Ak Üçgül Yetiştiriciliği - Trifolium repens L.

Ak üçgül yatık büyüyen, stolon oluşturan, gövde ve yapraklan tüysüz, çok yıllık bir yembitkisidir. Türleri polimorfik olup, serin bölgelerde çok yıllıktan, sıcak bölgelerde kışlık tek yıllığa kadar değişir. Bitki ve organların büyüklüğü çok geniş sınırlar içinde değişkenlik gösterir. İlk yıl l m kadar uzayan bir ana kazık kök oluşur. Ancak, ikinci yılda bu kazık kök ölür. Bitki yaşamını sülükler üzerinde oluşan ikinci derece kökler yardımıyla sürdürür. Ana gövde kısadır ve çok sayıda boğum arasından oluşmuştur. Tohumun çimlenmesinden 6-8 hafta sonra, sülükler oluşmaya başlar. Bu aşamadan sonra, ana gövdenin büyümesi durur veya azalır. Yapraklar sülükler üzerine almaşık olarak dizilmişlerdir. Bir yaprak 3 yaprakçıktan oluşur. Yaprakçıklar çoğunlukla sapsız olup, şekilleri elipsten kalp şekline kadar değişir ve kenarları ince dişlidir. Çoğunlukla yaprakçıkların ortasında hilal şeklinde bir bant bulunur. Tomurcuğun açılmasından sonra, bir yaprağın ömrü uygun koşullarda yaklaşık 40 gün kadardır. Çiçek topluluğu kömeçtir. Kömecin üzerinde geliştiği çiçek topluluğu sapı, çoğunlukla yaprak sapından daha uzundur. 20-150 kadar çiçek, kısa bir eksen boyunca çoğunlukla sapsız olarak bağlanarak, kömeç çiçek topluluğunu oluşturur. Çiçekler çoğunlukla beyaz renklidir. Bazen açık pembe renkli de olabilir. Döllenen çiçeklerin rengi kahverengine dönmeye başlar ve döllenen çiçekler kömeçten aşağı doğru sarkar. Dar, uzun ve ince yapılı olan meyve içerisinde 1-7 arasında tohum bulunur. Oldukça küçük ve çoğunlukla san renkli olan tohumlar, oval ya da kalp şeklindedir. 1000 tane ağırlığı 0.5-0.6 g kadardır. Değişen oranlarda sert tohumluluk özelliği görülür.

Önemi ve Kullanılması


Ak üçgül otlatma ve çiğnenmeye dayanıklıdır ve otunun besin değeri yüksektir. Bu nedenlerle otlakiye tesislerinde çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Çiğnenmeye dayanıklı, sülük oluşturan ve toprak yüzeyini çok iyi kaplayan, kısa boylu ve güzel görünümlü bir bitki olduğundan, günümüzde çevrecilerin, park-bahçe ve oyun alanları düzenleyenlerin, en çok aradığı ve kullandığı bitkilerin başında gelmektedir. Gölgeye toleransı nedeniyle, ağaç altlan ve meyve bahçelerinde örtü bitkisi olarak veya ot üretimi amacıyla yetiştirilmektedir.

Ak üçgül, serin iklim bölgelerinde önemli bir mera (otlakiye) yembitkisidir. Genellikle çok yıllık çim, domuz ayrığı, çayır köpekkuyruğu, kırmızı yumak, kamışsı yumak vb. buğdaygillerle karışım şeklinde yetiştirilir. Ak üçgül, 16 temel aminoasit yönünden daha dengeli ve yüksek oranda protein içermektedir. Yonca, çayır üçgülü, gazal boynuzu ve daha birçok yembitkisi ile kıyaslandığında, ak üçgülün protein kalitesi ve besleme değerinin daha yüksek olduğu görülür.

Tüm bu üstün özelliklerinin yanaşıra, ak üçgülde olumsuz nitelik taşıyan iki özellikten söz edilebilir. Birincisi, yalnız yetiştirilen ak üçgül meralarında, özellikle çiyli ve nemli havalarda, aç karına aşın otlatma yapılırsa, düşük oranda da olsa hayvanlarda şişme görülebilir. Ancak, şişme riski hiçbir zaman yonca kadar yüksek değildir. İkincisi, ak üçgülün zaman zaman estrogenik etki göstermesidir. Ak üçgüldeki en önemli estrogen maddenin "coumestrol " olduğu belirlenmiştir. Bu madde aşın alındığında, özellikle gebe hayvanlarda yavru atmalara neden olmaktadır. Zarar görmüş hastalıklı yapraklarda estrogenik madde oranı artmaktadır. Soğuk iklimlerde ve yüksek bölgelerde estrogenik madde oranı yok denecek kadar azalırken, sıcak iklimlerde artmaktadır.

Tarımı


Ak üçgül çoğunlukla, buğdaygillerle ikili ya da çoklu karışımlar şeklinde yetiştirilmektedir. Karışımda domuz ayrığı, çok yıllık çim, çayır köpek kuyruğu, kamışsı yumak, kırmızı yumak gibi buğdaygiller kullanılır. Bu karışımlarda uygulanacak oran 2 buğdaygil: l ak üçgül şeklinde olmalıdır. Ak üçgül çok küçük tohumlu olduğu için, tohum yatağı çok özenle hazırlanmalıdır. Çok soğuk bölgeler dışında, ekim işlemi genellikle erken sonbaharda yapılır. Ak üçgül yalnız ekildiğinde, dekara 0.2-0.4 kg tohum kullanılır. Karışımlarda bu miktar karışımdaki ak üçgül oranına göre azaltılır. Ekim derinliği 0.5-1 cm, sıra aralığı 20-30 cm olmalıdır.

Ak üçgül + buğdaygil karışımlarına azotlu gübre uygulanmasında çok dikkatli olunmalıdır. Buğdaygiller verilen azottan çok iyi yararlandıkları için, uygulanacak fazla azot buğdaygilleri baskın duruma getirir. Karışımdaki ak üçgül oranı hızla azalır. Ak üçgül Ca, P ve K'a fazlaca gereksinim duyduğundan, toprakta bu maddeler yetersiz ise mutlaka gübreleme yoluyla verilmelidir. Ak üçgül her ne kadar kuraklığa toleranslı olsa da, yüksek verim ve sürekli bir yeşil örtü oluşturabilmek için sulama gereklidir. Ot için hasat ya da otlatma çiçeklerime başlangıcı devresinde yapılmalıdır. Dekardan yılda 500-600 kg kadar kuru ot verimi alınabilmektedir.