Organik Tıbbi Bitkiler Yetiştiriciliği

Tıbbi Ve Aromatik Bitkilerin Organik Olarak Yetiştirilmesi

Narenciye ve Seracılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü - ANTALYA

Giriş

Tıbbi ve aromatik bitkilerin yetiştirilmesine geçmeden önce kısaca ekonomisinden söz etmekte yarar vardır.

Geçmişte de olduğu gibi, bugün de bu bitkiler; ilaç, gıda, kozmetik, meşrubat ve sanayi dallarında kullanılmaktadır. Memleketimizde Tıbbi ve aromatik bitkilerin yayılış alanları oldukça geniş olmalarının yanı sıra kültüre alınmaları her geçen gün artarak devam etmektedir.

Tıbbi ve aromatik bitkilerin ihracatımızdaki payının giderek artması, üretim alanlarının da artmasına neden olmuştur
.
Tarım konusunda bazı kısıtlamaların getirilmesi nedeniyle, alternatif ürün arayışı içinde olan çiftçimizin ilgi ve alakası da her geçen gün artmaktadır. Genelde doğadan toplanarak ihraç edilen tıbbi ve aromatik bitkilere yabancı bitkilerin karışması, kalite de bozukluklar oluşturmuş, bu durum sorunların artmasına neden olmuştur.Memleketimizde son yıllarda Araştırma Enstitülerince yapılan çalışmalar nedeniyle her geçen gün kalite ve kandite arttırılmakta ,standartlara yaklaşılmaktadır.

Tıbbi Aromatik Bitkilerin Ekonomik Önemi

Enstitülerce yapılan çalışmalar da artış görülmektedir. Bu enstitülerin başında:Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü gelmektedir.

Bu enstitünün kültüre aldığı; tescilini yaptırdığı Origanum Onites (İzmir kekiği) ihracattaki payımızı arttırmıştır.Bu bitkilerin kültüre alınmasıyla doğa tahribatı kısmen azalacak, çiftçilerimiz de bilinçlendirilecektir.

Memleketimizde, halk arasında farklı cinslere ait türler ‘kekik’ adı altında isimlendirilmektedir.Örneğin:Origanum, saturaje, thymus, coridothymus, thymbra, değişik cinslerde olan türlerdir.

Yurt dışında:
Origanum : baharatlarına Oregano
Thymus : baharatlarına Thyme denilmektedir.

Memleketimizde ihraç edilen kekiğin %80’i Origanum türünü teşkil etmektedir.

Örneğin:O.onites, (İzmir kekiği)
O.minutiflorum (Toga kekiği,Sütçüler kekiği,Eşşek kekiği)
O.Syriacum var.bevanii (Suriye kekiği)
O.majorana (beyaz kekik, Alanya kekiği) dünyada yılda 60-70 ton civarında kekik yağı üretilmektedir.
Bu da 3.000-4.000 ton civarında kuru kekiğe tekabül eder.

İthalatçı Ülkeler ise aşağıda belirtilmektedir:

-A.B.D
-Almanya
-Fransa
-Hollanda
-İngiltere
-İspanya
-İsviçre
-İtalya

Her ihracatımızda farklı kalitede partiler oluşmaktadır.Organik tarımla kültürü yapılan kekikler çoğaldıkça, bu farklılıklar ortadan kalkmış olacak, böylece istenilen standarda yaklaşılacaktır.

Denizli, Manisa, Antalya, Isparta, Aydın, Muğla, Burdur, Balıkesir illerinde tarla şartlarında üretimler devam etmektedir.Toplam üretimin 10.000 dekar’ı aştığı bilinmektedir.

İleride çiftçimizin mağdur olmaması için sözleşmeli üretim yapılması; arzın, talebin üzerine çıkmaması için önlemlerin alınması, şimdiden ön görülen koşulların başında yer almaktadır.


Tıbbi Aromatik Bitkilerden Origanum Onites’in (İzmir Kekiği),

Organik Tarımda Kültüre Alınması ve Yetiştirilmesi

Origanum onites (İzmir kekiği) çok yıllık çalı formunda her dem yeşil kalabilen bir bitkidir. Yunanca:Oros: dağ, ganos: süs kelimelerinden türetilmiştir.’Dağların Süsü’ anlamına gelmektedir.Dünyada yayılış gösteren 52 türden 22 türü memleketimizde yetişmektedir.21 adedi de endemiktir. Yani yalnız Türkiye de yetişmektedir. Origanum türlerinin uçucu yağ oranları da farklılık arz eder.Bileşenleri de öyledir
.
Origanum Onites, ‘İzmir kekiği, Ak kekik, Peynir kekiği, Bilyalı kekik’ adı altında çeşitli bölgelerde tanınmaktadır.

Söz konusu olan kekiğimiz, kıyı şeridinde, Akdeniz ve Ege’de 0-1000 metre arası rakımlarda yayılış göstermektedir.

-Kök yapısı

Saçak kökü şeklinde olup 0-35 cm yaygın olarak bulunur.Sulanabilen kekiklerde, kökler yüzeyden itibaren 15-25 cm. derinliğe ulaşabilir.Susuz, kırsal arazilerde kökler, suyun bulunduğu noktaya kadar derine inerler.

-Gövde

Yeşil renkli, otsu bir yapıya sahiptir.Üzerinde ince tüyler vardır.Çok gövdeli bir yapıya sahiptir.(15-20 adet) Doğada boylanması 30-50 cm. arasındadır.Organik kültür şartlarında 80-100 cm .arasındadır.

-Yapraklar

Kalp şeklinde, üzerinde bol miktarda salgı tüyleri bulunmaktadır.Yaprak kenarları hafif dişlidir.Kurak yaz aylarında küçük, kısa yapraklar; ilkbahar ve sonbaharda büyük yapraklar oluşmaktadır.

-Çiçekler
Küçük beyaz renktedir.Toplu baş halindedir.Çiçeklerde hem erkek hem de dişi organ beraberdirler.(Hermafrodittir).Yalnız erkek yalnız dişi organların bulunduğu çiçeklerde vardır
.
-Tohum
Tohumlar, oldukça küçük, kahverengi renkte, şekilleri ovaldir. 0,2-0,3 gr./1000 tane ağırlığı.İzmir kekiği, her türlü toprakta yetişmektedir.En iyi gelişmeyi tınlı-killi alüvyal topraklarda göstermektedir.Kumlu toprakları sevmez.

Organik Fide Yetiştirmesi

1-Çelikle,
2-Tohumla,
3-Tarlaya direk tohum ekimiyle yapılmaktadır.
Yukarıda bahsettiğimiz şekilde fide üretilmesi gerekmektedir.Üretim yapılacak tarlaya veya mevkiiye yakın bir yere fidelikleri kurmak gerekir.Yalnız yerin su tutmamasına dikkat edilmelidir.Fide yastığı 1 metre genişlikte olmalı, fideliğin durumuna göre uzunluk tayin edilmelidir.İdeal uzunluk 10 m’dir.Yerden yüksekliği de 20-25 cm olacak şekilde hazırlanmalıdır.(Harç:1/3 orman toprağı, 1/3 yanmış koyun gübresi, 1/3 dişli nehir kumu) orman toprağı yerine 2/3 torf kullanılabilir.1/3 oranında kum yerine de perlit kullanılabilirr

Fideliklere ekimden önce yabancı otları yok etmek için, organik ot mücadelesi yapmak gerekir. Bu, ekimden 30 gün önce yapılır. Ekimden önce otlanma söz konusu olursa, mekanik olarak çapalama ile mücadele yapılır. Daha sonra ekim veya çelikleme yapılmadan birkaç gün önce de fidelik su ile doyacak şekilde sulanır.

Fidelikler, ertesi gün toprağın tava gelmesi için tırmıklanır. Daha sonra yüzey tahta ile taptaplanarak bastırılır, yüzey düzlenir.Fide yastığına 1,5-2 gr/m tohum düşecek şekilde ekim yapılabilmesi için tohum külle veya talaşla karıştırılır, ekime başlanır.

Kül ve talaş koyma nedenimiz yastıkta ekilen veya ekilmeyen yeri görmemize yardımcı olması içindir.Tohumun elle atılması yerine homojen düşmesini sağlamak için tuzluklar kullanılır. Kapak gübresi olarak ince elenmiş koyun gübresinden yaklaşık 1 cm. kalınlığında kapatılarak yine 1. şekilde olduğu gibi bir tahta ile taptaplanarak tohum sıkıştırılır.

Sıkışma işlemi tamamlandıktan sonra süzgülü kovalarla hafifçe sulanır. Akdeniz ve Ege sahil kuşağında ilkbahar ekimine nazaran sonbahar ekimi tercih edilmektedir. Eylül-Ekim aylarında ekim yapılmalıdır. 21 gün sonra tohumlar yüzeyde kendini göstermeye başlar bu arada fideliği rutubetsiz bırakmamak üzere sulama devam etmelidir.

Sonbahar yağmurları başladığında fideliklerin üstü örtülmelidir. Havanın açık geçtiği günlerde, havalandırma için yastıklar açılmalıdır. İlkbahar ekimi de Şubat- Mart aylarında yapılmalıdır. Son yıllarda yaz ekimi de uygulanmaya başlamıştır.

Mayıs-Haziran aylarında yaz ekimi yapılmaktadır. Fideliklerin üzerine % 50 gölgelikler çekilmek üzere yağmurlama sulaması ile ot alma işlemine devam edilir. Fideler toprak yüzeyine çıktıktan sonra sulama sıklığı azaltılmalıdır yoksa çökerten hastalığı baş gösterir. Yağmurlar başlamadan önce Eylül-Ekim aylarında tarlaya fideleri şaşırtmakla sonbahar yağmurlarından yararlanarak kışa sağlıklı girmek ve zamandan tasarruf etmek mümkün olmaktadır. Aynı şekilde Kasım-Aralık aylarında ve jetatif yolla çelikleri köklendirmek için 5 saniye, 1500ppm IBA’ya daldırılır, böylece köklenme oranı artar.

Tarlaya direk tohum ekimiyle de üretim yapılabilmektedir ve jetatif yolla üretim, direk tarlaya ekim, ekonomik olmadığı için önerilmemektedir.

Dikim ve Bakım

Sonbaharda tarlaya derin bir sürüm yapılır.Tarla tavlı iken fide dikim zamanı ise, yüzlek bir sürüm yapılır sonra diskaro veya rotovatörle toprak iyice parçalanır. Yağışlardan yararlanabilmek için Şubat ve Mart aylarında dikim yapılmalıdır. Şubat ve Martta yapılan ilkbahar ekimlerinde ise fideleri tarlaya şaşırtma, Mayıs ve Haziran aylarında ani sıcakların bastırması nedeniyle fidanların tutmasında rizikolar yaratmaktadır.

Tarlaya fidelerin dikimi elle yapılabildiği gibi tütün dikme makineleriyle de yapılabilmektedir. Mevcut olan makinelere uyarlanarak sıra arası ve sıra üzeri ayarlamaları yapılabilmektedir. Otla mücadele masraflarını minimuma düşürmek için bu yapılır. İdealde sıra üzeri 14-15 cm. sıra arası ise 45 cm’dir. Ot mücadelesi için sıra arasının genişletilmesi halinde sıra üzeri daraltılarak dekarda 14 bin-16 bin adet fide bulunacak şekilde dikim yapılabilir. Sık dikim, ot mücadelesinde de kısmen yardımcı olmaktadır.

Doğrudan tarlaya tohum ekimiyle de kapama tarla ekim-dikimi yapmak mümkündür. Dekara 0,8-1 kg. tohum düşecek şekilde hassas mimzerlerin olması gerekir.Fakat bu, masraflı ve rizikolu olduğu için tavsiye edilmez.

Mücadele

Hastalık ve zararlıları yok denecek kadar azdır.Ot mücadelesi, sulama dışında fazla bir bakım gerektirmemektedir.

İlkbaharda ot mücadeleleri yapılmalıdır. Mümkünse elle çapalamakla, makinelerin ayarlarını ekim aralıklarına uydurarak mücadeleyi yapmak masrafları düşürecektir. Son olarak malçlama yapılarak da mücadele yapılabilir.Bu durumda ilk anda maliyet artmasına rağmen daha sonra düşecektir.

Gübreleme

Organik tarım yetiştiriciliğinde organik gübrelerden olan AGROHUM kullanılmalıdır. Bu, sıraya ekimde 40 ila 60 kg/dk.’a ; eğer dikimden önce toprak işlemede kaplama uygulaması yapılacaksa 50 ila 100 kg/dk.’a kullanılır. Toprağın organik maddece zenginleştirilmesi istenirse bu uygulama 1 kat daha arttırılabilir.

Sulama

Sulama sistemi yağmurlama, damlama, karık usulü, tava usulü olarak yapılmaktadır. Her hasattan sonra 1 defa sulama yapmak şarttır. Muntazam sulama yapılabilirse tarladan 2-3 biçim yapılabilir.

Hasat

Kekik plantasyonu %50 çiçeklendiği zaman hasat edilmesi için en uygun zamandır. Orakla veya makineyle biçim yapmak gerekir.( yerden 10-15 cm yüksekliğinde biçilmelidir.) Ege ve Akdeniz bölgeleri için en uygun hasat zamanları sulu şartlarda :1. biçim Mayıs ayında 2. biçim Temmuz sonunda 3. biçim ise Ekim ayında yapılmalıdır. %50 çiçeklenmeden önce hasat yapılırsa uçucu yağ oranında kalite düşer. Çiçeklenmeden sonra hasat gecikirse alt yapraklar dökülür verim düşer.




Kullanım Alanları

· Baharat olarak
· Tıp ve eczacılıkta
· Süs bitkisi olarak
· Gıdaların saklanmasında
· Arı hastalık zararlılarına karşı
· Böcek öldürücü olarak
· Yabancı ot mücadelesinde
· Nemototların kontrolünde kullanılmaktadır.






KAYNAKLAR
DAVİS, P. H. 1982. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Vol. 7. Edinburgh University Press. Edinburgh, England.
ANONİM. 2002. Ege İhracatçı Birlikleri Kayıtları. Ege İhracatçı Birlikleri. İzmir
CEYLAN, A., 1997. Tıbbi Bitkiler II (Uçucu Yağ Bitkileri) Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayını No: 481. Bornova İZMİR
KITIKI, A. T. KESERCİOĞLU, A. TAN, M. NAKİBOĞLU, H. OTAN, A. O. SARI VE B. OĞUZ. 1997. Ege ve Batı Akdeniz Bölgelerinde Yayılış Gösteren Bazı Origanum L. Türlerinde Biyosistamatik Araştırmalar. Anadolu J. Of AARI, 7(2):26-40.
SARI, A. O. VE O. OĞUZ. 2000. İzmir kekiği (Origanum onites L.) hatlarının kültür koşullarında performanslarının belirlenmesi projesi gelişme raporu. Proje no: TAGEM/97/03/06/004 Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Menemen İZMİR.
SARI A.O. VE B. OĞUZ 2000. Türkiye ve dünyada bazı tıbbi kokulu ve baharat bitkilerinin yeri ve önemi, TUAP Ege-Marmara Dilimi 2000 Yılı Tarla Bitkileri Alışveriş Toplantısı Bildirileri. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayın No: 98. S. : 241-248.
BAYTOP T., (1984) Türkiye’de Bitkilerle Tedavi. İstanbul Üniversitesi Yayınları. Eczacılık Fakültesi. İstanbul.