Tohum Takası

İspanya'dan Tohum Takası Deneyimleri

İspanya tohum takası ağı Red de Semillas’a bağlı Almaixera ve Ecollavors tohum takası ağlarından üç ziyaretçi tohum konulu bir çalışma için geçtiğimiz günlerde Istanbul’daydı. Buğday Derneği ve Hakan Kök’ün (Saklıköy) katkılarıyla 3 günlük ziyaret sürecinde tohum saklama ve paylaşımı, tohum ağı oluşturma ve ekolojik tarım konuları konusunda İspanya’daki uygulamalar, Levent Kartal ve Hilal Caber refakatinde, katılımcılara aktarıldı.

Almaixera tohum ağından Emili Duran Llobet tohum ağlarına ait bilgi bankaları oluşturulmasının tohum saklamak kadar gerekli ve önemli olduğunu vurgulayarak tohum takas ağlarının en önemli görevlerinden birinin de yerel-atalık tohumlar hakkında bir bilgi arşivi oluşturmak olduğunu vurguladı.

Ispanya’da her sene ulus çapında düzenlenen tohum takası buluşmalarında (meclisinde) çiftçiler tohum takası için toplanıyor ve bu toplantılarda çiftçilerin yetiştirdikleri tohumlara ait bilgileri de paylaşıyorlar. Böylece tohumların fiziksel olarak korunmasının yanısıra, bu tohumlara ve üretimlerine ilişkin bilgilerin genişletilmesi ve aktarımı da sağlanıyor. Takas ağlarına ekolojik ve geleneksel olmayan tohumlar kabul edilmiyor. Takas toplantılarında çiftçilerden tohumlarla ilgili bilgiler de toplanarak diğer çiftçilerle paylaşılmak üzere arşivleniyor.

Yapılan görüşmelerde öne çıkan başlıklar şöyle:

Tohumların farklı coğrafyalardan getirilmemesi, sadece yetiştiği ekosistemde takasının yapılması

Mevcut biyoçeşitliliğin zarar görmemesi açısından çok önemlidir. Geçmişte farklı ülkelerden gelen tohumlar üzyıllar süren adaptasyon süreleri sonrasında ekosisteme uyum sağlamışlardır.

Farklı ülkelerden ve coğrafyalardan tohum getirilmemesine dikkat edilmesi gerekir.

Ulusal ve uluslararası tohum ağları, kendi aralarında tohum takası yapmak için değil, bilginin paylaşımı amacı ile gelişmektedir.

Öncelik her çiftçinin kendi tohum bankasını oluşturması ve bu bilgi ağının ulusal düzeyde giderek büyümesidir.

Tohum takasında amaçlanan sadece tohumun değiş-tokuşu değildir. Tohumla ilgili bilginin, deneyimin, bilgeliğin de taraflar arası aktarımının gerçekleşmesi büyük önem taşır. Teknik ve fiziksel olduğu kadar, sosyal etkileşim de tohum takasının ana ögelerinden biridir.

Tohum takasına esas teşkil eden tohumluk seçimlerinde kabul edilmiş kriterlere uymak toplumsal bir sorumluluk gerektirir. Gözardı edilecek kurallar ve teknikler, sonraki hasat dönemlerinde önemli kayıplara sebep olur, sağlıklı bir biyoçeşitliliğe zarar verir.

Ekolojik tohum, ekolojik tarım kavramları hukuki olarak “sertifikalı” olmak durumundadır. Ancak bizler bunun tamamen güvene dayalı olması gerektiğini savunuyoruz. Ekolojik sertifikalı bir ürünün, özellikle GDO’lu bir dünyada temiz olduğuna dair kesin bir garanti yoktur.

Tohum takası mekanizmasında çalışan çiftçiler, tohum dışında, ürün ve hizmet takasını da geliştirirler; paranın kullanımından ve bir ihtiyaç olmasından uzaklaşırlar.

Tohumluklar hakkında:

- Bir biri ile tozlaşma potansiyeline sahip (ve bu şekilde tohum niteliğini bozabilecek) farklı türlerin aynı tarla veya komşu tarlalarda ekimi tavsiye edilmez.

- Çapraz tozlaşma potansiyeline sahip türlerin tozlşama farklı metotlarla kontrol altında tutulur. Örneğin: hareketli alçak tünel, çiçek torbalama.

Tohumların saklanması:

- Tohumlar direkt güneş görmeyen alanlalarda, koyu renkli cam kavanozlarda saklanabilir.

- Isı 5 ˚C, rutubet % 3 – 5 olarak sabitleştirilmelidir (buzdolabında saklanması uygundur).

- Vakumlu ambalajlar dayanıklılık süresi açısından avantaj oluştursalar da, tohumun takas hareketliliği sebebiyle pratik olarak tavsiye edilmez.

- Kavanoz içine tülbent içinde iple bağlanarak sarkıtılacak silika jel granülleri ile rutubet uygunluğu takip edilebilir. Sarı uygun renk iken, mavileşme durumunda granüller değiştirilir.


Tohum bankası yapısı:
Yönetim ekibi

Tohum bankası veritabanı
Toplantılar; meclis toplantıları yılda 1 kez yapılır.
Tohumların bakımı (enfeksiyona karşı müdahaleler)
Takas mekanizmaları (takip ve sürdürülebilirlik açısından, bir tohum çeşidinin en az 3 çiftçi tarafından kullanımının sağlanması)
Bölgeler arası iletişim
Üye çiftçiler

Tohumluk hazırlık
Tohumların toplanması, saklanması ve bankaya verilmesi; takas

Tohum bankası tarafından hazırlanan tohum formları:

- Karakteristik formları: Tohum hakkında teknik bilgi sağlar. İlgili tohumdan elde edilen ürünün kullanım şekilleri (salata, yemeklik, turşuluk, vb) tarif edilir.

- Çiftçi kayıt formu: Tohumu tedarik eden çiftçinin deneyimleri, tarıımsal işleme metotları, toprak özellikleri, sulama şekli, uygulamalar, vb hakkında bilgiler yer alır.

- İzleme formu: Tohumun gelişimi, bir sonraki hasat döneminde oluşan neticeler gibi gözlemler tohum meclisi tarafından harmanlanıyor.

Tohum bankaları ile sağlanan faydalar:

Kendine yetebilirlik
Organik ve yerel tohumların değerlendirilmesi
Köy ve şehirin her biri için tohumun öneminin farkındalığı
Okullarda öğrenci ve velilerle iletişim
Festival organizasyonları
Güvene dayalı bir sistemin oluşumu ve sürdürülebilirliği

Tohumlar konusunda tavsiye edilecek bir kitap: Seed to Seed: Seed Saving and Growing Techniques for Vegetable Gardeners (Paperback) by Suzanne Ashworth (Author), Kent Whealy (Author). Amazon.com’da mevcuttur.

Emili Duran Llobet kendi tohum ağlarına ait arşiv ile çiftçi ve tohum takası form örneklerini katılımcılarla paylaştı. Bu bilgileri yörelerinde benzer ağlar oluşturmak isteyen ve ilgilenenle paylaşacağız.

Ayrıca genetik mühendisliğinin tehlikeleri ve dünyadaki son durumunu anlatan bir belgesel olan “Life Running Out of Control-Hayat Denetimden Çıkıyor” adlı filmin bir kopyası toplantı organizasyonuna verildi. You-tube'da Bulgarca versiyon yer almaktadır. Filmde Vandana Shiva ve Andrew Kimbrell gibi genetik mühendisliğinin tehlikeleri ve biyoçeşitlilik konusunda aktivist kişilerin çarpıcı ropörtajları da yer alıyor. Filmde inek derili domuz, insan geni aktarılmış domuz genetiği değiştirilmiş hayvanların akıbetini ve birçok konuyu yakından göreceğiz. Film ingilizce. Ayrıca İspanyolca alt yazılı olarak izlenebiliyor. Emili Duran genetik mühendisliğinin tehlikeleri hakkında bir filmin daha tamamlanma aşamasında olduğunu ve bu filmin Türkçe alt yazıyla da yayınlanacağını da müjdeledi.

13.07.2009