Zooteknist
12.06.2010, 18:57
Modern sığırcılık işletmelerinde üreme ve mastitis problemleri ile birlikte
hayvanların sürüden istem dışı olarak atılmalarına yol açan en önemli problemlerin
başında genelde topallıklarla ortaya çıkan ayak ve tırnak problemleri gelmektedir.
Türkiye’de konunun ekonomik boyutu henüz yeterince anlaşılmamış olup, düzenli
tırnak bakımı yaptıran işletme sayısı yok denecek kadar azdır. Dünya’da da birçok
yetiştirici tırnak bakımını sürünün geleceği için yapılmış bir yatırım değil, bir külfet ve
ek bir masraf olarak görmektedir.
Ayak ve tırnaklardaki problemler tedavi edilmedikçe hayvanlara sıkıntı
vermekte, onların yürümelerine, yem yemelerine, merada gezinmelerine mani olarak
sonuçta hayvanların süt, et ve döl verimlerinin azalmasına, sürü dışına
çıkarılmalarına hatta ölümlerine dahi neden olabilmektedir.
AYAK VE TIRNAK PROBLEMLERİNİN NEDENLERİ
Doğal yaşam ortamı çayır ve meralar olan sığırların, yoğun yetiştirme
programları gereği yaşamlarının büyük kısmını beton zeminler üzerinde geçirmeye
zorlanmasının topallık ve ayak problemlerinin başta gelen nedeni olduğu ileri
sürülebilir.
Ayak ve tırnak problemleri ile topallıklar genetik (kalıtsal) ve çevresel (dış
etkilerle oluşan) birçok etmenin ayrı ayrı veya birlikte etkisi sonucu ortaya çıkabilir.
Bunların başında:
? Doğuştan olan bazı tırnak bozuklukları.
? Bozuk, aşındırıcı ve kaygan beton zeminlerde yürüme ve uzun süreli ayakta durma.
? Aşırı ıslak, çamurlu, gübre ve idrarla dolu pis ahır içi yollar, yatma yerleri (duraklar)
ve gezinti alanları.
? Yetersiz yataklık kullanımı.
? Stres.
? Toprak ve benzeri yumuşak zeminlerden ani olarak beton zeminlere geçiş.
? Dengesiz beslenme.
? Hayvanların uzun süre ayakta kalması, yeterince yatıp dinlenememesi.
? Rasyonda kaba-kesif yem oranının (60/40 veya 50/50) bozulması ve yoğun yem
ağırlıklı yemlerle aşırı besleme.
? Kaba yemlerin çok ince kıyılmış olarak verilmesi.
? Hayvanın yaşı ve vücut yapısı.
? Laktasyon (süt verim) dönemi.
? Doğum sırasındaki hormonel bazı değişikliklerin neden olduğu yan etkiler.
?Tüm vücut sistemini etkileyen (sistemik) bazı hastalıklar.
?Travmalar ve darbeler.
? Düzenli tırnak bakımı yapılmaması.
? Hatalı tırnak kesimi.
TIRNAK PROBLEMLERİNİN ÜREME ÜZERİNE ETKİSİ
Tırnak problemlerinden dolayı yürüyemeyerek strese giren hayvanlar
yemliklere gidemez, oluşan metabolik stres sonucu kızgınlık döngüsü yavaşlar.
Ayakları ağrıyan hayvanlar ayakta duramayacağından birbirlerinin üzerine atlayamaz,
bu nedenle kızgınlıkların tespiti güçleşir, gebelik başına aşım (tohumlama) sayıları
artar, servis periyodu uzar. Ayak problemi olmayanlara göre daha fazla yumurtalık
kisti oluşur. Sonuçta yavru verimi azalır.ÖNEMLİ BAZI TIRNAK HASTALIKLARI
Genelde, önceki bölümlerde belirtilen kimi etkilerle oluşan ve sık görülen bazı
tırnak hastalıkları şunlardır:
Taban Ülserleri : Daha çok tırnak tabanı ile ökçe bölgesinin birleşim yerinde
görülen lezyonlarla ortaya çıkar. Tırnakların dengeli olmayışı, aşırı uzamış tırnaklar,
besleme bozuklukları, stres, beton zeminlerde uzun süre ayakta durma ve kötü tırnak
kesimi başlıca risk faktörüdür.
Ökçe Erozyonu (Ökçe Çürüğü) : Ökçe bölgesindeki boynuzsu tırnağın düzensiz
aşınması ve oluşan derin yarıklarla ortaya çıkan bir hastalıktır. Duraklarda biriken
gübreler, genel tırnak sağlığı sorunları ve laminitis, hastalığın ortaya çıkmasında
başlıca risk faktörleridir.
Beyaz Çizgi Hastalığı : Boynuzsu tırnağın ön ve yan duvarının, tırnak
tabanındaki Solea ungulae’ ye birleşme yerinde beyaz çizgi olarak görülen hattaki
bağ dokunun zarar görmesi, taş, kum, çakıl v.b. maddelerin buraya sıkışması gibi
nedenlerle apseler oluşması şeklinde görülen bir hastalıktır. Aşırı büyümüş ve
dengesiz tırnaklar, boynuzsu tırnak tabakasının aşırı aşınması, kötü tırnak kesimi,
beslenme bozuklukları, kaygan beton zeminler ve uzun mesafelere yürüme başlıca
risk faktörleridir.
Ayak Çürüklüğü (Interdigital flegmon) : Genelde arka ayaklarda parmaklar arası
deride ve korona bölgesinde yumuşak dokularda şişkinlik, kızarıklık ve buradaki
kıllardaki dökülmelerle ortaya çıkar. Şişkinlik giderek yayılır ve pis kokulu bir akıntı
ortaya çıkar. Enfeksiyona Fusabacterium necrophorum adlı bir bakterinin neden
olduğu belirtilmekle birlikte iki ayrı bakterinin birlikte etki etmesinin hastalığı
oluşturduğuna dair görüşler de vardır. Bulaşıcıdır. Kısa sürede yayılabilir. Erken
dönemde antibiyotiklerle tedavi edilmezse daha derindeki dokulara yayılma olasılığı
fazladır.
Interdigital Dermatitis : Tırnaklar arası ve yumuşak ökçe bölgesindeki derinin
epidermis katının enfeksiyöz bir yangısıdır. Hastalığın etkeninin Dichelobacter
nodosus olduğu belirtilmektedir. Bulaşıcıdır. Enfeksiyon ilerleyene kadar ayaklar
şişmez ve ağrı görülmez. Hayvanlar ayakta dururken acıyı hafifletmek için arka
ayaklarını kaldırır ve silkelerler. Nemli ve kirli ahır koşulları ile çinko ve vitamin-A
eksikliklerinin hastalığın önemli nedenlerinden olduğu, ayak çürüklüğüne neden olan
Necrophorus tipi bacterinin de interdigital dermatitis oluşumunu yaratabileceği
bildirilmektedir.
Digital Dermatitis : Çoğunlukla arka ayaklarda, ökçenin yakınında parmaklar
arası boşluğun birleşim yerinde görülen çok derin olmayan bir dermatittir. Bakteriyel
katılımla oluşan çok faktörlü bir hastalık olduğu belirtilmekle birlikte, hastalığın
etkeninin spirochete denilen spiral şekilli bir bakteri olduğu ileri sürülmektedir.
Laminitis : Ayak dokularının bulaşıcı olmayan iltihabı olarak adlandırılır. Büyük ve
modern sığırcılık işletmelerinin en önemli sorunlarından biridir. Tırnaktaki hassas
tabakanın herhangi bir etki sonucu iltihaplanması sonucu oluşur. Subklinik ve klinik
formları vardır. Ayak tabanının delinmesi, tırnakların çok kısa kesilmesi sonucu
hassas dokunun enfeksiyona maruz kalması, tırnak kesiminde kullanılan bazı
aletlerin hatalı kullanımı sonucu tırnakta aşırı ısınma, aşırı yoğun yem (fabrika yemi
ve benzerleri) tüketimi, kaba yemlerin çok ince kıyılması, asidoz, aşırı terli iken soğuk
su içilmesi, pnömoni, metrit, mastitis, ciddi sindirim bozuklukları, kan zehirlenmeleri,
alerjik reaksiyonlar, gastrointestinal sistemde üretilen ve kan dolaşımına geçen bazı
endotoksinler (zehirli maddeler), kimi hormonel etkiler ile bilinmeyen diğer bazı
faktörler hastalığın en önemli nedenleri olarak gösterilmektedir.
Kronik problemler ayak kemiğinin (ayağın en alt kısmındaki kemik) aşağı
sarkmasına ve taban ülserlerine yol açar. Kemiğin hassas tabakalar üzerine baskısı
ile 2-4 ay içerisinde ortaya çıkan ezik ve kanamalara neden olur. Laminitisli ayak
ağrır ve dokunulduğunda sıcak olarak hissedilir. Kan damarları tıkanır ve ayak
parmağı atardamarının tırnağın üzerinde inciğin ön ve yan tarafında sert ve ağır
şekilde attığı hissedilir. Hastalık çok ciddi ve sürekli tedavi gerektirir. Korunma çok
daha ekonomiktir.
Belirtilen bu hastalıklar yanında; Tırnak çatlakları, Taban eziği, Eklem iltihabı,
İnterdigital hiperplazi, Verriköz dermatitis ve kimi derin doku hastalıkları da önemli
ayak hastalıklarından olup, herhangi bir ayak problemi ile karşılaşıldığında en kısa
zamanda bu konuda uzman bir veterinere başvurmalıdır.
Unutulmamalıdır ki:
Sağlıklı tırnaklar
Mutlu inekler
Daha yüksek verim
Mutlu sığır yetiştiricileri demektir.
Kaynak : Dr. Sencer TÜMER
hayvanların sürüden istem dışı olarak atılmalarına yol açan en önemli problemlerin
başında genelde topallıklarla ortaya çıkan ayak ve tırnak problemleri gelmektedir.
Türkiye’de konunun ekonomik boyutu henüz yeterince anlaşılmamış olup, düzenli
tırnak bakımı yaptıran işletme sayısı yok denecek kadar azdır. Dünya’da da birçok
yetiştirici tırnak bakımını sürünün geleceği için yapılmış bir yatırım değil, bir külfet ve
ek bir masraf olarak görmektedir.
Ayak ve tırnaklardaki problemler tedavi edilmedikçe hayvanlara sıkıntı
vermekte, onların yürümelerine, yem yemelerine, merada gezinmelerine mani olarak
sonuçta hayvanların süt, et ve döl verimlerinin azalmasına, sürü dışına
çıkarılmalarına hatta ölümlerine dahi neden olabilmektedir.
AYAK VE TIRNAK PROBLEMLERİNİN NEDENLERİ
Doğal yaşam ortamı çayır ve meralar olan sığırların, yoğun yetiştirme
programları gereği yaşamlarının büyük kısmını beton zeminler üzerinde geçirmeye
zorlanmasının topallık ve ayak problemlerinin başta gelen nedeni olduğu ileri
sürülebilir.
Ayak ve tırnak problemleri ile topallıklar genetik (kalıtsal) ve çevresel (dış
etkilerle oluşan) birçok etmenin ayrı ayrı veya birlikte etkisi sonucu ortaya çıkabilir.
Bunların başında:
? Doğuştan olan bazı tırnak bozuklukları.
? Bozuk, aşındırıcı ve kaygan beton zeminlerde yürüme ve uzun süreli ayakta durma.
? Aşırı ıslak, çamurlu, gübre ve idrarla dolu pis ahır içi yollar, yatma yerleri (duraklar)
ve gezinti alanları.
? Yetersiz yataklık kullanımı.
? Stres.
? Toprak ve benzeri yumuşak zeminlerden ani olarak beton zeminlere geçiş.
? Dengesiz beslenme.
? Hayvanların uzun süre ayakta kalması, yeterince yatıp dinlenememesi.
? Rasyonda kaba-kesif yem oranının (60/40 veya 50/50) bozulması ve yoğun yem
ağırlıklı yemlerle aşırı besleme.
? Kaba yemlerin çok ince kıyılmış olarak verilmesi.
? Hayvanın yaşı ve vücut yapısı.
? Laktasyon (süt verim) dönemi.
? Doğum sırasındaki hormonel bazı değişikliklerin neden olduğu yan etkiler.
?Tüm vücut sistemini etkileyen (sistemik) bazı hastalıklar.
?Travmalar ve darbeler.
? Düzenli tırnak bakımı yapılmaması.
? Hatalı tırnak kesimi.
TIRNAK PROBLEMLERİNİN ÜREME ÜZERİNE ETKİSİ
Tırnak problemlerinden dolayı yürüyemeyerek strese giren hayvanlar
yemliklere gidemez, oluşan metabolik stres sonucu kızgınlık döngüsü yavaşlar.
Ayakları ağrıyan hayvanlar ayakta duramayacağından birbirlerinin üzerine atlayamaz,
bu nedenle kızgınlıkların tespiti güçleşir, gebelik başına aşım (tohumlama) sayıları
artar, servis periyodu uzar. Ayak problemi olmayanlara göre daha fazla yumurtalık
kisti oluşur. Sonuçta yavru verimi azalır.ÖNEMLİ BAZI TIRNAK HASTALIKLARI
Genelde, önceki bölümlerde belirtilen kimi etkilerle oluşan ve sık görülen bazı
tırnak hastalıkları şunlardır:
Taban Ülserleri : Daha çok tırnak tabanı ile ökçe bölgesinin birleşim yerinde
görülen lezyonlarla ortaya çıkar. Tırnakların dengeli olmayışı, aşırı uzamış tırnaklar,
besleme bozuklukları, stres, beton zeminlerde uzun süre ayakta durma ve kötü tırnak
kesimi başlıca risk faktörüdür.
Ökçe Erozyonu (Ökçe Çürüğü) : Ökçe bölgesindeki boynuzsu tırnağın düzensiz
aşınması ve oluşan derin yarıklarla ortaya çıkan bir hastalıktır. Duraklarda biriken
gübreler, genel tırnak sağlığı sorunları ve laminitis, hastalığın ortaya çıkmasında
başlıca risk faktörleridir.
Beyaz Çizgi Hastalığı : Boynuzsu tırnağın ön ve yan duvarının, tırnak
tabanındaki Solea ungulae’ ye birleşme yerinde beyaz çizgi olarak görülen hattaki
bağ dokunun zarar görmesi, taş, kum, çakıl v.b. maddelerin buraya sıkışması gibi
nedenlerle apseler oluşması şeklinde görülen bir hastalıktır. Aşırı büyümüş ve
dengesiz tırnaklar, boynuzsu tırnak tabakasının aşırı aşınması, kötü tırnak kesimi,
beslenme bozuklukları, kaygan beton zeminler ve uzun mesafelere yürüme başlıca
risk faktörleridir.
Ayak Çürüklüğü (Interdigital flegmon) : Genelde arka ayaklarda parmaklar arası
deride ve korona bölgesinde yumuşak dokularda şişkinlik, kızarıklık ve buradaki
kıllardaki dökülmelerle ortaya çıkar. Şişkinlik giderek yayılır ve pis kokulu bir akıntı
ortaya çıkar. Enfeksiyona Fusabacterium necrophorum adlı bir bakterinin neden
olduğu belirtilmekle birlikte iki ayrı bakterinin birlikte etki etmesinin hastalığı
oluşturduğuna dair görüşler de vardır. Bulaşıcıdır. Kısa sürede yayılabilir. Erken
dönemde antibiyotiklerle tedavi edilmezse daha derindeki dokulara yayılma olasılığı
fazladır.
Interdigital Dermatitis : Tırnaklar arası ve yumuşak ökçe bölgesindeki derinin
epidermis katının enfeksiyöz bir yangısıdır. Hastalığın etkeninin Dichelobacter
nodosus olduğu belirtilmektedir. Bulaşıcıdır. Enfeksiyon ilerleyene kadar ayaklar
şişmez ve ağrı görülmez. Hayvanlar ayakta dururken acıyı hafifletmek için arka
ayaklarını kaldırır ve silkelerler. Nemli ve kirli ahır koşulları ile çinko ve vitamin-A
eksikliklerinin hastalığın önemli nedenlerinden olduğu, ayak çürüklüğüne neden olan
Necrophorus tipi bacterinin de interdigital dermatitis oluşumunu yaratabileceği
bildirilmektedir.
Digital Dermatitis : Çoğunlukla arka ayaklarda, ökçenin yakınında parmaklar
arası boşluğun birleşim yerinde görülen çok derin olmayan bir dermatittir. Bakteriyel
katılımla oluşan çok faktörlü bir hastalık olduğu belirtilmekle birlikte, hastalığın
etkeninin spirochete denilen spiral şekilli bir bakteri olduğu ileri sürülmektedir.
Laminitis : Ayak dokularının bulaşıcı olmayan iltihabı olarak adlandırılır. Büyük ve
modern sığırcılık işletmelerinin en önemli sorunlarından biridir. Tırnaktaki hassas
tabakanın herhangi bir etki sonucu iltihaplanması sonucu oluşur. Subklinik ve klinik
formları vardır. Ayak tabanının delinmesi, tırnakların çok kısa kesilmesi sonucu
hassas dokunun enfeksiyona maruz kalması, tırnak kesiminde kullanılan bazı
aletlerin hatalı kullanımı sonucu tırnakta aşırı ısınma, aşırı yoğun yem (fabrika yemi
ve benzerleri) tüketimi, kaba yemlerin çok ince kıyılması, asidoz, aşırı terli iken soğuk
su içilmesi, pnömoni, metrit, mastitis, ciddi sindirim bozuklukları, kan zehirlenmeleri,
alerjik reaksiyonlar, gastrointestinal sistemde üretilen ve kan dolaşımına geçen bazı
endotoksinler (zehirli maddeler), kimi hormonel etkiler ile bilinmeyen diğer bazı
faktörler hastalığın en önemli nedenleri olarak gösterilmektedir.
Kronik problemler ayak kemiğinin (ayağın en alt kısmındaki kemik) aşağı
sarkmasına ve taban ülserlerine yol açar. Kemiğin hassas tabakalar üzerine baskısı
ile 2-4 ay içerisinde ortaya çıkan ezik ve kanamalara neden olur. Laminitisli ayak
ağrır ve dokunulduğunda sıcak olarak hissedilir. Kan damarları tıkanır ve ayak
parmağı atardamarının tırnağın üzerinde inciğin ön ve yan tarafında sert ve ağır
şekilde attığı hissedilir. Hastalık çok ciddi ve sürekli tedavi gerektirir. Korunma çok
daha ekonomiktir.
Belirtilen bu hastalıklar yanında; Tırnak çatlakları, Taban eziği, Eklem iltihabı,
İnterdigital hiperplazi, Verriköz dermatitis ve kimi derin doku hastalıkları da önemli
ayak hastalıklarından olup, herhangi bir ayak problemi ile karşılaşıldığında en kısa
zamanda bu konuda uzman bir veterinere başvurmalıdır.
Unutulmamalıdır ki:
Sağlıklı tırnaklar
Mutlu inekler
Daha yüksek verim
Mutlu sığır yetiştiricileri demektir.
Kaynak : Dr. Sencer TÜMER