Laboraturda Cam Malzemelerin Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar

Kimya laboratuarlarında kullanılan gereçlerin çoğu camdan yapılmıştır. Bir kimyacının basit cam gereçlerini kendisinin yapabilmesi veya onarabilmesi gerekir. Ayrıca cam malzemelerin kullanımı hakkında da yeterli bilgiye sahip olması gerekir. Aksi halde üzücü kazalarla karşılaşması kaçınılmazdır. Aşağıda cam malzemelerin kullanılması sırasında dikkat edilecek hususlar ve basit cam malzemelerin yapımı hakkında bilgiler verilmiştir.

1. Cam malzemelerin büyük bir kısmı ateşe dayanıklı camdan yapılmıştır. Ancak bir kısmı ateşe dayanıklı değildir. Türkiye'de ateşe dayanıklı cam laboratuvar malzemeleri ticari olarak "Teknikcam" patenti ile üretilmektedr. Borosilikattan yapılmış olan bu malzemeler; bazik maddelerin tepkimelerine, yüksek derecede ısıya ve ani ısı değişimlerine, suyun ve çeşitli asitlerin aşındırıcı etkilerine karşı son derece dayanıklıdırlar.

Laboratuvarlarda kullanılan "Teknikcam" kalitesindeki cam malzemelerin kullanımı sırasında ısıtılabilecekleri azami sıcaklık yaklaşık 500°C civarındadır. Bazı cam laboratuvar malzemelerinde bu sıcaklık 800 °C ye kadar çıkabilir. 520°C den fazla ısıtılmış cam laboratuvar malzemelerinin, kısa bir zamanda soğutulması sonucu, camın bünyesinde sürekli gerilimler kalabilir. Kalıcı iç gerilimler, ani soğutma veya süratli ısıtma sonucunda söz konusu cam malzemenin kırılmasına neden olabilir. Bu husus göz önünde tutularak, cam laboratuvar malzemeleri dikkatli ve ağır ağır 570°C ye kadar ısıtılıp yine ağır ağır soğutulmalıdır

Genel bir kural olarak beher ve erlenin dışındaki cam malzemelerde ısıtma yapılmaması gerekir. Çünkü bunlar belli hacimler için hazırlanmış ölçü kaplarıdır. Ateşe dayanıklı camdan yapılmış olsalar bile ısıtma ve soğutma sırasında camdaki genleşmeler ölçü kabının hacminde değişikliklere neden olabilir.

2. Cam kablarda ısıtma yaparken mutlaka amyantlı tel kullanınız, doğrudan ısıtma yapmayınız. Isıtmayı doğrudan yapmanız halinde, ısınma tek noktadan, olacağından düzensiz bir kaynama ve bunun sonucu olarak da taşmalar olabilir. Ayrıca yine tek noktadan ısınmanın sonucu olarak camın çatlaması veya kırılması söz konusu olabilir.

3. Balon, erlen gibi bir kabta ısıtma yaparken kabın ağzının açık olmasına dikkat ediniz. Sıvı yüzeyindeki buhar basıncının artması sonucu tehlikeli kazalara neden olabilirsiniz.

4. Suyun damıtılmasında olduğu gibi eğer oluşan buhaları bir boru yardımıyla dışarı almanız gerekiyorsa sisteme birde basınç denge borusu eklemeyi unutmayınız. Basınç denge borusu; bir ucu kabın dibine kadar inen öteki ucu açık, yaklaşık 1 metre uzunluğunda cam borudur. Kab içindeki ani basınç yükselmelerinde sıvı bu borudan yükselerek iç basıncı dengeler.

5. Cam kablarda kaynatma işlemi yaparken kaba birkaç kaynama taşı atmayı unutmayınız. Kaynama taşı, mercimek büyüklüğünde, yuvarlak cam parçalandır. Aynı amaçla herhangi bir küçük cam parçaları da kullanılabilir. Böylece düzenli bir kaynama sağlanmış olur. Aksi halde düzensiz kaynamaların sonucu taşmalar veya cam kabın kırılması söz konusu olabilir.

6. Cam boruyu lastik tıpaya geçirmek istediğinizde, önce tıpanın deliğinin cam borunun kolayca girmesini sağlayacak kadar büyük olduğundan emin olunuz. Tıpanın deliğine veya borunun ucuna bir damla gliserin veya az miktarda vazelin sürerek camın girmesini kolaylaştırınız.

7. Cam boruyu veya termometreyi bir mantara geçirirken, camı bir kumaş parçası veya havlu ile sararak ellerinizi koruyunuz. Camı tıpanın yakınından tutunuz ve döndürerek hafif hafif itiniz, ancak fazla zorlamayınız.

8. Laboratuvarda kullanılan bütün malzemelerin ve dolayısıyla cam malzemelerin temiz olması gerekir. Burada amaçlanan, toz veya görünür kirlilik gibi fiziksel kirlilik değildir. Malzeme kimyasal olarak da temiz olmalıdır. Mesela içinde sodyum klorür çözeltisi bulunan kabı boşaltırsanız kab fiziksel olarak temiz görünebilir, yani görünür bir kirliliği olmayabilir. Ancak bu kaba gümüş nitrat çözeltisi koyacak olursanız, beyaz renkte bir çökeleğin oluştuğunu görürsünüz. Bir başka deyişle kab fiziksel olarak temiz göründüğü halde kimyasal olarak temiz değildir.
Kabların ister fiziksel isterse kimyasal olarak temizlenmesi için önce bol su ile, daha sonra deterjan ile ve en sonunda eğer gerekiyorsa kromik asit çözeltisi ile yıkanması gerekir. Kromik asit çözeltisi, litresinde yaklaşık 30 - 40 g K2Cr2O7 bulunan derişik sülfürik asittir.

9. Cam kablarda alkali metallerin bazlarını uzun süre tutmayınız. Çünkü bu maddeler camı çok az da olsa çözerler ve camın aşınmasına neden olurlar. Bunun sonucu olarak da bu bazların derişimlerinde değişmeler olabilir.

10. Musluklu veya kapaklı kablarda bazik maddeleri uzun süre tutmayınız. Aksi halde musluk veya kapağın yapıştığını görebilirsiniz ve açmanız güçleşebilir. Böyle bir durumla karşılaştığınızda bu kısmı bir süre sıcak suda tutarak açmayı deneyiniz.

11. Cam kabları etüvde kurutmanız gerektiğinde, kapak veya musluklarını çıkararak kurutunuz. Aksi halde kapak veya muslukları açmanız güçleşebilir. Etüv; iç sıcaklığı 20 - 200°C arasında ayarlanabilen ve sabit sıcaklık veren bir laboratuvar aletidir.

12. Uzun süre kullanmayacağınız musluklu veya kapaklı cam malzemelerinizi kapak veya musluklarını çıkararak veya bunları bir kağıt ile sararak saklayınız. Aksi halde bunları açmanız güçleşebilir.





YARARLI OLMASI DİLEĞİYLE HERKESE BAŞARILAR