Mr.Muhendis
08.03.2010, 12:24
Fidan dikim zamanını, ağaç türlerinin biyolojik özellikleri ve iklim şartları tayin eder. Genellikle büyümenin durduğu andan, sürmenin başladığı zamana kadar geçen süre içersinde, don olmayan zamanda dikim yapılabilir. Kaplı fidanlar sulamak kaydıyla toprak tavda olduğu zaman her mevsim dikilebilir.
Ülkemizde genellikle ilkbahar,sonbahar ve bazı müsait bölgelerde kış ayları dikim için uygundur.
Ayrıca , yapraklı tür fidanların yapraklarını dökmüş olmaları ve dikim yapılacak toprağın tavında olması,yani çok kuru veya çamur olmaması gerekir. Toprağın çok ıslak,donlu veya karla örtülü olması halinde dikim yapılmamalıdır.
Fidan ambalajında;naylon torba ve ambalajın bağlanmasında tel kullanılmışsa bunlar mutlaka sökülüp atılmalıdır.
- Fidan çukuru, fidan köklerinin gerektirdiği derinlik ve genişlikte olmalıdır.Fidanı,fidanlıkta yetiştirildiği kök boğazı hizasındaki derinlikte dikmeli,çok sığ veya derin olmamalıdır.
- Fidanın dikiminden önce(yapraklı fidanlar,kavak) gerek kök ve gerekse gövde dalları usulüne uygun budanmış olmalıdır.
- Dikimde fidan gövdesinin dik durması sağlanmalıdır.
- Dikim yapılacak toprakta yeteri kadar organik madde yoksa, fidanın beslenebilmesi için toprağa ¼ ü kadar yanmış ahır gübresi ilave edilmelidir.
- Dikimde fidan çukurundaki toprak yeteri kadar çiğnenerek sıkıştırılmalıdır.
- Boylu fidanların rüzgar etkisi ile devrilmemesi için kazık vs. ile tespiti yapılmalıdır.
- İmkanlar varsa dikilen fidanlar, dikimi müteakip bolca sulanmalı yani can suyu verilmelidir.
- Dikilen fidanların normal gelişebilmesi için,sulanması,çapalanması,yabancı otların alınması zararlılardan korunması ve fakir topraklarda gübrelenmesi gerekir.
- Fidanda bir canlı olduğuna göre,gelişmesi için suya mutlaka ihtiyacı vardır.Yalnız üst toprağa bakarak kurudur diye sulamak çok hatalı olabilir. Fidanın köklerinin bulunduğu derinlikteki rutubet durumu önemli olduğundan,bu derinlikteki duruma göre fidan sulanmalıdır.
- Sulamalar arasındaki durumu mümkün olduğu kadar uzatmakta ve sulamanın bolca yapılmasında fayda vardır.Bu suretle fidanın iyi gelişmesine yardım edilmiş olur.
- Fidanın su kadar toprağın içindeki havaya da ihtiyaç vardır. Bunun için fazla sulamadan kaçınılmalıdır.
- Fidanlar,hayvan,böcek,mantar,ot,don,kar kırması,durgun su gibi tehlikelerden korunmalıdır.
- Fidanın daha güzel,daha kuvvetli ve gürbüz olmasını,bol çiçek ve meyva vermesini sağlamak için budama yapılmalıdır.
- Budamanın derecesi ne olursa olsun,ağacın tepe şekli korunmalıdır.İbreli türlerde yalnız kuru ve hastalıklı dallar budanmalı,başkaca bir budama yapılmamalıdır.Bitkilerin tabii yapı ve özellikleri dikkate alınmalı,tabiattaki şekil ve büyüklükte,yani tabii halde bırakıldıkları takdirde daha güzel oldukları unutulmamalıdır.
- Her kişinin, her bahçıvanın budamayı bildiği kabul edilmemeli,budama ehil kişilerce yapılmalıdır.Unutmadan da söylemek istiyorum dikim yapılacak fidanın topraklı kısmını alt taraftan 1-2 cm kadar kesmelisiniz, bu ölü köklerin yok edilmesini ve yerine yeni köklerin daha iyi gelişmesine ve kök kıvrıklığı varsa onların yok edilşemsini sağlayacak ve fidan daha iyi gelişim gösterecektir.
Çıplak köklü fidanlar ise genelde daha sonra dikileceği zaman gömüye alınırlar.Tabii gömüde kalırken korunaklı bir yerde olması gerekmektedir. Yani güneş ve rüzgar görmeyecek şekilde korunmalı ve kök boğazına kadar da toprak içerisinde kalmalıdır. Bunlar yapıldığı takdirde her hangi bir sorun olmaz.
FİDAN DİKİM ŞEKİLLERİ
Dikim şekilleri ve aralıkları, bir fidanın toprak ve iklim verilerinden yararlanma derecesi üzerinde rol oynadığından, bu hususta doğru karar vermek, büyük önem taşımaktadır.
Dikim şekli denince, fidanların düzgün sıralar halinde mi, yoksa gelişigüzel mi, yani düzenli mi düzensiz mi veya karışık mı dikilecekleri anlaşılır.
Dikim yoluyla ağaçlandırmalarda “düzensiz”, “düzenli” ve “karışık” olmak üzere, başlıca üç dikim şekli bulunmaktadır. Bunların fidana sağladığı yararlar ve dikim düzenine ait özellikleri aşağıda açıklanmıştır.
1- Düzensiz Dikim
Dikim yerleri belirli bir geometrik düzene göre belirlenmemiş olan, arazide en uygun dikim yeri bulunduktan sonra, belirli bir sıklık gözetilerek yapılan dikim şeklidir. Özellikle kayalık, yaşlı ağaç kütükleri bulunan, bataklık ve karstik (kalkerli) arazilerde uygulanan dikim şeklidir. Bu dikim şekli, ot mücadelesini güçleştirdiği gibi, sıklık bakımı ve aralama uygulamalarını da güçleştirir.
2- Düzenli Dikim
Fidanların belirli aralıklarla ve belirli geometrik şekillerin (kare, dikdörtgen, eşkenar dörtgen) köşe noktalarına dikilmesiyle yapılan dikim şeklidir. Bu dikim şeklinin yararları aşağıda belirtilmiştir:
۰ Her fidan büyüme koşullarından eşit olarak yararlanır.
۰ Dikim kolay olur. Kontrolü de kolaydır.
۰ Kullanılacak fidan miktarı ve dikim giderleri kolayca hesaplanabilir.
۰ Araziye uygulaması kolaydır.
۰ Diri örtü mücadelesi kolaydır.
۰ Tamamlama işlemleri basittir.
۰ Makineyle çalışma olanağı vardır.
Geniş alanların ağaçlandırılmasında genellikle düzenli dikim uygulanır. Geometrik şekle göre temel dikim şekilleri kare, üçgen, dikdörtgen (sıra) ve beşgen dikimleridir. Fidanlar her geometrik şeklin köşesine dikilir.
Bunların her birinin fidanlara sağladığı yararlanma olanakları ile kültür ve gençlik bakımları için avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Bunlar üzerinde durulmayacaktır. Özellikle makineli dikimlerde dikdörtgen şekli uygulanmaktadır.
Düzenli dikim tekniğinin uygulanabilmesi için, belirli aralıklarla, işaretlenmiş 40-50 m boyunda dikim ipleri ve dikim zincirleri kullanılır. Bunlardan biri sabit tutulur, diğerleri birbirine paralel olarak belirli aralıklarla gerilir ve fidanın dikileceği yerler belirlenir.
3- Karışık Dikim
Karışık dikim, belirli bir ağaçlandırma alanına, çeşitli türlere ait fidanların dikilmesi anlamına gelir. Ancak, bunda da temel olan ve çoğunluğu oluşturan bir ağaç türü (örneğin karaçam) vardır. Buna hangi oranlarda ve hangi karışım şekliyle (grup, şerit, vb.) hangi türlerin karıştırılacağının bilinmesi gerekir. Örneğin temel ağaç türü karaçam olan bir ağaçlandırmada %10 oranında grup halinde göknar karıştırılması planlanmış ise, dikim alanına gruplar halinde, alanın %10’unu kaplayacak şekilde göknar fidanları dikilir. Sonra temel ağaç türü, amaçlanan dikim şekline göre dikim alanına getirilir.
(Kaynak: Prof.Dr. Suad İ. ÜRGENÇ, Prof.Dr. Necmettin ÇEPEL)
DİKİM ARALIKLARI
Dikim aralıkları deyimi dikilecek fidanların hangi aralık ve mesafe ile dikilecekleri anlamını ifade etmektedir.
Dikimlerde ağaçlandırmanın başarı derecesi üzerinde rol oynayan en önemli faktörlerden birisi de dikim aralıkları uygulamasıdır. Fidanların dikiminde öngörülen dikim aralıklarının dar veya geniş olması birçok faktöre bağlıdır. Bunları dikte ettiren faktörler ile dikimin başarısı üzerindeki etkileri aşağıda özet olarak açıklanmıştır.
۰ Dikim aralıkları, fidanların yetişme ortamındaki ekolojik verilerden yararlanma derecesi üzerinde etkilidir. Geniş aralıklarla dikim halinde, fidanlar sahanın her yerinden tam olarak yararlanamıyor demektir. Bu durumda fazla geniş aralıklarla dikim, başka bir ifade ile yetişme ortamındaki kapasiteden bir kısmının boşuna çalışmasına neden olmaktadır. Sık dikim ise, gelişme gücünün zayıflatılması sonucunu doğurur.
۰ Dikim aralıkları, fidanların toprak koruma işlevleri açısından, diri örtünün seyrek veya sık oluşuna göre değişir.
۰ Bakım masrafları da dikim aralıkları ile sıkı bir ilişkiye sahiptir.
۰ Dikim aralıkları, ağaçların üreteceği odun hammaddesi niteliğini, dolayısıyla parasal geliri etkiler. Örneğin çok seyrek dikimlerde, fidanların gelişimi daha çok yanlara doğru olduğundan budaklı odun hammaddesi üretimi nedeniyle odun kalitesi düşük bir üretim olur.
Şimdiye kadar ormancılıkta kullanılan dikim aralıkları için ağaç türlerine göre, hatta ekstrem derecelere varacak derecede çok değişken değerler üretilmiştir. Dış ülkelerde aynı ağaç türleri için hektara 30.000 fidan dikilmesi önerisi yanında 1100 fidan dikimi önerilerine de rastlanmaktadır. Ülkemizde de buna koşut uygulamalar olmuştur.
Örneğin sarıçamda 1x1 m aralık ve mesafe (hektara 10.000 fidan) yanında, 3x3 m aralık ve mesafelerle (hektara 1111 tane fidan) dikim uygulamalarına rastlanmıştır. Aynı ağaç türü için halen 3.0 x 1.5 m aralıklı dikim (hektarda 2200 fidan) uygulanmaktadır.
Dikim Aralıkları Tablosu
Bugüne kadar yapılan dikim çalışmalarından elde edilen deneyimlere dayanılarak çeşitli ağaç türleri için standart dikim aralıkları aşağıdaki tabloda verilmektedir. (Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu Genel Müdürlüğü Verileri..)
Türler / Dikim aralığı (m) / Hektardaki Fidan Sayısı (Adet)
Karaçam 3.00 x 1.50 2200
Sarıçam 3.00 x 1.50 2200
Kızılçam 3.00 x 2.00 1660
Halep Çamı 3.00 x 2.00 1660
Duglaz 3.00 x 3.00 1100
Sahil Çamı 3.00 x 3.00 1100
Toros Sediri 3.00 x 2.00 1660
Doğu Ladini, 2.50 x 1.50 2660
Göknar Türleri 2.50 x 1.50 2660
Fıstık Çamı 6.00 x 3.00 555
Fıstık Çamı (*) 6.00 x 6.00 277
Fıstık Çamı (**) 10.00 x 10.00 100
Meşe Türleri 2.00 x 1.50 3330
Ceviz, Kestane (*) 8.00 x 8.00 156
Ceviz, Kestane" (**) 10.00 x 10.00 100
Kızılağaç 3.00 x 3.00 1100
Kayın 1.60 x 0.60 8630
Kayın 1.30 x 0.60 9290
Kayın 1.50 x 0.70 9190
Diğer Geniş Yapraklılar 3.00 x 3.00 1100
(*) Hem tohum veya meyve ve hem de kerestelik ağaç üretim amaçlı yetiştirmelerde.
(**) Tohum ve meyve amaçlı yetiştirmelerde.
Not: Bu değerler ortalama rakamlar olup (+) ve (-) %10 sınırı içinde kalmak üzere ekolojik koşullar, amaç, tesis ve bakım metotları, tesisin ekonomisi ve diğer gerekler dikkate alınarak tespit edilmektedir.
Çizelgedeki değerler, çeşitli ağaç türleri için dikim aralıkları bakımından önemli anahtar bilgiler vermektedir. Ancak, bu değerlerin özel yetişme ortamı koşullarında değiştirilebileceğini de kabul etmek gerekir. Çünkü ağaçlandırma amacı, kullanılacak ağaç türü, yöresel ekolojik koşullar, kesim yaşı (idare süresi), vb. faktörler kombinasyonu, fidan dikim aralıkları uygulamasında etkilidir.
Uygun Fidan Dikim Tekniğinin Seçilmesi
Yetişme ortamının ekolojik karakteristiklerine ve ağaç türünün biyolojisine uygun olarak seçilecek dikim tekniği, ağaçlandırma başarısı ve dikim sonrası meydana gelecek gelişme derecesi üzerinde etkili olan en önemli faktörlerin başında gelmektedir.
Ülkemizde ekolojik koşulların coğrafi bölgelere göre çok değişmesi ve buna bağlı olarak çeşitli ağaç türlerinin doğal olarak yetişme olanakları; yerine göre değişik dikim yöntemlerinin seçilmesini zorunlu kılmaktadır. Örneğin, kurak bölgelerde yapılacak ağaçlandırmalarda derin topraklara, az eğimli ve erozyona uğramamış arazilere gereksinim bulunmaktadır. Buralardaki dikim çukurlarının, dikimden kısa bir süre önce açılması (toprağın nemini kaybetmemesi için) ve üçgen dikim yapılması, başarı derecesini arttırmaktadır. Ayrıca böyle yetişme ortamlarında açılan çukurların yüzeysel sularından en yüksek düzeyde yararlanması için özel bazı uygulamalar da yapılır. Hatta ağaçlandırılacak kurak bölgelerde aranan bazı koşulların doğal olarak bulunmaması halinde, bunlar masraflı da olsa, teknik önlemlerle yaratılır. Örneğin, arazi eğimini teras tesisleriyle azaltma, diri örtü temizliğini iyi bir şekilde yapma gibi önemli ön çalışmalar ve uygulamalar yapılır.
Kurak bölgelerde toprak, vejetasyon devresinde 10 - 20/30 cm derinliğe kadar kurur. O nedenle, dikim derinliği bu koşullara göre ayarlanır. Ayrıca sıcak bölgelerde kök boğazı yazın yanabilir veya sıcaktan zarar görebilir. Onun için normal koşullarda yapılmamasına karşın, bu şekilde yakıcı sıcakların bulunduğu bölgelerde, fidanların kök boğazı toprak içinde kalacak şekilde derin dikim yapılması gerekir. Bu amaçla fidan dikim çukurları normalinden daha derin açılır ve çukurun dibindeki toprak kazılarak gevşetilir. Bu koşullara uyacak kök ve sürgün budaması yaptıktan sonra, fidanların dikilmesi gerektiği hususu ayrıca dikkate alınmalıdır.
Özet olarak, bir ağaçlandırma alanı için uygun olan dikim yöntemlerini seçerken aşağıda açıklanan genel kurallara mutlak surette uyulması gerekir.
۰ Seçilecek dikim yöntemi, mevcut ekolojik koşullara ve ağaç türünün biyolojik özelliklerine uygun olmalıdır.
۰ Kullanılacak fidan materyalinin niteliğine (boy, yaş, çıplak köklü, topraklı, vb.) uygun dikim yöntemi seçilmelidir.
۰ Yöntemin uygulanabilirliği, seri ve ekonomik oluşu gibi hususlar da daima hesaba katılmalıdır.
Ülkemizde genellikle ilkbahar,sonbahar ve bazı müsait bölgelerde kış ayları dikim için uygundur.
Ayrıca , yapraklı tür fidanların yapraklarını dökmüş olmaları ve dikim yapılacak toprağın tavında olması,yani çok kuru veya çamur olmaması gerekir. Toprağın çok ıslak,donlu veya karla örtülü olması halinde dikim yapılmamalıdır.
Fidan ambalajında;naylon torba ve ambalajın bağlanmasında tel kullanılmışsa bunlar mutlaka sökülüp atılmalıdır.
- Fidan çukuru, fidan köklerinin gerektirdiği derinlik ve genişlikte olmalıdır.Fidanı,fidanlıkta yetiştirildiği kök boğazı hizasındaki derinlikte dikmeli,çok sığ veya derin olmamalıdır.
- Fidanın dikiminden önce(yapraklı fidanlar,kavak) gerek kök ve gerekse gövde dalları usulüne uygun budanmış olmalıdır.
- Dikimde fidan gövdesinin dik durması sağlanmalıdır.
- Dikim yapılacak toprakta yeteri kadar organik madde yoksa, fidanın beslenebilmesi için toprağa ¼ ü kadar yanmış ahır gübresi ilave edilmelidir.
- Dikimde fidan çukurundaki toprak yeteri kadar çiğnenerek sıkıştırılmalıdır.
- Boylu fidanların rüzgar etkisi ile devrilmemesi için kazık vs. ile tespiti yapılmalıdır.
- İmkanlar varsa dikilen fidanlar, dikimi müteakip bolca sulanmalı yani can suyu verilmelidir.
- Dikilen fidanların normal gelişebilmesi için,sulanması,çapalanması,yabancı otların alınması zararlılardan korunması ve fakir topraklarda gübrelenmesi gerekir.
- Fidanda bir canlı olduğuna göre,gelişmesi için suya mutlaka ihtiyacı vardır.Yalnız üst toprağa bakarak kurudur diye sulamak çok hatalı olabilir. Fidanın köklerinin bulunduğu derinlikteki rutubet durumu önemli olduğundan,bu derinlikteki duruma göre fidan sulanmalıdır.
- Sulamalar arasındaki durumu mümkün olduğu kadar uzatmakta ve sulamanın bolca yapılmasında fayda vardır.Bu suretle fidanın iyi gelişmesine yardım edilmiş olur.
- Fidanın su kadar toprağın içindeki havaya da ihtiyaç vardır. Bunun için fazla sulamadan kaçınılmalıdır.
- Fidanlar,hayvan,böcek,mantar,ot,don,kar kırması,durgun su gibi tehlikelerden korunmalıdır.
- Fidanın daha güzel,daha kuvvetli ve gürbüz olmasını,bol çiçek ve meyva vermesini sağlamak için budama yapılmalıdır.
- Budamanın derecesi ne olursa olsun,ağacın tepe şekli korunmalıdır.İbreli türlerde yalnız kuru ve hastalıklı dallar budanmalı,başkaca bir budama yapılmamalıdır.Bitkilerin tabii yapı ve özellikleri dikkate alınmalı,tabiattaki şekil ve büyüklükte,yani tabii halde bırakıldıkları takdirde daha güzel oldukları unutulmamalıdır.
- Her kişinin, her bahçıvanın budamayı bildiği kabul edilmemeli,budama ehil kişilerce yapılmalıdır.Unutmadan da söylemek istiyorum dikim yapılacak fidanın topraklı kısmını alt taraftan 1-2 cm kadar kesmelisiniz, bu ölü köklerin yok edilmesini ve yerine yeni köklerin daha iyi gelişmesine ve kök kıvrıklığı varsa onların yok edilşemsini sağlayacak ve fidan daha iyi gelişim gösterecektir.
Çıplak köklü fidanlar ise genelde daha sonra dikileceği zaman gömüye alınırlar.Tabii gömüde kalırken korunaklı bir yerde olması gerekmektedir. Yani güneş ve rüzgar görmeyecek şekilde korunmalı ve kök boğazına kadar da toprak içerisinde kalmalıdır. Bunlar yapıldığı takdirde her hangi bir sorun olmaz.
FİDAN DİKİM ŞEKİLLERİ
Dikim şekilleri ve aralıkları, bir fidanın toprak ve iklim verilerinden yararlanma derecesi üzerinde rol oynadığından, bu hususta doğru karar vermek, büyük önem taşımaktadır.
Dikim şekli denince, fidanların düzgün sıralar halinde mi, yoksa gelişigüzel mi, yani düzenli mi düzensiz mi veya karışık mı dikilecekleri anlaşılır.
Dikim yoluyla ağaçlandırmalarda “düzensiz”, “düzenli” ve “karışık” olmak üzere, başlıca üç dikim şekli bulunmaktadır. Bunların fidana sağladığı yararlar ve dikim düzenine ait özellikleri aşağıda açıklanmıştır.
1- Düzensiz Dikim
Dikim yerleri belirli bir geometrik düzene göre belirlenmemiş olan, arazide en uygun dikim yeri bulunduktan sonra, belirli bir sıklık gözetilerek yapılan dikim şeklidir. Özellikle kayalık, yaşlı ağaç kütükleri bulunan, bataklık ve karstik (kalkerli) arazilerde uygulanan dikim şeklidir. Bu dikim şekli, ot mücadelesini güçleştirdiği gibi, sıklık bakımı ve aralama uygulamalarını da güçleştirir.
2- Düzenli Dikim
Fidanların belirli aralıklarla ve belirli geometrik şekillerin (kare, dikdörtgen, eşkenar dörtgen) köşe noktalarına dikilmesiyle yapılan dikim şeklidir. Bu dikim şeklinin yararları aşağıda belirtilmiştir:
۰ Her fidan büyüme koşullarından eşit olarak yararlanır.
۰ Dikim kolay olur. Kontrolü de kolaydır.
۰ Kullanılacak fidan miktarı ve dikim giderleri kolayca hesaplanabilir.
۰ Araziye uygulaması kolaydır.
۰ Diri örtü mücadelesi kolaydır.
۰ Tamamlama işlemleri basittir.
۰ Makineyle çalışma olanağı vardır.
Geniş alanların ağaçlandırılmasında genellikle düzenli dikim uygulanır. Geometrik şekle göre temel dikim şekilleri kare, üçgen, dikdörtgen (sıra) ve beşgen dikimleridir. Fidanlar her geometrik şeklin köşesine dikilir.
Bunların her birinin fidanlara sağladığı yararlanma olanakları ile kültür ve gençlik bakımları için avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Bunlar üzerinde durulmayacaktır. Özellikle makineli dikimlerde dikdörtgen şekli uygulanmaktadır.
Düzenli dikim tekniğinin uygulanabilmesi için, belirli aralıklarla, işaretlenmiş 40-50 m boyunda dikim ipleri ve dikim zincirleri kullanılır. Bunlardan biri sabit tutulur, diğerleri birbirine paralel olarak belirli aralıklarla gerilir ve fidanın dikileceği yerler belirlenir.
3- Karışık Dikim
Karışık dikim, belirli bir ağaçlandırma alanına, çeşitli türlere ait fidanların dikilmesi anlamına gelir. Ancak, bunda da temel olan ve çoğunluğu oluşturan bir ağaç türü (örneğin karaçam) vardır. Buna hangi oranlarda ve hangi karışım şekliyle (grup, şerit, vb.) hangi türlerin karıştırılacağının bilinmesi gerekir. Örneğin temel ağaç türü karaçam olan bir ağaçlandırmada %10 oranında grup halinde göknar karıştırılması planlanmış ise, dikim alanına gruplar halinde, alanın %10’unu kaplayacak şekilde göknar fidanları dikilir. Sonra temel ağaç türü, amaçlanan dikim şekline göre dikim alanına getirilir.
(Kaynak: Prof.Dr. Suad İ. ÜRGENÇ, Prof.Dr. Necmettin ÇEPEL)
DİKİM ARALIKLARI
Dikim aralıkları deyimi dikilecek fidanların hangi aralık ve mesafe ile dikilecekleri anlamını ifade etmektedir.
Dikimlerde ağaçlandırmanın başarı derecesi üzerinde rol oynayan en önemli faktörlerden birisi de dikim aralıkları uygulamasıdır. Fidanların dikiminde öngörülen dikim aralıklarının dar veya geniş olması birçok faktöre bağlıdır. Bunları dikte ettiren faktörler ile dikimin başarısı üzerindeki etkileri aşağıda özet olarak açıklanmıştır.
۰ Dikim aralıkları, fidanların yetişme ortamındaki ekolojik verilerden yararlanma derecesi üzerinde etkilidir. Geniş aralıklarla dikim halinde, fidanlar sahanın her yerinden tam olarak yararlanamıyor demektir. Bu durumda fazla geniş aralıklarla dikim, başka bir ifade ile yetişme ortamındaki kapasiteden bir kısmının boşuna çalışmasına neden olmaktadır. Sık dikim ise, gelişme gücünün zayıflatılması sonucunu doğurur.
۰ Dikim aralıkları, fidanların toprak koruma işlevleri açısından, diri örtünün seyrek veya sık oluşuna göre değişir.
۰ Bakım masrafları da dikim aralıkları ile sıkı bir ilişkiye sahiptir.
۰ Dikim aralıkları, ağaçların üreteceği odun hammaddesi niteliğini, dolayısıyla parasal geliri etkiler. Örneğin çok seyrek dikimlerde, fidanların gelişimi daha çok yanlara doğru olduğundan budaklı odun hammaddesi üretimi nedeniyle odun kalitesi düşük bir üretim olur.
Şimdiye kadar ormancılıkta kullanılan dikim aralıkları için ağaç türlerine göre, hatta ekstrem derecelere varacak derecede çok değişken değerler üretilmiştir. Dış ülkelerde aynı ağaç türleri için hektara 30.000 fidan dikilmesi önerisi yanında 1100 fidan dikimi önerilerine de rastlanmaktadır. Ülkemizde de buna koşut uygulamalar olmuştur.
Örneğin sarıçamda 1x1 m aralık ve mesafe (hektara 10.000 fidan) yanında, 3x3 m aralık ve mesafelerle (hektara 1111 tane fidan) dikim uygulamalarına rastlanmıştır. Aynı ağaç türü için halen 3.0 x 1.5 m aralıklı dikim (hektarda 2200 fidan) uygulanmaktadır.
Dikim Aralıkları Tablosu
Bugüne kadar yapılan dikim çalışmalarından elde edilen deneyimlere dayanılarak çeşitli ağaç türleri için standart dikim aralıkları aşağıdaki tabloda verilmektedir. (Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu Genel Müdürlüğü Verileri..)
Türler / Dikim aralığı (m) / Hektardaki Fidan Sayısı (Adet)
Karaçam 3.00 x 1.50 2200
Sarıçam 3.00 x 1.50 2200
Kızılçam 3.00 x 2.00 1660
Halep Çamı 3.00 x 2.00 1660
Duglaz 3.00 x 3.00 1100
Sahil Çamı 3.00 x 3.00 1100
Toros Sediri 3.00 x 2.00 1660
Doğu Ladini, 2.50 x 1.50 2660
Göknar Türleri 2.50 x 1.50 2660
Fıstık Çamı 6.00 x 3.00 555
Fıstık Çamı (*) 6.00 x 6.00 277
Fıstık Çamı (**) 10.00 x 10.00 100
Meşe Türleri 2.00 x 1.50 3330
Ceviz, Kestane (*) 8.00 x 8.00 156
Ceviz, Kestane" (**) 10.00 x 10.00 100
Kızılağaç 3.00 x 3.00 1100
Kayın 1.60 x 0.60 8630
Kayın 1.30 x 0.60 9290
Kayın 1.50 x 0.70 9190
Diğer Geniş Yapraklılar 3.00 x 3.00 1100
(*) Hem tohum veya meyve ve hem de kerestelik ağaç üretim amaçlı yetiştirmelerde.
(**) Tohum ve meyve amaçlı yetiştirmelerde.
Not: Bu değerler ortalama rakamlar olup (+) ve (-) %10 sınırı içinde kalmak üzere ekolojik koşullar, amaç, tesis ve bakım metotları, tesisin ekonomisi ve diğer gerekler dikkate alınarak tespit edilmektedir.
Çizelgedeki değerler, çeşitli ağaç türleri için dikim aralıkları bakımından önemli anahtar bilgiler vermektedir. Ancak, bu değerlerin özel yetişme ortamı koşullarında değiştirilebileceğini de kabul etmek gerekir. Çünkü ağaçlandırma amacı, kullanılacak ağaç türü, yöresel ekolojik koşullar, kesim yaşı (idare süresi), vb. faktörler kombinasyonu, fidan dikim aralıkları uygulamasında etkilidir.
Uygun Fidan Dikim Tekniğinin Seçilmesi
Yetişme ortamının ekolojik karakteristiklerine ve ağaç türünün biyolojisine uygun olarak seçilecek dikim tekniği, ağaçlandırma başarısı ve dikim sonrası meydana gelecek gelişme derecesi üzerinde etkili olan en önemli faktörlerin başında gelmektedir.
Ülkemizde ekolojik koşulların coğrafi bölgelere göre çok değişmesi ve buna bağlı olarak çeşitli ağaç türlerinin doğal olarak yetişme olanakları; yerine göre değişik dikim yöntemlerinin seçilmesini zorunlu kılmaktadır. Örneğin, kurak bölgelerde yapılacak ağaçlandırmalarda derin topraklara, az eğimli ve erozyona uğramamış arazilere gereksinim bulunmaktadır. Buralardaki dikim çukurlarının, dikimden kısa bir süre önce açılması (toprağın nemini kaybetmemesi için) ve üçgen dikim yapılması, başarı derecesini arttırmaktadır. Ayrıca böyle yetişme ortamlarında açılan çukurların yüzeysel sularından en yüksek düzeyde yararlanması için özel bazı uygulamalar da yapılır. Hatta ağaçlandırılacak kurak bölgelerde aranan bazı koşulların doğal olarak bulunmaması halinde, bunlar masraflı da olsa, teknik önlemlerle yaratılır. Örneğin, arazi eğimini teras tesisleriyle azaltma, diri örtü temizliğini iyi bir şekilde yapma gibi önemli ön çalışmalar ve uygulamalar yapılır.
Kurak bölgelerde toprak, vejetasyon devresinde 10 - 20/30 cm derinliğe kadar kurur. O nedenle, dikim derinliği bu koşullara göre ayarlanır. Ayrıca sıcak bölgelerde kök boğazı yazın yanabilir veya sıcaktan zarar görebilir. Onun için normal koşullarda yapılmamasına karşın, bu şekilde yakıcı sıcakların bulunduğu bölgelerde, fidanların kök boğazı toprak içinde kalacak şekilde derin dikim yapılması gerekir. Bu amaçla fidan dikim çukurları normalinden daha derin açılır ve çukurun dibindeki toprak kazılarak gevşetilir. Bu koşullara uyacak kök ve sürgün budaması yaptıktan sonra, fidanların dikilmesi gerektiği hususu ayrıca dikkate alınmalıdır.
Özet olarak, bir ağaçlandırma alanı için uygun olan dikim yöntemlerini seçerken aşağıda açıklanan genel kurallara mutlak surette uyulması gerekir.
۰ Seçilecek dikim yöntemi, mevcut ekolojik koşullara ve ağaç türünün biyolojik özelliklerine uygun olmalıdır.
۰ Kullanılacak fidan materyalinin niteliğine (boy, yaş, çıplak köklü, topraklı, vb.) uygun dikim yöntemi seçilmelidir.
۰ Yöntemin uygulanabilirliği, seri ve ekonomik oluşu gibi hususlar da daima hesaba katılmalıdır.