Ziraatciyiz.Biz 15 Yaşında

25.11.2009, 21:43

Domatesin Anavatanı ve Tarihçesi

Domatesin anavatanı Ekvator,Peru ve Bolivya'dır. Bizim ülkemizde ise 1900'ün başlarında Adana'da yetiştirilmeye başlamıştır.
Sistematikteki Yeri
Takım : Personatae
Familya : Solaneceae
Cins : Solanum
Tür : Lycopersicon esculantum

Bitkisel Özellikler
Domates,Solaneceae ( patlıcangiller ) familyası Lycopersicon cinsinden ve subtropik bölgelerde 1 yıl, tropik bölgelerde 2 yıllık veya çok yıllık yetiştirilen bitkidir. Kültür formu Lycopersicon esculantum çeşitleridir.

1- Kök : Çimlenen domates tohumlarının kökçüğü uzayarak kazık kökü oluşturur. Fide şaşırtılmazsa kuvvetli bir kazık kök meydana getirir. Fide iki yada üç yapraklı oluncaya kadar kazık kökün gelişimi devam eder. Fide şaşırtılmazsa kuvvetli bir kazık kök meydana getirir. Bu nedenle direkt tohumdan yetişen bitkilerde derin bir kazık kök yetişir. Fide olarak dikildikleri zaman, kazık kökten çok,oldukça derin bir saçak kök sistemi oluşur. Kökün derinliğine yanlara dağılımı 1-1,5 metreyi bulur. Seralarda ise köklerin gerek yanlara ve gerekse derinliğe dağılım alanı, toprak suyunun hareketinin aşağıdan yukarı olması nedeniyle daha azdır. O nedenle de kök, sera domateslerinde bitkiyi tutabilecek güçte değildir. Seralardaki domates bitkilerinin mutlaka askıya alınmalarının nedeni de budur.

2-Gövde : Genç bitkide gövde otsu,yuvarlak, yumuşak ve üzeri tüylerle kaplıdır. Gelişme ilerledikçe gövde köşeleşir, sertleşir, olgunlaşır. Gövdenin üzeri pürüzlüdür ve yeşil rengi veren tüylerle kaplıdır. Domates bitkisinde dallanma çok sayıda ve çok kuvvetlidir. Her yaprağın gövdeye bağlandığı yerden devamlı olarak "koltuk" adı verilen yan sürgünler çıkar. Sırık domateslerde, özellikle sera domates yetiştiriciliğinde bu koltukların alınması gerekir. Böylece, gövdede sadece yapraklı meyveler bulunur. Sınırlı büyüme gösteren ve göstermeyen olmak üzere iki tür domates bitkisi vardır. Sera domates çeşitlerinde büyümenin sınırsız olması istenir. Boy çeşit özelliğidir. ancak çevre koşulları da etken olmaktadır. Açık alanda bodur çeşitler 20-60 cm, orta boy çeşitler 30-90 cm, sırık çeşitler 90-250 cm boyundadır.

3-Yaprak : Domates yaprağı 7-9 yaprakçıktan oluşan bileşik bir yapraktır. Yaprakların üst yüzeyi yeşilin değişik tonlarında, alt yüzeyinde ise mavimsi kül rengindedir. Yapraklarda gövdede olduğu tüyldür. Domatese kokusunu veren, gövdedeki yapraktaki bu tüylerdir. Bu tüyler aynı zamanda sıvı içerik ve dokunulduğunda elleri yeşile boyar.
Yapraklar çeşitlere göre farklılık gösterir. Yaprak karakterine göre 4 grup vardır.
a) Adi yapraklı domatesler : Yapraklar düzenli olmayan dilimli olup, dilim sayısı çoğunlukla altıdır.
b) Patates yaprağına benzeyen domatesler : Yapraklarının kenarları oldukça düzgün ve diğerlerine göre çok daha küçük dilimlidir.
c) Buruşuk yapraklı domatesler : Yaprak yüzeyleri buruşuk, yarı buruşuk ve kırmalı yapıdadır.
d) Dar dilimli yapraklı domatesler : Kenarları testere gibi dişlidir, dar dilimli yapıdadır. Çok tüylü ve mavimsi renkte yaprakları vardır.

4- Çiçek : Biyolojik bakımdan hermafrodit yapıya sahip olan çiçeklerinde 5 taç, 5 çanak yaprak ile 5 erkek ve 1 tane dişi organ vardır. Çiçekler basit çift salkımlar üzerinde bulunur. Salkımların basit yada çift olmaları bir çeşit özelliği olduğu kadar sera sıcaklığına bağlıdır. Düşük sıcaklıklarda çift salkım, yüksek sıcaklıklarda basit salkım oluşumu yaygındır. Çiçek salkımlarında bulunan ve dolayısıyla meyve sayısı bir çeşit özelliğidir. Çiçek 1-2 gün açık olarak kalır. Polenler stigma üzerine düştükten bir kaç saat içinde çatlar. Polen tüpünün meydana gelmeye başlaması ile döllenme arasında 24-50 saatlik bir süre geçmektedir. Sera sıcaklığının gece 5 santigrad dereceden 12 santigrad dereceye çıkarılmasıyla çiçek tozu canlılığı %20, çiçek tozu çimlenmesi %100 oranında artmaktadır. Düşük ve yüksek sıcaklıkta canlı ve bol polen oluşturan çeşitler yetiştirilmelidir. Bazı çeşitlerde %1 civarında yabancı döllenme söz konusudur. Yabancı döllenme oranı hiçbir zaman %5'in üzerine çıkmaz.

5-Meyve : Domates meyvesi botanık bakımdan üzümsü bir meyvedir. Döllenme ve meyve bağlamadan sonra olgunlaşmaya kadar çeşide iklim ve büyüme şartlarına bağlı olarak 45-70 günlük bir süre gerekir. Yeşil olgunluk devresine kadar meyve büyümeye devam eder. Meyvenin büyüklüğü çeşide bağlıdır. 2-3 gramdan 800-1000 grama kadar değişir. Domates meyvelerinin renkleri çeşide göre değişir. Başlangıçta renk yeşildir. Bu dönemde zehirli bir alkoloit olan salonim olgunlaştıktan sonra beyaz, sarı, pembe, açık veya koyu kırmızı olabilir. Meyve irileşip normal büyüklüğünü alınca yeşil renk açılmaya, klorofil parçalanmaya başlar ve kırmızı renkli domateslerde likopene dönüşerek meyve rengini alır.

6-Tohum : Tohumlar karpeller içerisinde muhtelif şekillerde sıralanmış veya kümelenmiş bir halde bulunur. Karpel sayısı arttıkça tohum sayısı artar. Etli meyveli domatesler daha az tohum içerir. Çok meyve veren domates çeşitlerinin tohum iriliği azdır. Tohumlar olum devrelerinde meyve içinde çimlenmelerine engel olmak için koyu kaygan bir sıvıyla çevrilidir. Genelde tohumlar 1 mm kalınlığında 2-4 mm çapında bir disk şeklindedir ve üzerleri tüylerle örtülüdür. Tohumlardaki hav olarak adlandırılan bu tüyler, normal tohum ağırlığının %16-%18 'ini oluşturur. Havı alınmış tohum, tohumların birbirine yapışmasını önleyerek tek tek ekilmelerini sağladığı için önemlidir. Tohumlar uygun saklama koşullarında, çimlenme güçlerini 5 yıl süreyle koruyabilir.

İklim İstekleri

Domates sıcak iklim sebzesidir. Bu nedenle mevsim dışı olarak serada yapılan yetiştiriciliğinde sıcaklık, oransal nem, ışıklanma gibi iklimsel faktörlerin düzenlenmesi önem kazanır. Bu düzenlemenin yapılması organik tarımda daha da önemlidir. Çünkü olumsuz koşuların yol açtığı hastalıkların ziraai ilaç, gübre vs. kullanılarak giderilmesi organik tarımda istenmez.

1-Sıcaklık : Domates sıcak iklim bitkisidir. Ancak aşırı sıcak bitkide soluma ve kavrulmaya neden olmasının yanı sıra polenleri kurutarak partenokarpiye de yolaçar. Bitki gelişimini her dönemde etkileyen en önemli faktör sıcaklıktır. Çimlenme için 20-22 santigrad derece en uygun sıcaklıktır. Yüksek sıcaklıkta termodormansi devresine girerek çimlenmez. Fide gelişim döneminde gece gündüz sıcaklıkları arasında 6-8 santigrad derece farklılıklar olduğunda çiçeklenme hızlanmakta ve gelişim olumlu etkilenmektedir. Dikimden sonraki dönemde gündüz sıcaklığı bulutlu havalarda 20-22 santigrad derece, güneşli havalarda 27-30 santigrad derece olarak ayarlanmaktadır. Bu ayarlama, solunum fotosentez dengesini sağlayıp bitki gelişimini olumlu yönde etkileyecektir. Gece sıcaklığı 10 santigrad derecenin altına düşmemelidir ve 0 derecenin altındaki sıcaklık gelişmeyi durdurur. En uygun döllenme sıcaklığı 17-27 santigrad derece arasıdır. Üst sınır 30 santigrad derecedir, bundan sonra polenler zarar görür. Domates yetiştiriciliğinde, fide harçlarının ve sera topraklarının sıcaklığı da önemlidir. Sera toprak sıcaklığının 15-35 santigrad derece arasında olması, 13 santigrad derecenin altına düşmemesi gerekir.Toprak sıcaklığının 20 santigrad derce olması idealdir. Düşük ve yüksek toprak sıcaklığı yüzlek kök gelişimine neden olur.

2-Rüzgar : Domates seralarında hava hareketinin 1-4 m/s olması istenir. Hava hareketi bitkilerin hafifçe sallanmasına sebep olur ve tozlanmayı artırır.

3-Işık : Domates ışıktan hoşlanan bir bitkidir. Normal fotosentez için gereksinim duyulan ışık yoğunluğu 10000 lüks dolaylarıdır. Sera üretiminde sıcaklık ve ışık iki ayrı faktör olarak değerlendirilemez. Yüksek sıcaklıkta düşük ışık şiddeti çiçek dökülmelerine neden olur. Kış aylarında ışık şiddetinin azalması ürün miktarının azalmasına yolaçar. Domates gün uzunluğuna duyarlı bir bitki değildir. Uzun günler salkım sayısının artmasına, kısa günler çiçeklenmenin ve meyve tutumunun daha erken meydana gelmesine neden olmaktadır. Bu nedenle kış aylarında cıva buharlı lambalarla yapılan yapay ışıklandırma, ürün miktarında artma ve erkencilik üzerinde olumlu etki yapmaktadır. Yapay ışıklandırma fide aşamasında daha yaygındır. Fide yetiştiriciliğinin kış günlerine rastlaması durumunda yapay ışıklandırma yapılabilir.

4-Hava Oransal Nemi:Domates seralarında oransal nemin %50-60 civarında olması istenir.Nemin, terleme (transpirasyon)dolayısıyla gelişme üzerinde etkisi vardır.Oransal nemin istenilen sınırlarda olması durumunda terleme normal bir şekilde gerçekleşir, polenlerin çimlenme gücü korunur.Düşük nemde dişicik tepesi kurur,yüksek nemde polenler zarar görür.Oransal nemin çok yüksek olmsaı durumunda yapraklar çok gelişir,kök gelişimi zayıflar,hastalıklara açık duruma gelir.Klima kontrollü olmayan seralarda oransal nem çok yüksektir ve ayarlamak zordur.Klima kontrolü olan seralarda ise oransal nem çok düşüktür.Oransal nemin hvalandırma,ısıtma,sulama,sisleme ve gölgeleme gibi önlemlerle bitkilerin istediği seviyeye getirilmesi gerekir.Seralardaki bitkilerin sağlıklı bir gelişme gösterebilmeleri için iyi bir havalandırma şarttır.Havalandırma terleme ve su ihtiyacını artırır.

Yetiştirme Tekniği ve Toprak İstekleri

1-Toprak İsteği:Domates toprak isteği açısından seçici değildir.Kumlu,killi her türlü toprakta yetiştirilebilirse de ideal olan organik maddece zengin,tınlı topraklardır.Ancak toprakta iyi bir drenaj sağlanmalı ve toprağın hastalık ve zararlılardan temizlenmiş olmasına dikkat edilmelidir.Optimum pH aralığı 5,5-7,0 dir.

2-Gübreleme:rtüaltında açık alana göre daha uzun bir yetiştirme mevsimi olduğundan ve daha yüksek verim alındığından, domatesin topraktan kaldırmış olduğu besin maddesi miktarı da yüksek olmaktadır.Bu gereksinim,dikimden önce toprağa karıştırılan organik madde ve organik olarak üretilen gübrelerle karşılanmalıdır.Örtüaltında domates yetiştirilen topraklarda organik madde miktarının % 10 olması istenir.Organik madde artırımı için ahır gübresi,yeşil gübre ve komposttan yararlanılır.Örtüaltında kullanılan çiftlik gübresi miktarı8-10 ton/da ile 25-30 ton/da ‘dır.Yaz aykarında yeşil gübre bitkisi olarak en uygun bitki mısırdır.Yüksek sıcaklık ister, bitki aksamı boldur, kuvvetli kök sistemiyle sert olan alt tabakalrın kırılmasını sağlar.Organik maddenin artırılmasında torf kullanılabilir.Torf, toprağın fiziksel yapısını düzeltir.İlk yıllarda kullanılacak miktar 1-1,5 ton/da olup sonraki yıllarda bu miktarın yarısı kullanılabilir.Kompost miktarı 2,5-3 ton/da olabilir.Kompostun analiz sonucuna göre bu değer, 5-6 ton/da çıkabilir.

Bitkinin N gereksinimi organik gübrelele karşılanabilir.Ahır gübresi ve tavuk gübresinin yanı sıra organik olarak üretilen gübrelerde olabilir.Tavuk gübresi içerdiği N miktarı bakımında diğer gübrelerden daha kıymetlidir, nem içeriği az ve kuru madde miktarı yüksektir.Tanklarda birikitirlir ve yeterince su katılarak seyretilir, böylece hem çözülmesi hem de sulama suyuna ilavesi kolaylaşır.

P ve Ca için kaya fosfatı,dolomit,kalsiit ve marn kullanılabilir.Bu tür materaller mümkün olduğunca ince boyutta ve toprak tavında iken uygulanmalı ve mutlaka toprağa iyice karıştırılmalıdır.K kaynağı olarak atık mantar kompostu, deniz yosunu, odun külü, feldispatlar kullanılabilir.

Günümüzde toprak mikroorganizma faaliyetini artırmak için pek çok sıvı gübre satılmaktadır.Bu gübreler alg ya da bakteri içerebildiği gib,bazıları deniz yosunu ekstratı, humik asit v.b. içermektedir.Bu ürünlerin kullanılmadan önce organik tarımda kullanılabilirlik sertifikasının olmasına dikat edilmelidir.

CO2 Gübrelemesi: CO2 gübrelemesi, fotosentez hızını artırmak için,sera havasındaki CO2 miktarının artırılmasıdır.Ancak araştırmalar,belli bir konsantrasyona kadar ortamdaki CO2 fazlalığının fotosentezi olumlu yönde etkilediğini ortaya koymuştur.

CO2 gübrelemesine en iyi cevap veren bitkilerin başında domates gelmektedir.Gübreleme fide döneminde başlatılmalıdır.Uygulamanın, erken çiçeklenme,vegetasyon döneminde kısalma, iyi meyve tutumu, meyve kalitesinde artış sağladığı saptanmıştır.Bitki başına pazarlanabilir ürün % 71 e kadar artmıştır.Meyve iriliklerinde ise % 13 lük bir artış görülmüştür.

CO2 gübrelemesinden en iyi sonuç, havalandımaların açılmadığı aylarda,ısı kontrollü seralarda,ışığın yoğun olduğu günlere alınır.Bulutlu günlerde de sürdürülebilir, ancak miktar düşürülmelidir.Gece gündüz sıcaklık farklarının fazla olması da gübrelemeden daha fazla yararlanılmasını sağlamaktadır.CO2 fazlalılğında, CO2’in karbonik aside dönüşmesinden dolayı yapraklarda s zararına benzeyen zararlanma, yaşlı yapraklarda kıvrılma ortaya çıkmaktadır.CO2 gübrelemesi için parafin,propan,petrol gibi ürünlerden saf CO2 gazından yararlanımaktadır.

3-Ekim ve Dikim: Organik tarımın, “organik tarım” olabilmesi için üretim materyali olarak kullanacağımız “tohum” ya da “fide”nin organik bitkisel üretim materyallerine uygun olması gerekmektedir.Dolayısıyla organik domates tarımını anlatırken , tohum ve fidede olması gereken özellikleri kısaca belirtelim.

Tohumun;

a ) Genetik olarak yapısı değişmemiş,

b ) Sentetik “pestisitlerle”* işlem görmemiş olması gerekir.

Fidenin; ( üretim fide ile yapılacaksa) ,

a ) Organik tohum veya ana bitkiden üretilmiş olması ,

b ) Yine üretimi sırasında sentetik besleme ve büyütme maddeleri ile hormon uygulamalarına maruz kalmamış olmasına özen gösterilmelidir.

Dikim kuzey-güney yönünde seralarda çift sıra dikim sistemine göre yapılmalıdır.Özellikle tek ürün yetiştiriciliğinde bitkilerin birbirini gülgelemesini önlemek için daha fazla ışıklanma amacıyla sıraların kuzey-güney yönünde yapılması çok önemlidir.Dikim akşam üzeri serin saatlerde yapılmalıdır.Dikim sıklığı, çeşit habitüsü ve yetiştirme mevsimine göre değişmektedir.Dikimde toprak tavlı olmalıdır.Sonbahar döneminde daha ağır bir tavda dikim yapılmalıdır.Özellikle ilkbahar yetiştiriciliğinde mümkün olduğunca dikimden önce dikim sıraları üzerlerinin ince plastikle kapatılması,böylece toprağın ısınarak tava gelmesi mümkündür.

Tek ürün yetiştiricilinde seraya dikim genelde kasım ayında başlarında, sonbahar üretimi için ağustos ayı sonlarında ve eylül ayının ilk yarısında, ilkbahar üretimi için şubat ayının ikinci yarısında yapılır.Soğuk aylarda yapılan dikimlerde dikim çukurları 2-3 gün önceden açılarak çukurun ısınması sağlanır.Dikim sırasında kotiledon yaprakların üzerinde toprak üzerinde kalmasına özen gösterilmelidir.Dikim ne çok yüzeysel ne de çok derine yapılmamalıdır.Aynı gelişmişlikteki iki büyüme ucuna sahip fidelerin seraya dikilmemelerine dikkat edilmelidir.Zira böyle fideler “roqou fide “diye anılır ve fide yetiştirme sırasında serada ışığın az olduğu günlerde sıcaklığın yüksek olması halinde görülür.Bu fidelerin diğer fidelerden ayrılmaları kolaydır.Normal fidenin ilk gerçek yaprağı verdiği dönemde roque fideleri aynı derecede iki gelişmiş gerçek yaprağa sahiptir.Normal fideler 5-6 olduğunda ise bu fidelerin iki büyüme ucunun olduğu görülür.

Dikime Hazır Hale Gelmiş Fideler Şu Özellikleri Taşımalıdır:

Yastık,toprak ve plastik saksı ile naylan torbalardaki fideler 5-6 gerçek yapraklıdır ve kotiledon yaprakları üzerlerindedir, gövdeleri bir kurşun kalem kalınlığındadır, yaprak renkleri koyu yeşil ve parlaktır,yaprak araları kısadır, fidenin eni boyuna eşit gibidir, gövde esnek bir yapıya sahiptir ve gövde hafif morumsu eflatun renktedir.Dikime hazır fideler yaklaşık iki aylıktır.Kış dikimine hazır fidelerde çiçek olmamalıdır, diğer mevsimlerde 1-2 çiçeğe izin verilebilir.Dikime hazır fideler seralardaki yerine dikilmeden önce , yerlerinden kolayca çıkarılabilmelri için akşamdan iyice sulanmalıdır.Dikimde fideler torbalardan ve tepsilerden çıkarılarak çukurlara konulmal elle veye çapayla , yeteri kadar etrafı toprakla kapatılmalı bolca can suyu verilemlidir.Yastıklardaki fideler yerlerine dikim için, olabildiğince toprakları ile birlikte kökleri hırpalanmadan çıkarılmaya çalışılır.Saksılardaki ve naylon torbalardaki fideler ise toprakları ile birlikte çıkarılmalıdır.Dikimde sıra arasu,ı ve sıra üzeri mesafelere dikkat edilmelidir.Yer domatesi için sıra arası 140-150 cm,sıra üzeri 40-50 cm olmalıdır.Sırık domateslerde ise sıra arası 75-80 cm, sıra üzeri 40-60 cm olacak şekilde dikim yerlerine dikilmelidir.

4-Sulama:Sera koşullarında bitkiler su gereksinimlerinin tamamını sulamayla karşılamaktadır.Bu nedenle seralarda sulama daha önem kazanmaktadır.Organik sera domates yetiştiriciliğinde dabla sulama yöntemi tercih edilelidir.Bu şekilde , su birki kök bölgesine kontrollü ve homojen uygulanır, su; iş gici ve eneri tasarrufu sağlar.

Sulama zamanını kullanılmasında tansiyometreler kullanılabilir.Domates bitkisi için yüzlek olanı 15-20 cm, derin olanı 45-50 cm derinliğe yerleştirilmiş iki tansiyometre yeterlidir.Yüzlek yerleştirilen tansiyometre sulama zamanının saptanmasında, derine yerleştirilen tansiyometre suyun etkili kök derinliğinin alt sınırına ulaşıp ulaşmadığını saptamada kullanılır.40 santibar düzeyinde sulama yapılmalıdır.

Hastalık Ve Zararlılarla Mücadele Yöntemleri

Hastalıklar

ungal Hastalıklar: Fungal hastalıklara karşı sözü edilen “Genel Sağlık Kurallarına”uyulmalıdır.

Benzer Konular
Konu	Konuyu Başlatan	Forum	Cevaplar	Son Mesaj
Örtüaltı Domates Yetiştiriciliği	Livadi	Bahçe Bitkileri	5	10.01.2013 20:49
Domates Hasat Makinası	Mr.Muhendis	Tarımsal Videolar	0	31.10.2009 20:09
Çeyiz sandığındaki domates	Mr.Muhendis	Organik Tarım	0	21.09.2009 02:01
Domates Mildiyösü Mücadelesi	Mr.Muhendis	Bitki Koruma	0	05.09.2009 07:34
Baş Aşağıya Domates Dikilir Mi	Mr.Muhendis	Bahçe Bitkileri	0	21.08.2009 00:07

Ziraatciyiz.Biz 15 Yaşında

Reçete Yazma Yetki Belgesi Alma İşlemleri

Bu alandan sitenizi, ürünlerinizi tanıtabilirsiniz. Bilgi almak ve reklam vermek için bize ulaşın.

İLETİŞİM FORMU

25.11.2009, 21:43	#1
	Organik Domates Yetiştiriciliği Domatesin Anavatanı ve Tarihçesi Domatesin anavatanı Ekvator,Peru ve Bolivya'dır. Bizim ülkemizde ise 1900'ün başlarında Adana'da yetiştirilmeye başlamıştır. Sistematikteki Yeri Takım : Personatae Familya : Solaneceae Cins : Solanum Tür : Lycopersicon esculantum Bitkisel Özellikler Domates,Solaneceae ( patlıcangiller ) familyası Lycopersicon cinsinden ve subtropik bölgelerde 1 yıl, tropik bölgelerde 2 yıllık veya çok yıllık yetiştirilen bitkidir. Kültür formu Lycopersicon esculantum çeşitleridir. 1- Kök : Çimlenen domates tohumlarının kökçüğü uzayarak kazık kökü oluşturur. Fide şaşırtılmazsa kuvvetli bir kazık kök meydana getirir. Fide iki yada üç yapraklı oluncaya kadar kazık kökün gelişimi devam eder. Fide şaşırtılmazsa kuvvetli bir kazık kök meydana getirir. Bu nedenle direkt tohumdan yetişen bitkilerde derin bir kazık kök yetişir. Fide olarak dikildikleri zaman, kazık kökten çok,oldukça derin bir saçak kök sistemi oluşur. Kökün derinliğine yanlara dağılımı 1-1,5 metreyi bulur. Seralarda ise köklerin gerek yanlara ve gerekse derinliğe dağılım alanı, toprak suyunun hareketinin aşağıdan yukarı olması nedeniyle daha azdır. O nedenle de kök, sera domateslerinde bitkiyi tutabilecek güçte değildir. Seralardaki domates bitkilerinin mutlaka askıya alınmalarının nedeni de budur. 2-Gövde : Genç bitkide gövde otsu,yuvarlak, yumuşak ve üzeri tüylerle kaplıdır. Gelişme ilerledikçe gövde köşeleşir, sertleşir, olgunlaşır. Gövdenin üzeri pürüzlüdür ve yeşil rengi veren tüylerle kaplıdır. Domates bitkisinde dallanma çok sayıda ve çok kuvvetlidir. Her yaprağın gövdeye bağlandığı yerden devamlı olarak "koltuk" adı verilen yan sürgünler çıkar. Sırık domateslerde, özellikle sera domates yetiştiriciliğinde bu koltukların alınması gerekir. Böylece, gövdede sadece yapraklı meyveler bulunur. Sınırlı büyüme gösteren ve göstermeyen olmak üzere iki tür domates bitkisi vardır. Sera domates çeşitlerinde büyümenin sınırsız olması istenir. Boy çeşit özelliğidir. ancak çevre koşulları da etken olmaktadır. Açık alanda bodur çeşitler 20-60 cm, orta boy çeşitler 30-90 cm, sırık çeşitler 90-250 cm boyundadır. 3-Yaprak : Domates yaprağı 7-9 yaprakçıktan oluşan bileşik bir yapraktır. Yaprakların üst yüzeyi yeşilin değişik tonlarında, alt yüzeyinde ise mavimsi kül rengindedir. Yapraklarda gövdede olduğu tüyldür. Domatese kokusunu veren, gövdedeki yapraktaki bu tüylerdir. Bu tüyler aynı zamanda sıvı içerik ve dokunulduğunda elleri yeşile boyar. Yapraklar çeşitlere göre farklılık gösterir. Yaprak karakterine göre 4 grup vardır. a) Adi yapraklı domatesler : Yapraklar düzenli olmayan dilimli olup, dilim sayısı çoğunlukla altıdır. b) Patates yaprağına benzeyen domatesler : Yapraklarının kenarları oldukça düzgün ve diğerlerine göre çok daha küçük dilimlidir. c) Buruşuk yapraklı domatesler : Yaprak yüzeyleri buruşuk, yarı buruşuk ve kırmalı yapıdadır. d) Dar dilimli yapraklı domatesler : Kenarları testere gibi dişlidir, dar dilimli yapıdadır. Çok tüylü ve mavimsi renkte yaprakları vardır. 4- Çiçek : Biyolojik bakımdan hermafrodit yapıya sahip olan çiçeklerinde 5 taç, 5 çanak yaprak ile 5 erkek ve 1 tane dişi organ vardır. Çiçekler basit çift salkımlar üzerinde bulunur. Salkımların basit yada çift olmaları bir çeşit özelliği olduğu kadar sera sıcaklığına bağlıdır. Düşük sıcaklıklarda çift salkım, yüksek sıcaklıklarda basit salkım oluşumu yaygındır. Çiçek salkımlarında bulunan ve dolayısıyla meyve sayısı bir çeşit özelliğidir. Çiçek 1-2 gün açık olarak kalır. Polenler stigma üzerine düştükten bir kaç saat içinde çatlar. Polen tüpünün meydana gelmeye başlaması ile döllenme arasında 24-50 saatlik bir süre geçmektedir. Sera sıcaklığının gece 5 santigrad dereceden 12 santigrad dereceye çıkarılmasıyla çiçek tozu canlılığı %20, çiçek tozu çimlenmesi %100 oranında artmaktadır. Düşük ve yüksek sıcaklıkta canlı ve bol polen oluşturan çeşitler yetiştirilmelidir. Bazı çeşitlerde %1 civarında yabancı döllenme söz konusudur. Yabancı döllenme oranı hiçbir zaman %5'in üzerine çıkmaz. 5-Meyve : Domates meyvesi botanık bakımdan üzümsü bir meyvedir. Döllenme ve meyve bağlamadan sonra olgunlaşmaya kadar çeşide iklim ve büyüme şartlarına bağlı olarak 45-70 günlük bir süre gerekir. Yeşil olgunluk devresine kadar meyve büyümeye devam eder. Meyvenin büyüklüğü çeşide bağlıdır. 2-3 gramdan 800-1000 grama kadar değişir. Domates meyvelerinin renkleri çeşide göre değişir. Başlangıçta renk yeşildir. Bu dönemde zehirli bir alkoloit olan salonim olgunlaştıktan sonra beyaz, sarı, pembe, açık veya koyu kırmızı olabilir. Meyve irileşip normal büyüklüğünü alınca yeşil renk açılmaya, klorofil parçalanmaya başlar ve kırmızı renkli domateslerde likopene dönüşerek meyve rengini alır. 6-Tohum : Tohumlar karpeller içerisinde muhtelif şekillerde sıralanmış veya kümelenmiş bir halde bulunur. Karpel sayısı arttıkça tohum sayısı artar. Etli meyveli domatesler daha az tohum içerir. Çok meyve veren domates çeşitlerinin tohum iriliği azdır. Tohumlar olum devrelerinde meyve içinde çimlenmelerine engel olmak için koyu kaygan bir sıvıyla çevrilidir. Genelde tohumlar 1 mm kalınlığında 2-4 mm çapında bir disk şeklindedir ve üzerleri tüylerle örtülüdür. Tohumlardaki hav olarak adlandırılan bu tüyler, normal tohum ağırlığının %16-%18 'ini oluşturur. Havı alınmış tohum, tohumların birbirine yapışmasını önleyerek tek tek ekilmelerini sağladığı için önemlidir. Tohumlar uygun saklama koşullarında, çimlenme güçlerini 5 yıl süreyle koruyabilir. İklim İstekleri Domates sıcak iklim sebzesidir. Bu nedenle mevsim dışı olarak serada yapılan yetiştiriciliğinde sıcaklık, oransal nem, ışıklanma gibi iklimsel faktörlerin düzenlenmesi önem kazanır. Bu düzenlemenin yapılması organik tarımda daha da önemlidir. Çünkü olumsuz koşuların yol açtığı hastalıkların ziraai ilaç, gübre vs. kullanılarak giderilmesi organik tarımda istenmez. 1-Sıcaklık : Domates sıcak iklim bitkisidir. Ancak aşırı sıcak bitkide soluma ve kavrulmaya neden olmasının yanı sıra polenleri kurutarak partenokarpiye de yolaçar. Bitki gelişimini her dönemde etkileyen en önemli faktör sıcaklıktır. Çimlenme için 20-22 santigrad derece en uygun sıcaklıktır. Yüksek sıcaklıkta termodormansi devresine girerek çimlenmez. Fide gelişim döneminde gece gündüz sıcaklıkları arasında 6-8 santigrad derece farklılıklar olduğunda çiçeklenme hızlanmakta ve gelişim olumlu etkilenmektedir. Dikimden sonraki dönemde gündüz sıcaklığı bulutlu havalarda 20-22 santigrad derece, güneşli havalarda 27-30 santigrad derece olarak ayarlanmaktadır. Bu ayarlama, solunum fotosentez dengesini sağlayıp bitki gelişimini olumlu yönde etkileyecektir. Gece sıcaklığı 10 santigrad derecenin altına düşmemelidir ve 0 derecenin altındaki sıcaklık gelişmeyi durdurur. En uygun döllenme sıcaklığı 17-27 santigrad derece arasıdır. Üst sınır 30 santigrad derecedir, bundan sonra polenler zarar görür. Domates yetiştiriciliğinde, fide harçlarının ve sera topraklarının sıcaklığı da önemlidir. Sera toprak sıcaklığının 15-35 santigrad derece arasında olması, 13 santigrad derecenin altına düşmemesi gerekir.Toprak sıcaklığının 20 santigrad derce olması idealdir. Düşük ve yüksek toprak sıcaklığı yüzlek kök gelişimine neden olur. 2-Rüzgar : Domates seralarında hava hareketinin 1-4 m/s olması istenir. Hava hareketi bitkilerin hafifçe sallanmasına sebep olur ve tozlanmayı artırır. 3-Işık : Domates ışıktan hoşlanan bir bitkidir. Normal fotosentez için gereksinim duyulan ışık yoğunluğu 10000 lüks dolaylarıdır. Sera üretiminde sıcaklık ve ışık iki ayrı faktör olarak değerlendirilemez. Yüksek sıcaklıkta düşük ışık şiddeti çiçek dökülmelerine neden olur. Kış aylarında ışık şiddetinin azalması ürün miktarının azalmasına yolaçar. Domates gün uzunluğuna duyarlı bir bitki değildir. Uzun günler salkım sayısının artmasına, kısa günler çiçeklenmenin ve meyve tutumunun daha erken meydana gelmesine neden olmaktadır. Bu nedenle kış aylarında cıva buharlı lambalarla yapılan yapay ışıklandırma, ürün miktarında artma ve erkencilik üzerinde olumlu etki yapmaktadır. Yapay ışıklandırma fide aşamasında daha yaygındır. Fide yetiştiriciliğinin kış günlerine rastlaması durumunda yapay ışıklandırma yapılabilir. 4-Hava Oransal Nemi:Domates seralarında oransal nemin %50-60 civarında olması istenir.Nemin, terleme (transpirasyon)dolayısıyla gelişme üzerinde etkisi vardır.Oransal nemin istenilen sınırlarda olması durumunda terleme normal bir şekilde gerçekleşir, polenlerin çimlenme gücü korunur.Düşük nemde dişicik tepesi kurur,yüksek nemde polenler zarar görür.Oransal nemin çok yüksek olmsaı durumunda yapraklar çok gelişir,kök gelişimi zayıflar,hastalıklara açık duruma gelir.Klima kontrollü olmayan seralarda oransal nem çok yüksektir ve ayarlamak zordur.Klima kontrolü olan seralarda ise oransal nem çok düşüktür.Oransal nemin hvalandırma,ısıtma,sulama,sisleme ve gölgeleme gibi önlemlerle bitkilerin istediği seviyeye getirilmesi gerekir.Seralardaki bitkilerin sağlıklı bir gelişme gösterebilmeleri için iyi bir havalandırma şarttır.Havalandırma terleme ve su ihtiyacını artırır. Yetiştirme Tekniği ve Toprak İstekleri 1-Toprak İsteği:Domates toprak isteği açısından seçici değildir.Kumlu,killi her türlü toprakta yetiştirilebilirse de ideal olan organik maddece zengin,tınlı topraklardır.Ancak toprakta iyi bir drenaj sağlanmalı ve toprağın hastalık ve zararlılardan temizlenmiş olmasına dikkat edilmelidir.Optimum pH aralığı 5,5-7,0 dir. 2-Gübreleme:rtüaltında açık alana göre daha uzun bir yetiştirme mevsimi olduğundan ve daha yüksek verim alındığından, domatesin topraktan kaldırmış olduğu besin maddesi miktarı da yüksek olmaktadır.Bu gereksinim,dikimden önce toprağa karıştırılan organik madde ve organik olarak üretilen gübrelerle karşılanmalıdır.Örtüaltında domates yetiştirilen topraklarda organik madde miktarının % 10 olması istenir.Organik madde artırımı için ahır gübresi,yeşil gübre ve komposttan yararlanılır.Örtüaltında kullanılan çiftlik gübresi miktarı8-10 ton/da ile 25-30 ton/da ‘dır.Yaz aykarında yeşil gübre bitkisi olarak en uygun bitki mısırdır.Yüksek sıcaklık ister, bitki aksamı boldur, kuvvetli kök sistemiyle sert olan alt tabakalrın kırılmasını sağlar.Organik maddenin artırılmasında torf kullanılabilir.Torf, toprağın fiziksel yapısını düzeltir.İlk yıllarda kullanılacak miktar 1-1,5 ton/da olup sonraki yıllarda bu miktarın yarısı kullanılabilir.Kompost miktarı 2,5-3 ton/da olabilir.Kompostun analiz sonucuna göre bu değer, 5-6 ton/da çıkabilir. Bitkinin N gereksinimi organik gübrelele karşılanabilir.Ahır gübresi ve tavuk gübresinin yanı sıra organik olarak üretilen gübrelerde olabilir.Tavuk gübresi içerdiği N miktarı bakımında diğer gübrelerden daha kıymetlidir, nem içeriği az ve kuru madde miktarı yüksektir.Tanklarda birikitirlir ve yeterince su katılarak seyretilir, böylece hem çözülmesi hem de sulama suyuna ilavesi kolaylaşır. P ve Ca için kaya fosfatı,dolomit,kalsiit ve marn kullanılabilir.Bu tür materaller mümkün olduğunca ince boyutta ve toprak tavında iken uygulanmalı ve mutlaka toprağa iyice karıştırılmalıdır.K kaynağı olarak atık mantar kompostu, deniz yosunu, odun külü, feldispatlar kullanılabilir. Günümüzde toprak mikroorganizma faaliyetini artırmak için pek çok sıvı gübre satılmaktadır.Bu gübreler alg ya da bakteri içerebildiği gib,bazıları deniz yosunu ekstratı, humik asit v.b. içermektedir.Bu ürünlerin kullanılmadan önce organik tarımda kullanılabilirlik sertifikasının olmasına dikat edilmelidir. CO2 Gübrelemesi: CO2 gübrelemesi, fotosentez hızını artırmak için,sera havasındaki CO2 miktarının artırılmasıdır.Ancak araştırmalar,belli bir konsantrasyona kadar ortamdaki CO2 fazlalığının fotosentezi olumlu yönde etkilediğini ortaya koymuştur. CO2 gübrelemesine en iyi cevap veren bitkilerin başında domates gelmektedir.Gübreleme fide döneminde başlatılmalıdır.Uygulamanın, erken çiçeklenme,vegetasyon döneminde kısalma, iyi meyve tutumu, meyve kalitesinde artış sağladığı saptanmıştır.Bitki başına pazarlanabilir ürün % 71 e kadar artmıştır.Meyve iriliklerinde ise % 13 lük bir artış görülmüştür. CO2 gübrelemesinden en iyi sonuç, havalandımaların açılmadığı aylarda,ısı kontrollü seralarda,ışığın yoğun olduğu günlere alınır.Bulutlu günlerde de sürdürülebilir, ancak miktar düşürülmelidir.Gece gündüz sıcaklık farklarının fazla olması da gübrelemeden daha fazla yararlanılmasını sağlamaktadır.CO2 fazlalılğında, CO2’in karbonik aside dönüşmesinden dolayı yapraklarda s zararına benzeyen zararlanma, yaşlı yapraklarda kıvrılma ortaya çıkmaktadır.CO2 gübrelemesi için parafin,propan,petrol gibi ürünlerden saf CO2 gazından yararlanımaktadır. 3-Ekim ve Dikim: Organik tarımın, “organik tarım” olabilmesi için üretim materyali olarak kullanacağımız “tohum” ya da “fide”nin organik bitkisel üretim materyallerine uygun olması gerekmektedir.Dolayısıyla organik domates tarımını anlatırken , tohum ve fidede olması gereken özellikleri kısaca belirtelim. Tohumun; a ) Genetik olarak yapısı değişmemiş, b ) Sentetik “pestisitlerle”* işlem görmemiş olması gerekir. Fidenin; ( üretim fide ile yapılacaksa) , a ) Organik tohum veya ana bitkiden üretilmiş olması , b ) Yine üretimi sırasında sentetik besleme ve büyütme maddeleri ile hormon uygulamalarına maruz kalmamış olmasına özen gösterilmelidir. Dikim kuzey-güney yönünde seralarda çift sıra dikim sistemine göre yapılmalıdır.Özellikle tek ürün yetiştiriciliğinde bitkilerin birbirini gülgelemesini önlemek için daha fazla ışıklanma amacıyla sıraların kuzey-güney yönünde yapılması çok önemlidir.Dikim akşam üzeri serin saatlerde yapılmalıdır.Dikim sıklığı, çeşit habitüsü ve yetiştirme mevsimine göre değişmektedir.Dikimde toprak tavlı olmalıdır.Sonbahar döneminde daha ağır bir tavda dikim yapılmalıdır.Özellikle ilkbahar yetiştiriciliğinde mümkün olduğunca dikimden önce dikim sıraları üzerlerinin ince plastikle kapatılması,böylece toprağın ısınarak tava gelmesi mümkündür. Tek ürün yetiştiricilinde seraya dikim genelde kasım ayında başlarında, sonbahar üretimi için ağustos ayı sonlarında ve eylül ayının ilk yarısında, ilkbahar üretimi için şubat ayının ikinci yarısında yapılır.Soğuk aylarda yapılan dikimlerde dikim çukurları 2-3 gün önceden açılarak çukurun ısınması sağlanır.Dikim sırasında kotiledon yaprakların üzerinde toprak üzerinde kalmasına özen gösterilmelidir.Dikim ne çok yüzeysel ne de çok derine yapılmamalıdır.Aynı gelişmişlikteki iki büyüme ucuna sahip fidelerin seraya dikilmemelerine dikkat edilmelidir.Zira böyle fideler “roqou fide “diye anılır ve fide yetiştirme sırasında serada ışığın az olduğu günlerde sıcaklığın yüksek olması halinde görülür.Bu fidelerin diğer fidelerden ayrılmaları kolaydır.Normal fidenin ilk gerçek yaprağı verdiği dönemde roque fideleri aynı derecede iki gelişmiş gerçek yaprağa sahiptir.Normal fideler 5-6 olduğunda ise bu fidelerin iki büyüme ucunun olduğu görülür. Dikime Hazır Hale Gelmiş Fideler Şu Özellikleri Taşımalıdır: Yastık,toprak ve plastik saksı ile naylan torbalardaki fideler 5-6 gerçek yapraklıdır ve kotiledon yaprakları üzerlerindedir, gövdeleri bir kurşun kalem kalınlığındadır, yaprak renkleri koyu yeşil ve parlaktır,yaprak araları kısadır, fidenin eni boyuna eşit gibidir, gövde esnek bir yapıya sahiptir ve gövde hafif morumsu eflatun renktedir.Dikime hazır fideler yaklaşık iki aylıktır.Kış dikimine hazır fidelerde çiçek olmamalıdır, diğer mevsimlerde 1-2 çiçeğe izin verilebilir.Dikime hazır fideler seralardaki yerine dikilmeden önce , yerlerinden kolayca çıkarılabilmelri için akşamdan iyice sulanmalıdır.Dikimde fideler torbalardan ve tepsilerden çıkarılarak çukurlara konulmal elle veye çapayla , yeteri kadar etrafı toprakla kapatılmalı bolca can suyu verilemlidir.Yastıklardaki fideler yerlerine dikim için, olabildiğince toprakları ile birlikte kökleri hırpalanmadan çıkarılmaya çalışılır.Saksılardaki ve naylon torbalardaki fideler ise toprakları ile birlikte çıkarılmalıdır.Dikimde sıra arasu,ı ve sıra üzeri mesafelere dikkat edilmelidir.Yer domatesi için sıra arası 140-150 cm,sıra üzeri 40-50 cm olmalıdır.Sırık domateslerde ise sıra arası 75-80 cm, sıra üzeri 40-60 cm olacak şekilde dikim yerlerine dikilmelidir. 4-Sulama:Sera koşullarında bitkiler su gereksinimlerinin tamamını sulamayla karşılamaktadır.Bu nedenle seralarda sulama daha önem kazanmaktadır.Organik sera domates yetiştiriciliğinde dabla sulama yöntemi tercih edilelidir.Bu şekilde , su birki kök bölgesine kontrollü ve homojen uygulanır, su; iş gici ve eneri tasarrufu sağlar. Sulama zamanını kullanılmasında tansiyometreler kullanılabilir.Domates bitkisi için yüzlek olanı 15-20 cm, derin olanı 45-50 cm derinliğe yerleştirilmiş iki tansiyometre yeterlidir.Yüzlek yerleştirilen tansiyometre sulama zamanının saptanmasında, derine yerleştirilen tansiyometre suyun etkili kök derinliğinin alt sınırına ulaşıp ulaşmadığını saptamada kullanılır.40 santibar düzeyinde sulama yapılmalıdır. Hastalık Ve Zararlılarla Mücadele Yöntemleri Hastalıklar ungal Hastalıklar: Fungal hastalıklara karşı sözü edilen “Genel Sağlık Kurallarına”uyulmalıdır.