Zooteknist
03.12.2010, 20:40
Pedometre; bir inekte belirlenen zaman diliminde adım sayısı esasına dayanılarak tasarlanmış, pille çalışan bir alettir. Pedometrenin çalışma prensibi; kızgınlık ile ineğin davranış değişiklikleri arasındaki ilişkinin belirlenmesine dayanmaktadır.
Pedometre ineğin bacağına ya da boynuna takılmaktadır. Pedometrenin bacağa veya boyuna takılması, elde edilecek değerler bakımından önemli bir fark oluşturmamaktadır. Çünkü bacak aktivitesi, boyunun sergilediği aktiviteye eşit veya biraz daha fazla olmaktadır. Bilindiği gibi kızgınlıktaki inek daha aktif hale gelmekte ve adım sayısı artmaktadır. Bir dakikalık aralıklarla ineğin gösterdiği aktivite ile ilgili tüm kayıtlar alınır ve 15 dakikalık zaman blokları halinde veriler özetlenmektedir. Her iki saatin sonunda kaydedilen toplam bilgi bir hafızaya geçmektedir.
Pedometreden elde edilen veriler sabah ve akşam sağımlarında günlük olarak değerlendirilmektedir. Sağım ünitesinin girişindeki anten sistemi veya optik okuyucu, pedometreni takılı olduğu ineğin kimliğini ve önceki 12 saatin aktivite değerlerini bilgisayara iletir. Her sağımda bilgisayara kaydedilen aktivite değerleri, hesaplanmış eşik değerle ve önceki aktivite değerleriyle otomatik olarak kıyaslanmaktadır. Burada pedometre üzerinde veya çevresindeki kuruyan dışkı bulaşıklarının, pedometreden gidecek sinyallerin engellenmesine ve dolayısıyla kayıt bilgilerinin elde edilememesine neden olabileceğine dikkat edilmelidir.
Pedometreyle Kızgınlıkların Belirlenmesi:
Her ne kadar Türkiye’de büyük ölçekli süt ineği işletmelerinin sayısı az olsa da, büyük sürülere karşı bir eğilim vardır. Kızgınlıkların belirlenmesinde gözlem yöntemi oldukça kullanılan pratik bir yöntemdir. Bununla birlikte özellikle büyük sürülerde iş gücünde artışa neden olması uygulanmasını güçleştirmektedir. Çünkü bu tür işletmelerde bakıcı başına düşen inek sayısının fazla olması, kızgınlıkla ilgili davranışların belirlenmesi için yeterli zamanın ayrılamamasına neden olmaktadır. Böylece gözlenemeyen veya kaçırılan kızgınlıkların sayısı artmaktadır. Önemli sayılabilecek diğer bir neden de, ineklerin genellikle günün geç saatlerinde kızgınlıklarını göstermeleridir. Bu alanda yapılan çalışmalar göstermektedir ki; pedometre ile kızgınlıklar yüksek oranda ve güvenilir olarak belirlenebilmektedir. Ayrıca zaman ve iş gücünden tasarruf sağlanarak, sürünün sevk ve idaresi kolaylaşmaktadır.
Kızgınlıktaki ineklerin fiziksel aktivitelerinde bir artış olduğu eskiden beri bilinen bir gerçektir. Çünkü inekler kızgınlıkları süresince daha aktiftirler, yürüme ve ayakta durma girişimlerine dinlenmeden daha fazla zaman ayırırlar. Pedometre ile kızgınlıkların belirlendiği değişik çalışmalarda, kızgınlıkların belirlenme oranı % 61–96 arasında değişmektedir. Doğruluk oranının düşük ve yüksek oranda yanlık pozitif sonuçların elde edilmesi, işletmedeki idari ve çevresel şartların yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Pedometre; bağlı sistemin uygulanmadığı işletmelerde daha kullanışlı olmaktadır. Çünkü aktivite artışının mera şartlarındaki ineklerde % 400, padok şartlarındaki ineklerde % 275, bağlı olan ineklerde ise % 14-20 olarak belirlendiği ifade edilmektedir.
Aktivite artışlarının önemli oranda öğleden sonra ve akşam saatlerinde olduğu tespit edilmiştir. Yapılan bir çalışmada; aktivitenin öğleden sonra önemli ölçüde daha fazla (saatte 160 adım), öğleden önce daha az (saatte 145 adım) olduğu bulunmuştur. Ayrıca adım sayısının kızgınlık öncesi 72–16 saatten başlayarak giderek arttığı ve en yüksek pedometre değerinin, ineğe atlanıldığında hareketsiz durmasından 8 saat sonra elde edildiği belirtilmektedir. Buna bağlı olarak suni tohumlama, pedometre aktivitesinin artmasından 6–17 saat sonra (ortalama 12 saat) yapıldığında daha iyi gebe kalma oranları elde edilmektedir.
Kızgınlıkların belirlenmesinde pedometre yönteminde günde iki kez kontrolün, günde iki kez yapılan iki gözlemden daha iyi sonuçlar vermektedir. Nitekim her iki yöntemin kızgınlıkların belirlenmesi amacıyla kıyaslandığı bir çalışmada pedometrede doğruluk oranı % 80 olarak elde edilirken, gözlem yönteminde bu oran ancak % 66 olarak belirlenmiştir.
Pedometreyle doğum sonrası kızgınlık göstermeyen ineklerin de belirlenebileceği ve bu işlem sayesinde boş geçen günlerin ortalama 15–23 gün azaltılabileceği ifade edilmektedir. Yapılan bir çalışmada doğum sonrası kızgınlık göstermediği düşünülen ineklerin, aslında kızgınlıklarını gösterdiği belirlenmiştir. Görüldüğü gibi kızgınlıkların belirlenmesi, işletmenin geleceğini belirleyen önemli bir iştir.
Pedometre video kayıt sistemiyle birlikte kullanıldığında, adım aktivitesi düşük olduğu zaman atlama aktivitesinde önemli derecede artış olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle pedometre değerlerinin düşük olduğu zaman atlama aktivitesinin yüksek olduğu veya olabileceği göz önünde tutulmalıdır.
Pedometre tek başına kullanılabileceği gibi gözlem yöntemine destekleyici olarak da kullanılabilmektedir. Kızgınlıklar gözlem metoduyla % 68 oranında belirlendiği bir işletmede, bu işlem pedometreyle kombine edildiğinde % 74’e yükseldiği gözlenmiştir (çalışmalarda elde edilen oranlar işletmenin alt yapısıyla ilgili olarak farklılık gösterebilmektedir).
Sonuç olarak pedometre sadece kızgınlıkların belirlenmesi amacıyla kullanılıyor olsa bile sürünün sevk ve idaresinde işletmelere önemli açılımlar sağlamaktadır. Sütçü inek işletmelerinde kızgınlıkların belirlenememesi ve buna bağlı olarak tohumlamaların yapılamaması, sonuçta gebeliklerin sağlanamaması fark edilemeyen kayıplardır. Buna karşın pedometre ile bir ölçüde görülmeyenler görülür hale getirildiğinden kayıpları en aza indirmek mümkündür.
Prof. Dr. Hüseyin ERDEM
Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı
Pedometre ineğin bacağına ya da boynuna takılmaktadır. Pedometrenin bacağa veya boyuna takılması, elde edilecek değerler bakımından önemli bir fark oluşturmamaktadır. Çünkü bacak aktivitesi, boyunun sergilediği aktiviteye eşit veya biraz daha fazla olmaktadır. Bilindiği gibi kızgınlıktaki inek daha aktif hale gelmekte ve adım sayısı artmaktadır. Bir dakikalık aralıklarla ineğin gösterdiği aktivite ile ilgili tüm kayıtlar alınır ve 15 dakikalık zaman blokları halinde veriler özetlenmektedir. Her iki saatin sonunda kaydedilen toplam bilgi bir hafızaya geçmektedir.
Pedometreden elde edilen veriler sabah ve akşam sağımlarında günlük olarak değerlendirilmektedir. Sağım ünitesinin girişindeki anten sistemi veya optik okuyucu, pedometreni takılı olduğu ineğin kimliğini ve önceki 12 saatin aktivite değerlerini bilgisayara iletir. Her sağımda bilgisayara kaydedilen aktivite değerleri, hesaplanmış eşik değerle ve önceki aktivite değerleriyle otomatik olarak kıyaslanmaktadır. Burada pedometre üzerinde veya çevresindeki kuruyan dışkı bulaşıklarının, pedometreden gidecek sinyallerin engellenmesine ve dolayısıyla kayıt bilgilerinin elde edilememesine neden olabileceğine dikkat edilmelidir.
Pedometreyle Kızgınlıkların Belirlenmesi:
Her ne kadar Türkiye’de büyük ölçekli süt ineği işletmelerinin sayısı az olsa da, büyük sürülere karşı bir eğilim vardır. Kızgınlıkların belirlenmesinde gözlem yöntemi oldukça kullanılan pratik bir yöntemdir. Bununla birlikte özellikle büyük sürülerde iş gücünde artışa neden olması uygulanmasını güçleştirmektedir. Çünkü bu tür işletmelerde bakıcı başına düşen inek sayısının fazla olması, kızgınlıkla ilgili davranışların belirlenmesi için yeterli zamanın ayrılamamasına neden olmaktadır. Böylece gözlenemeyen veya kaçırılan kızgınlıkların sayısı artmaktadır. Önemli sayılabilecek diğer bir neden de, ineklerin genellikle günün geç saatlerinde kızgınlıklarını göstermeleridir. Bu alanda yapılan çalışmalar göstermektedir ki; pedometre ile kızgınlıklar yüksek oranda ve güvenilir olarak belirlenebilmektedir. Ayrıca zaman ve iş gücünden tasarruf sağlanarak, sürünün sevk ve idaresi kolaylaşmaktadır.
Kızgınlıktaki ineklerin fiziksel aktivitelerinde bir artış olduğu eskiden beri bilinen bir gerçektir. Çünkü inekler kızgınlıkları süresince daha aktiftirler, yürüme ve ayakta durma girişimlerine dinlenmeden daha fazla zaman ayırırlar. Pedometre ile kızgınlıkların belirlendiği değişik çalışmalarda, kızgınlıkların belirlenme oranı % 61–96 arasında değişmektedir. Doğruluk oranının düşük ve yüksek oranda yanlık pozitif sonuçların elde edilmesi, işletmedeki idari ve çevresel şartların yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Pedometre; bağlı sistemin uygulanmadığı işletmelerde daha kullanışlı olmaktadır. Çünkü aktivite artışının mera şartlarındaki ineklerde % 400, padok şartlarındaki ineklerde % 275, bağlı olan ineklerde ise % 14-20 olarak belirlendiği ifade edilmektedir.
Aktivite artışlarının önemli oranda öğleden sonra ve akşam saatlerinde olduğu tespit edilmiştir. Yapılan bir çalışmada; aktivitenin öğleden sonra önemli ölçüde daha fazla (saatte 160 adım), öğleden önce daha az (saatte 145 adım) olduğu bulunmuştur. Ayrıca adım sayısının kızgınlık öncesi 72–16 saatten başlayarak giderek arttığı ve en yüksek pedometre değerinin, ineğe atlanıldığında hareketsiz durmasından 8 saat sonra elde edildiği belirtilmektedir. Buna bağlı olarak suni tohumlama, pedometre aktivitesinin artmasından 6–17 saat sonra (ortalama 12 saat) yapıldığında daha iyi gebe kalma oranları elde edilmektedir.
Kızgınlıkların belirlenmesinde pedometre yönteminde günde iki kez kontrolün, günde iki kez yapılan iki gözlemden daha iyi sonuçlar vermektedir. Nitekim her iki yöntemin kızgınlıkların belirlenmesi amacıyla kıyaslandığı bir çalışmada pedometrede doğruluk oranı % 80 olarak elde edilirken, gözlem yönteminde bu oran ancak % 66 olarak belirlenmiştir.
Pedometreyle doğum sonrası kızgınlık göstermeyen ineklerin de belirlenebileceği ve bu işlem sayesinde boş geçen günlerin ortalama 15–23 gün azaltılabileceği ifade edilmektedir. Yapılan bir çalışmada doğum sonrası kızgınlık göstermediği düşünülen ineklerin, aslında kızgınlıklarını gösterdiği belirlenmiştir. Görüldüğü gibi kızgınlıkların belirlenmesi, işletmenin geleceğini belirleyen önemli bir iştir.
Pedometre video kayıt sistemiyle birlikte kullanıldığında, adım aktivitesi düşük olduğu zaman atlama aktivitesinde önemli derecede artış olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle pedometre değerlerinin düşük olduğu zaman atlama aktivitesinin yüksek olduğu veya olabileceği göz önünde tutulmalıdır.
Pedometre tek başına kullanılabileceği gibi gözlem yöntemine destekleyici olarak da kullanılabilmektedir. Kızgınlıklar gözlem metoduyla % 68 oranında belirlendiği bir işletmede, bu işlem pedometreyle kombine edildiğinde % 74’e yükseldiği gözlenmiştir (çalışmalarda elde edilen oranlar işletmenin alt yapısıyla ilgili olarak farklılık gösterebilmektedir).
Sonuç olarak pedometre sadece kızgınlıkların belirlenmesi amacıyla kullanılıyor olsa bile sürünün sevk ve idaresinde işletmelere önemli açılımlar sağlamaktadır. Sütçü inek işletmelerinde kızgınlıkların belirlenememesi ve buna bağlı olarak tohumlamaların yapılamaması, sonuçta gebeliklerin sağlanamaması fark edilemeyen kayıplardır. Buna karşın pedometre ile bir ölçüde görülmeyenler görülür hale getirildiğinden kayıpları en aza indirmek mümkündür.
Prof. Dr. Hüseyin ERDEM
Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı