Fasulye Yetiştiriciliği

KURU FASULYE YETİŞTİRİCİLİĞİ

Yemeklik tane baklagiller insan beslenmesinde bitkisel kaynaklı proteini karşılamaktadır. Gerek beslenme değeri, gerekse maliyetinin düşük olması ve et mamullerine göre ucuz olması, uzun süre bozulmadan saklanabilmesi yemeklik tane baklagillerin önemini artırmaktadır. Ayrıca köklerinde bulunan Rhizobium bakterileri havanın serbest azotunu fikse ederek toprağın azot miktarını artırmaktadır.

İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ

Fasulye sıcak iklim bitkisidir, dona karşı çok hassastır. Çiçeklenme döneminde 23-25oC’nin üzerindeki sıcaklıklar ve yağışlı havalar çiçek dökümüne sebep olmaktadır. Fasulye yetiştiriciliği için ideal toprak organik madde miktarı iyi, derin, tınlı veya siltli, hafif asit topraklardır.

TARLA HAZIRLIĞI

Zamanında ve uygun şekilde toprak işleme verim üzerinde önemli rol oynar. Tahıl anızına ekim yapılacaksa sonbaharda yüzlek (10-15 cm) sürüm yapılır, ancak fazla yabancı ot varsa 15-20 cm’den toprak işleme yapılır. İlkbaharda ikileme ve gerekirse üçlemeden sonra ekim yapılır.

EKİM

Bölgemizde fasulye için en uygun ekim zamanı Nisan ayıdır. Ancak iklime göre bu değişebilir. Verimli ve su problemi olmayan alanlarda sıra arası 50-60 cm, sıra üzeri 10-15 cm olmalıdır. Kurak ve verimsiz topraklarda bu mesafeler artırılır. Ekim derinliği tavlı ve ağır topraklarda 4-6 cm, nemini çabuk kaybeden hafif topraklarda 6-8 cm’dir. Kimyasal ot öldürücüler kullanıldığında 7-8 cm ekim derinliği uygundur.

GÜBRELEME

Sonbaharda tarla sürülmeden önce 2-3 ton/da yanmış çiftlik gübresi verilir. Ekimde 6 kg/da P2O5 ve 2-3 kg/da N verilir. Daha önce hiç fasulye yetiştirilmeyen ve yeterli nodozitenin oluşmadığı alanlarda uygun bakteri ile tohumlar aşılanır.

BAKIM

Ekimden sonra toprak yüzeyi kaymak bağlarsa bu tabaka kırılır. Bitki 10-15 cm olduğunda ilk çapa yapılır ve sıra arasındaki toprakla kök boğazı doldurulur. İlk çapa ile çiçeklenme arasında ikinci çapa yapılır. Çapalama genellikle sulamadan sonra toprak tava geldiğinde yapılır.

SULAMA

Ekimden sonra toprakta yeterli nem yoksa sulama yapılmalıdır. Çıkış-çiçeklenme arasında iklim ve toprak yapısına bağlı olarak bir iki sulama yapılır. Çiçeklenme bakla oluşumu ve tane doldurma dönemlerinde bitki suya karşı oldukça hassastır. Sıcak havalarda ve kumlu topraklarda 5-10 gün, serin ve ağır topraklarda 10-15 gün ara ile sulama yapılır.

HASAT VE HARMAN

Hasat baklaların büyük çoğunluğu sarardığı, ancak kupkuru olmadığı devrede hasat edilmelidir. Bakla içindeki tanenin sert, iyi gelişmiş ve bakla kırılır kırılmaz dışarı çıkacak durumda olması en uygun zamandır. Hasat sabahın erken saatinde yapılmalıdır. Elle veya orakla biçilerek hasat yapılabildiği gibi makine ile de yapılabilmektedir. Hasat edilen bitkiler kuru ve kapalı yere taşınır, 3-5 gün kurutulur. Bitkiler iyice kuruduktan sonra sopalarla dövülerek veya üzerinden lastik tekerlikli traktör geçirilerek harman yapılır. Ayrıca harman makinalarıyla da harman edilir.

TOPRAK HAZIRLIĞI

Fasulye çıkış yaparken kotiledonları ile birlikte toprak yüzeyine çıktığından, toprak hazırlığının çok iyi yapılması gerekir. İyi hazırlanmamış, sert kesekli tohum yatağı ve toprak yüzeyinin kaymaklı olması tohumun çıkışını güçleştirir.

Fasulye tarımı yapılacak olan tarlanın sonbahardan soklu pullukla derin (20 cm) sürülerek bitki artıklarının gömülmesi ve karışması sağlanmalıdır. Kışı bu şekilde geçiren tarladaki kesekler donma çözülme ile dağılır. Bazı hastalık ve zararlıların etkisi de derin sürümle azalacaktır. İlkbahar toprak işlemesinde, tarlaya uygun zaman ve uygun aletlerle girmek önemlidir. Toprakta ekim öncesi fazla işlem yapmak hem toprak tavı ve hem de yapısı üzerinde olumsuz etki yapacağından bundan mümkün olduğunca kaçınmak gerekir. Tavlı toprağa ekim yapmak iyi ve yüksek oranda çıkış sağlamak açısından önemlidir.

GÜBRELEME

Fasulye ekilecek tarlalara ekim öncesi dekara 3-4 kg saf azot ve 5-6 kg saf fosfor verilmesi yeterli olur. Fazla miktarda azot kullanmak verimi artırmaz. Gübreyi tohumla beraber aynı yere vermek sakıncalıdır. En uygunu ekim öncesi gübrenin serpilerek toprağa karıştırılmasıdır.

ÇEŞİT VE TOHUMLUK

Tescilli çeşitlerin tohumlularını kullanmak yüksek verim elde etmek ve hastalıklardan etkilenmemek açısından önemlidir. Mahalli olarak temin edilen fasulyeler bakteri ve virüs hastalıklarına çok hassas olduklarından bazı yıllar verimde önemli düşmelere neden olmaktadır.

EKİM

Fasulye bitkisi 0 0C’nin altındaki sıcaklıklardan zarar görür. Bu nedenle fasulye ekimine ilkbahar son donlarından 5-6 gün önce başlanmalı ve kısa sürede ekim işleri tamamlanmalıdır. Bölgelere göre değişmekle birlikte en uygun ekim zamanı Nisan ayının son haftası ile Mayıs ayının başlarıdır.

Ekim mibzerle yapılabileceği gibi elle de yapılabilir. Sulama, çapalama ve mücadele işlerinin daha iyi ve makineli yapılabilmesi için kuru fasulye mutlaka sıraya ekilmeli ve bu sıralara da traktör rahatlıkla girebilmelidir. Traktörle işlem yapılabilecek sıra arası mesafeler 45 cm ya da 68 cm dir.

Sarılıcı (sırık) fasulyelerde sıra arası mesafeler 80 cm ve sıra üzeri 15-20 cm olmalıdır. Sarılıcı tiplerde sık ekim verimi olumsuz etkiler. Bodur tiplerde m2 de bulunması istenen bitki sayısı 22-25 dir. Sıra arası 68 cm olduğunda sıra üzeri 6-8 cm olması yeterlidir.

SULAMA

Kuru fasulye yetiştiriciliğinde sulamanın önemi büyüktür. İklim koşulları bitkinin su isteği üzerinde etkilidir. Fasulye yetiştiriciliğinde sulama karık usulü sulama şeklinde uygulanır. Şartlar zorlamadıkça yağmurlama sulama tavsiye edilmez. Yağmurlama sulama hem hastalık gelişmesini hızlandırır hem de çiçeklenme periyodunda çiçek ve bakla dökümüne neden olur.

Ekim sırasında toprak nemi az ise iyi çıkış sağlamak amacıyla sulama yapılır. Toprak kuru ise ekimden önce sulama yapılması daha uygundur. Ekimi izleyen dönemde fazla yağış nedeni ile toprak yüzeyi kaymak bağlamış ise yapılacak hafif yağmurlama çıkış kolaylığı sağlar.

Bitkiler 10-15 cm boylanınca bir sulama daha yapılır. Çiçeklenme dönemine kadar hava şartlarına bağlı olarak bir iki sulama daha gerekli olabilir. Çiçeklenme dönemine kadar yapılan sulamalarda bitkilere fazla su verilmemeli ve tarlada göllendirme yapılmamalıdır. Bu dönemde fazla su verilerek yapılacak göllendirmeler kök ve gövde çürüklüğünü artırır.

Bitkiler çiçeklenme dönemine geldikten sonra su isteği daha da artar. Bu dönemdeki su stresi verimi olumsuz yönde etkiler. Çiçeklenme ve bakla bağlama döneminde bitkiler susuz bırakılmamalıdır. Sıcak havalarda ve ağır topraklarda sulama 12-15 gün arayla tekrarlanır. Çok sıcak havalarda ve kumlu topraklarda sulama aralığı daha da azaltılır.

BAKIM

Ekimden önce ya da ekim sonrası bitkiler daha çıkış yapmadan yabancı ot kontrolü için ilaçlama yapmak yararlıdır. Bitkiler 10-15 cm boylanınca yabancı ot kontrolü için hem çapa yapılır hem de karıklar açılarak boğaz doldurulmuş olur.

Yetişme dönemi içinde kuru fasulyenin pazar değerini düşüren, ürün kaybına neden olan hastalık ve zararlılara karşı ilaçlı mücadele yapılır. Bakteri ve virüs hastalıklarına karşı dayanıklı çeşit kullanmak yüksek verimin garantisidir. Özellikle pirecik denen afitlerle mücadele etmek önem taşır.

HASAT VE HARMAN

Bitki ve baklalar tam kuruyup sarı renk aldığında hasada başlanmalıdır. Hasadın geç yapılması bazı çeşitlerde bakla çatlaması nedeni ile dane kaybına neden olur. Elle yolunan bitkiler ufak yığınlar halinde iyice kuruyuncaya kadar bekletilir. Özel harman makinaları (batöz vs) ve diğer yöntemler kullanılarak harman edilir. Harman sırasında danelerin kırılmaması ve çatlamamasına dikkat edilmelidir.

DEPOLAMA

Selektörden geçirilip temizlenmiş fasulyeler fümige edilmelidir. Fümigasyon işleminde geç kalınmamalıdır. Fasulye için en uygun depolama şartları danedeki nemin % 14 ve depolama sıcaklığının 10 0C‘nin üstüne çıkmadığı durumlardır.

HASTALIK VE ZARARLILAR

İklim, toprak ve diğer çevre faktörlerine bağlı olarak, şartların hastalık ve zararlıların gelişme ve zarar vermesi yönünde seyretmesi, kuru fasulyede büyük verim kayıplarına sebep olurlar. Hastalık ve zararlıların verimdeki düşüşünü azaltmak için birincisi bu hastalık ve zararlılara dayanıklı çeşit geliştirmek, ikincisi ise kültürel tedbirler (münavebe vs.) ve iyi bir ilaçlı mücadele yapmakla mümkündür. Hastalıklar fungal, bakteriyel ve virüslerden kaynaklanmaktadır. Fungal hastalıklar; Pas (Rust), hava nispi neminin %95 ve sıcaklığın 17-27°C arasında olduğu bölgelerde görülür, üründe % 18-50 arasında kayba neden olur, ilaçlı mücadelesi sülfürlü bileşiklerle olup çiçeklenme devresinden önce dekara 2.5-3.0 kg ve her 10 günde bir uygulamak gerekir.

Antraknozun (Anthracnose), serin ve yağışlı yörelerde etkisi daha fazla olup, havanın nispi nemi % 92 ve sıcaklığın 13-26°C olduğu koşullarda yoğunluğu artmakta, % 100’e varan verim kaybına neden olmaktadır. Hastalığa karşı sistemik tohum ilaçlarından Ceresan (0.5g/100g tohum), tarla ilaçlarından ise Zineb (3.5g/l), Benomyl (0.55g/l), Captafol (0.35 kg/da) ve Carbendazim (0.05kg/da) uygulanmalıdır. Kök çürüklüğü (Rhizoctonia kök çürüklüğü; Fusarium kök çürüklüğü; Blackl kök çürüklüğü), bu fungal hastalıklar gibi hava nispi neminden ziyade, sıcaklık (18-32°C) ve toprak pH’sına (7) bağlı olarak meydana gelmektedir. Üründe % 60’a varan kayıplara neden olabilirler. İlaçlı mücadelesi her hastalık için farklı olup, Captan (1-3 g a.i/kg tohum) şeklinde yapılır. Yaprak ve bakla yanıklığına karşı (alternaria leaf and pod spot; Ascochyta leaf and pod spot), Zinep (2.4 g/l) uygulanır.

Bakteriyel hastalıklar:

Yağ lekesi, hava sıcaklığının 18-28°C arasında olduğu anlarda görülür, dane veriminde %23-43 arasında kayba neden olabilir, kimyasal mücadelesi toprak yüzeyine bakırlı ilaçlar püskürtme yöntemi ile olabilmektedir (200-400 g/1000 m²). Bakteriyel solgunluk, hava sıcaklığı 37°C ve kurak olduğu zamanlar daha fazla zarar yapar, mücadelesi kültürel tedbir ve dayanıklı çeşit kullanımı ile olabilmektedir.

Virüs hastalıkları

Adi mozaik virüsü (Bean common mosaic virus, AMV), hava sıcaklığının 20-25°C’de böcekler (Afitler) bitkileri bulaştırırlar, sıcaklık 26-32°C arasında olduğu zamanlar hastalığın böcekler tarafından yayılması en üst seviyeye çıkar, virüs bulaşık tohumla da taşınabilir, bu hastalık verimde % 100’e varan kayıplara neden olur.

Hastalığın kimyasal mücadelesi mümkün değildir, ancak virüs taşıyan ve bitkilere bulaştıran böcekler, konukçusu olan yabancı otlar için bazı insektisit ve herbisit türü ilaçlar ile dayanıklı çeşit tohumluk olarak kullanılabilir. Fasulye Sarı Mozaik Virüsü’nün, ortaya çıkması ve yayılması sarı mozaik virüsüne benzer, dane veriminde % 33-41 düşüşe neden olur.

Tarlada bitki kök, gövde ve yapraklarda, depodaki ürün daneleri içerisine yaşayan ve zarar veren çok çeşitli böcekler vardır. Bu böceklerin türüne göre tarla ve depo için özel ilaçların kullanılması gerekir. Böceklerin ürüne verdiği zarar etkinliklerine göre %33-83 arasında değişmektedir.