Defne Yetiştiriciliği

Defne Tarımı - Defne Üretimi

Defne 8-10 m. boylanabilen her dem yeşil bir ağaçtır. Akdeniz bitkilerinden olup, Akdeniz iklimine özgü maki denilen bitki örtüsünün karakteristik bir türüdür. Defne genel olarak Akdeniz iklim bölgesinde; Portekiz, İspanya, İtalya, Yugoslavya, Yunanistan, Türkiye ve Afrika'nın güney sahil bölgelerinde bulunur. Türkiye'de 600-800 m. yüksekliklere değin, Hatay'dan başlayarak Kuzeydoğu Karadeniz'e kadar bütün kıyılarda, diğer türler içerisinde küme ve gruplar halinde yayılış gösterir (ACAR, 1987).
Defnenin yapraklarından ve meyvesinden yararlanılır. Defne yaprakları kuru meyvelerin ambalajlanmasında, balık ve konservede, kuru halde et yemeklerinde ve toz halde baharat olarak kullanılmaktadır. Defnenin parfümeri, sabun, gıda, ilaç ve cila ile kimya sanayiinde geniş bir kullanımı bulunmaktadır. Toplam defne üretiminin %20'si sabun sanayiinde kullanılmaktadır (KONUKÇU, 2001). Defnenin en önemli ürünü, yağı ve esansıdır. Defne yağı defne meyvelerinden; defne esansı ise, defne yaprağı ve meyvesinden çıkartılan yağdan elde edilir. Meyveler yapraklardan daha fazla yağ içerir. Defne yaprağında % 0.5-% 4.69 arasında eterik yağ bulunmaktadır (BOZKURT ve ark., 1982; ANŞİN ve ÖZKAN, 1997).
Türkiye'de defnelikler devlete ait ormanlar içinde yer aldığı gibi, özel mülkiyet arazilerinde de bulunmaktadır. Özel mülkiyette, defne meyve ve yapraklarının toplanması herhangi bir hukuki problem yaratmamaktadır. Ancak, orman alanlarında bulunan defneliklerin yaprak ve meyvelerinin toplanmasında Çevre ve Orman Bakanlığı'ndan izin almak gerekmektedir. OGM'nin 25 Haziran 1964 tarih ve 156 sayılı tebliği gereğince, makilik alanlarda doğal olarak yetişen, orman rejimi içinde kalan defne ağacı topluluklarından üretimi yapılan defne yaprağı ve defne meyvesi ODOÜ arasında gösterilmiş ve bu tebliğ gereğince üretim esasları belirtilmiştir (YAZICI, 2002).
Defne yaprağının toplama mevsimi bitkinin vejetatif büyümesinin durduğu Temmuz-Ekim ayı arasındadır. Defne meyveleri Eylül-Ekim aylarında olgunlaşanların toplanması ile elde edilir (OGM, 1995). Toplanan meyvelerin küflenmeden işlenmesi veya uygun bir biçimde depolanması gerekmektedir. 2 kg yaş defne yaprağından 1 kg kuru
yaprak; 10 kg meyveden 1 kg yağ elde edilmektedir. Herhangi bir nedenle ıslanan yaprağın tekrar kuruma esnasında renk lekeleri oluşturması standardı düşürmektedir (GÖKER ve ACAR, 1983).
Kesilen veya dallardan sıyrılan yapraklar yabancı maddelerden ayrıldıktan sonra rutubetsiz ve gölge yerlerde en fazla 10-15 cm kalınlığında, 10-15 gün süreyle kurutulur. Kurutulan yapraklar selektörlerden geçirilerek 2-10-50 kg.lık paket yapılarak sınıflandırılır. Türkiye'de defne yaprağının üretim ve sınıflandırılması TSE tarafından hazırlanan Defne Yaprağının Standardizasyonu'na göre yapılır (OGM, 1987).
Defne yaprakları Ekstra, Birinci, Sıra Malı, Kalburaltı olarak dört sınıfa ayrılmaktadır. Ekstra sınıfta yaprak boyu en az 25 mm. en çok 100 mm., yaprak eni en az 20 mm. en çok 45 mm.dir (TSE, 1985). Defnenin meyvesi ve yaprağının işlenmesi sonunda elde edilecek defne yağı ve defne esansının Türkiye'de standardı bulunmamaktadır. İlaç ve gıda sektöründe baharat olarak kullanılacak defne yapraklarının % 99-99.5 saflıkta olması arzulanmaktadır (YAZICI, 2002). Defne paketlerinin içinde bulunacak yabancı maddelerin miktarları yönetmeliklerle belirlense de, paketlerin içinde hayvan pisliği, böcek, kurt, küf, taş parçaları, çamur, tel ve ip parçaları, zehirsiz bile olsa, yabancı tohum, meyve ve bitki parçaları bulunmamalıdır.
Defne yaprağının kalite özelliklerini çeşitli faktörler etkilemektedir. Bunlar (GÖKER ve ACAR, 1983).

* Bitki türü veya çeşidi (Türk defnesi, Fas defnesi vb.),

* Yetişme muhiti şartları (Karaburun, Bodrum vb),

* Kültürel uygulamalar (gübre, ilaç vb. işlemleri ile doğal veya kültür ürünü olması),

* Kurutma yöntemleri (kapalı alanda, gölgede veya yapay kurutma),

* Depolama ve ambalajlama,

* Temizlik, lezzet, koku (aromatik madde miktarı)

* Renk (doğal koyu renk tercih edilmekte olup, renk açıldıkça eterik yağ miktarı azalmaktadır).

İhracatçı birlikleri, özellikle İzmir- Karaburun yarımadasında yayılış gösteren defneleri, yaprak formu ve aromatik özellikler bakımdan tercih
etmekte ve daha iyi fiyat vermektedir. 15-20 sene önce Karaburun yarımadasından yıllık 300 ton yaş defne yaprağı üretildiği, son yıllarda ise aynı yarımadadan birkaç ton yaş yaprak alınabildiği belirtilmektedir (PARLAK, 2003).

--------------------

3-10 m boyunda, kışın yaprağını dökmeyen, sarı çiçekli, ikievcikli (erkek ve dişi çiçekler ayrı ağaçlarda) bir ağaç veya ağaççıktır.Sadece dişi ağaçlardan tohum alınabilir. Tohum verimi yıllara göre farklılıkgöstermektedir. Yaprakları 5-10 cm uzunluğunda, 2-3 cm genişliğinde, uca doğru sivri, elips biçiminde,kenarları bazılarında düz, bazılarında ise hafif dalgalı ve kısa saplıdır..Yaprak alt yüzü açık mat yeşil, üst yüzü daha koyu yeşil renkte ve parlaktır. Yapraklarözel kokulu ve aromalıdır. Meyveleri küçük, 1,5 cm çapında, parlak siyah renkli ve hoş kokuludur.Bitki mart-mayıs ayları arasında çiçekaçar, meyveleri sonbaharda olgunlaşır.

Akdeniz defnesi yurdumuzda güneyde Hatay'danbaşlayarak Kuzeydoğu Karadeniz'e kadar bütün kıyılarda doğal olarak bulunur. Ülkemizdekıyı şeritlerinde yer alan defne, bazı bölgelerde 600-1200m yüksekliğe kadar ulaşabilmektedir. Ege veAkdeniz Bölgelerinde subtropik iklimin etkili olduğu oranda iç kısımlara dauzanabilmektedir.

Ülkemiz dışında yayılışı ise Akdenizİkliminin hüküm sürdüğü yerlerde; Portekiz, İspanya, İtalya, Yunanistan, veAfrikanın güney sahil bölgelerindedir. Akdeniz Ülkelerinin yanı sıra,Karadeniz'in kuzey kıyılarında kültüre alınıp yetiştiriciliği yapılmaktadır.Özellikle Gürcistan ve İsrail'de kültürealma çalışmaları yoğunlaşmış olup geniş alanlarda plantasyonlar kurulmaktadır.

Doğal olarak yayılış yaptığı yerlerde,nemli dere yataklarında ve sızıntı suyunun bulunduğu yerlerde diğer makielemanlarıyla karışım oluşturmakta, bazen tek tek bazen de grup-küme şeklindeyayılış göstermektedir. Ayrıca sahilden 400 mt yükseltiye kadar dere, çayyatakları ile bahçe ve tarla kenarlarında yoğun olarak da bulunmaktadır.

Defnenin toprakisteği konusunda, kireçli, humuslu, serin toprakları sevdiği bilgisi mevcuttur.
Defne bol miktarda kök ve kütük sürgünü vermeözelliklerine sahiptir.
Yapraküretimi, 3 senelik idare müddetine göre, sahanın 3 kesim parselineayrılması suretiyle yapılmaktadır. Yaprak üretimi 3 yıllık dalların kesilmesive kurutulması suretiyle yapılır. İyi bakım yapılan kültür alanlarında 2 yıldakesim yüksekliğine gelebilir.
Üretimi çoğunlukla orman alanlarından, az bir kısmıise devlet ormanı dışında kalan alanlardan yapılmaktadır. Üretiminin yapıldığıözel arazilerde çoğunlukla sınır ağacı olarak muhafaza edilmiş, hem bir çitolarak hem de bir sınır belirleme ağacı olarak değerlendirilmiş ve birkaç yıldabir kesilerek üretim yapılmaktadır. Orman alanlarında üretim yapılmasısırasında aşırı faydalanma neticesinde defne ocakları gittikçe zayıflamış,baskıda kalmış, üretimden düşüp verimsiz hale gelmiştir.

Defne'nin yararlanılan kısımları çoğunluklayapraklarıdır. Yaprakları kurutulup baharat olarak değerlendirilmektedir.Ülkemizde üretilen kuru defne yaprağının hemen hemen tamamı dış pazarlardadeğerlendirilmekte, iç pazarda tüketimi ise sınırlı kalmaktadır. Yıllıkortalamalara bakıldığında kuru defne yaprağı ihracatımız yıllara göredeğişmekle beraber 60-65 ülkeye yapılmakta olup yıllık ihracat miktarı daortalama 4 bin ton dolaylarındadır. Dünya kuru defne yaprağı ihtiyacının %95'ini ülkemiz karşılamakta, her yıl % 5 lik artan bir oranda da talepgelmektedir. Yıllık ihracat getirisi de yıllara göre küçük fiyat farklıklarıgörülmesine rağmen 7,500,000 dolar civarındadır. İthalat bazı yıllar yapılmaktaolup ortalama yıllık 250-300 ton dolaylarındadır. İhracatı yapılan tıbbi ve aromatik bitkilerlistesinde ilk sıralarda yer almaktadır

Defne yapraklarının kalın-sert veya ince-esnek oluşu, boyutlarının uzun veya kısa, dar-geniş oluşu bütün yaprak gıda sektöründe tüketici istekleri açısından çok önemli bir norm teşkil etmektedir. Tüketici istekleri ve ambalajlama koşulları açısından en uygun yaprak boyutu kalın-sert, dar-kısa olanıdır. Bu standart özelliklere sahip yaprakların daha geniş bir pazar ve yüksek fiyatla alıcı bulmaktadır.