Fazla derin işleme ile kökler büyük oranda zarar görürler. Buna bağlı olarak, meyve küçük kalır ve ağaçlarda gelişme yavaşlar. Turunçgillerde en uygun toprak işleme derinliği, 8 ila 12 cm civarındadır. Toprak, mutlaka tavlı olduğu zaman işlenmelidir. Toprak işleme aletleri ağır olmamalıdır. Ağır işleme, toprağın sıkışmasına neden olur; bu durumda ağaçların beslenmesi engellenir.

Sulama

Ülkemizde ege ve akdeniz bölgelerinde yaz ayları kurak geçtiği için mutlaka sulama yapılmalıdır. Sulama suyu kaliteli olmalı ve klor ve bor gibi elementler fazla miktarlarda bulunmamalıdır.

Portakal yetiştiriciliği yapılan bahçelerde sulama yöntemi olarak genel olarak çanak, tava ve karık usulü uygulanır.

Turunçgiller içerisinde su ihtiyacı en fazla limondan sonra portakaldır. Portakalın su ihtiyacı yıllık 850-950 mm arasında değişir. Buna göre 15 ila 35 gün arayla yapılacak yüzey sulaması genellikle yeterli olmaktadır.

Gübreleme

Gübrelemeden önce mutlaka toprak analizi yapılmalıdır. Gübrelemede, ilk uygulama Kasım-Aralık aylarında yapılır. Bu devrede, fosforlu ve potaslı gübrelerle, çiftlik gübresi; ağacın taç hizasına açılacak 15- 20 cm derinlik ve genişlikteki, çukur veya bant içerisine verilerek üzeri kapatılıp bahçe sulanır. Azotlu gübrelerin ilk uygulaması ise, çiçeklenme devresinden önce yani tomurcuklanma dönemidir. Bu dönem genellikle Ocak sonu Şubat başına rastlar. Azotlu gübre, ağaçların taç çevresine serpilerek verilir. 2. uygulama ise; Mayıs ayı ortalarından, Haziran ayının ilk haftasına kadar olan devrede, sulama suyuyla

Hasat

Olgunluğun tespitinde, genellikle, meyvede usare oranı, şeker, asitlik ve meyve kabuk rengi değişimleri göz önüne alınır. Esasen, uzun yıllar boyunca hasat yapıldığından, hasat zamanın belirlenmesinde, fazla bir yanılma olmaz. Hasat temizlenip ilaçlanmış makasla yapılmalı ve saplar uzun bırakılmalıdır. Hasat sırasında, hava açık veya güneşli olmalı, ağaçlar ıslak olmamalıdır. Hasatta merdiven kullanılmalı; hasat yapılırken ağaçlara zarar verilmemelidir. Hasada başlarken, önce ağaçların, etek dallarındaki meyveler toplanmalıdır. Hasat edilen meyvelerin zarar görmemesi için, toplama kaplarının içleri, düzgün olmalı veya gerekli önlemler alınmalıdır.

Hasat edilen meyvelerden, bereli ve hastalıklı olanları ayıklandıktan sonra, taşıma kaplarına konulmalıdır. Taşıma kapları, hastalık bulaşmalarını önlemek için, doğrudan toprağa konulmamalıdır. Toplanmış meyveler, bahçede 1 gece bekletilmelidir.