Mr.Muhendis
21.02.2010, 09:12
Sorun Olan Zararlılar
* Buğday Biti (Sitophilus granarius (L.))Col : Curculionidae
* Pirinç Biti (Sitophilus oryzae (L.))Col :Curculionidae
* Ekin Kambur Biti (Rhizopertha dominica (F.))Col: Bostrychidae
* Khapra Böceği (Trogoderma granarium Everts )Col: Dennestidae
* Kırma Biti (Tribolium confusum Duv.)Col:Tenebrionidae
* Un Biti ( Tribolium castaneu.ni Herb.)Col:Tenebrionidae
* Boynuzlu Böcek (Gnathocerus cornutus Fabr.)Col:Tenebrionidae
* Testereli Böcek (Oryzaephilus surinamensis L.)Col:Silvanidae
* Un Kurdu (Tenebrio molitor L.) CoLTenebrionidae
* Ekin Kara Böceği (Tenebriodes mauritanicus L.)Col: Ostomatidae
* Küçük Kırma Biti (Leomophloeus ferrugineus Steph.)Col: Cucujidae
* Pirinç Kırma Biti (Latheücus oryzae Waterh)Col:Tenebrionidae
* Arpa Güvesi (Sitotroga cercalella Oliv.)Col:Gelechiidae
* Değirmen Güvesi (Ephestia kuehniella (Zell.) Col:
* Un Güvesi ( Pyr aüs farinalis L.) Lep: Pyralidae
* Kuru Meyve Güvesi (Plodia interpunctella (Hübn.) Lep:
* Un Akarı (Acarus siro L,)Acarina: Acaridae
Buğday Biti
Ergin, parlak koyu kahve veya esmer renkli 3-5 mm boydadır. Baş, ucunda bir çift kuvvetli mandibula bulunan, bir hortumla son bulur. Alt kanatlar körelmiş olduğundan uçamazlar.Pronotum ve elytraların üzerleri noktalıdır. Yumurtalar beyaz renklidir. Larvalar krem renkli 2.5-3 mm boyda ve bacaksızdır. Pupa sarımsı beyaz renkli ve 4 mm boydadır. Bu dönemde hortum, baş ve bacaklar belirgindir.
Erginler bir hatta içinde çiftleşerek yumurta bırakmaya başlar. Ergin dişi, yumurtalarını buğday danesinin embriyoya yakın kısımlarına hortumu ile açtığı deliklere bırakır. Bu delik jelimsi bir ağız salgısı ile kapatılır. Yumurta sayısı 150-300 arasında değişir. Yumurta, larva ve pupa dönemi dane içinde geçer. Elverişli koşullarda gelişme süresi 30-45 gündür. Memleketimiz koşullarında 3-4 döl verir.
Pirinç Biti
Ergin,yumurta,larva ve pupa morfolojik olarak buğday bitine benzer. Boyu 2.5 mm dir. Erginler elytralar üzerinde bulunan 4 adet turuncu leke ve gelişmiş alt kanatlan ile önceki türden ayrılır.
Yaşayış biçimi buğday bitine benzer. Elverişli koşullarda gelişme süresi 26 «ündür. Yılda 4-5 döl verir.
Ekin Kambur Biti
Ergin, esmer kırmızı renkli 2.5-3 mm boyda ve silindirik şekillidir. Baş göğsün altına eğik durduğu için kamburumsu bir görünüşe sahiptir. Pronotum ve elytralar üzerinde ince noktalar bulunur. Erginler gelişmiş zar kanatlan ile uçma yeteneğine sahiptir. Yumurta, pembe renkli ve armut biçimindedir. Larva beyaz renkli ve 5 mm boydadır. Pupa önceleri beyaz sonra kahverenklidir.
Erginler çiftleşmeden hemen sonra yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi tek yada kümeler halinde 300-500 yumurta bırakır. Çıkan larvaların bir kısmı delerek girdikleri hububat danesi içinde gelişir. Bir kısım larva ise erginlerin oluşturdukları un ve kırıntılar içinde beslenerek geliştikten sonra dane içine girer. Pupa dönemi dane içinde geçer. Ergin olan birey daneyi delerek dışarı çıkar. Elverişli koşullarda gelişme süresi bir aydır. Yılda 3-4 döl verir.
Khapra Böceği
Erginler kırmızımsı kahve renkli ve oval şekillidir. Vücut üzerinde açık renkli enine bantlar ve kıllar bulunur. Ergin dişi 2.5,erkek l .8 mm boydadır. Yumurta saydam beyaz renklidir. Larva yaşına göre 0.5-5.5 mm boyda halkalı bir görünüşe sahiptir. Vücut çok sayıda sert esmer kıllarla kaplıdır. Vücut sonunda uzun bir kıl demeti bulunur. Pupa soluk esmer renkli, sırtı hariç diğer bölümleri tüylerle kaplıdır.
Khapra böceği erginleri gıda almadan 14-22 gün yaşar. Ergin dişi 30-126 adet yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan larva ortamdaki gıdaları yiyerek gelişir. Larva 5-6 gömlek değiştirerek pupa olur. Normal koşullarda gelişme süresi 40-56 gündür. Yılda ortalama 4-5 döl verir. Elverişli koşullarda döl sayısı 12 düzeyine kadar çıktığı bilinmektedir. İlk kez Hindistan’da tuğla delikleri arasında bulunması nedeniyle Khapra böceği adını alan zararlılar kontrolünü zorlaştıran bazı önemli yaşayış özellikleri vardır. Örneğin larvalar 4-5 yıl gıda almaksızın yaşayabilirler. Ayrıca larvaların bulundukları ambarda yarık ve çatlaklarda barınma alışkanlıkları vardır.
Kırma Bitleri
Ergin parlak koyu kırmızı renkli, 3.5-4 mm boyda yassı şekildedir, baş ve göğüs sık noktalıdır. Kın kanatların üzeri boyuna ince çizgilidir. Kırma bitinde gözün ön kısmındaki şakak çıkıntısı göz hizasını geçer. Un bitinde ise geçmez. Bu iki türü birbirinden ayıran özellik ise Un bitinde antenlerin son üç halkasının diğerlerinden daha geniş olmasıdır. Her iki türün yumurtası beyaz renklidir. Larvalar olgunlaştığında 5-7 mm boyda sarımsı kahve renklidir. Pupa önce beyaz sonra sarı renklidir.
Erginlerin yaşama süresi ortalama 1 yıldır. Ancak erginlerin 3-4 yıl kadar yaşayabildikleri bilinmektedir. Ergin dişi yaşadığı sürece 300-400 yumurta bırakır. Gıda ortamına bırakılan yumurtalar, kabuklarında yapışkan bir madde olması nedeniyle gıda ile örtülüdür. Larva 5 gömlek değiştirdikten sonra pupa olur. Normal koşullarda gelişme süresi 46-60 gündür. Her iki tür yılda 3-4 döl verir.
Boynuzlu Böcek
Ergin parlak kırmızımsı esmer renkli, 3-4 mm boydadır. Ergin erkeklerde man-dibula (çene) boynuz biçimini almıştır.Alnın iki yanında konik şekilli iki çıkıntı bulunur. Yumurta beyaz renklidir. Larva, silindirik şekilli, sarı renkli 7-9 mm boydadır. Pupa sarımsı kahve renkli 3-4 mm uzunluktadır.
Erginler 1 yıl kadar yaşarlar. Ergin dişi gıda ortamına 100-200 yumurta bırakır. Gelişme süresi 6-8 haftadır.
Testereli Böcek
İnce,uzun,yassı şekilli kırmızıdan koyu kahveye kadar değişen renkte bir böcektir. Boyu 2.5-3 mm dir. Pronorumun her iki yanında 6'şar adet testere dişi şeklinde çıkıntı vardır. Yumurta beyaz renkli ince ve uzun şekillidir. Larva silindirik şekilli beyaz renkli ve 3 mm uzunluktadır. Pupa krem renkli 3-3.5 mm boydadır.
Erginler 8-10 ay yaşarlar. Bir dişi ortalama 170 yumurta bırakır. Larva 5 gömlek değiştirerek pupa olur. Uygun koşullarda gelişme süresi 5-6 haftadır. Yılda 5-6 döl verir.
Un Kurdu
Ergin, parlak koyu kahve veya siyah renkte ve 14-17 mm boydadır. Pronotum ince halkalı kın kanatların üzeri boyuna ince çizgilidir. Yumurta beyaz renkli ve fasulye tanesi biçimindedir. Larva 25-30 mm boyda, sarı renkli ve segmentli bir görünüme sahiptir. Genel olarak büyük bir tel tel kurdu larvasını andırır. Pupa 14-15 mm boyda önceleri beyaz sonraları koyu renklidir.
Ergin dişi gıda ortamına tek tek veya toplu olarak 400-500 kadar yumurta bırakır. Larva 17-18 gömlek değiştirerek gıda ortamında pupa olur. Yılda l döl verir.
Ekin Kara Böceği
Ergin parlak esmer renkli, yassı ve uzun şekilli, 10-11 mm boyundadır. Elytralar üzerinde enine çizgiler bulunur. Göğüs ve abdomen ince bir bölme ile bağlıdır. Yumurta beyaz renkli ve ip biçimlidir. Larva kirli beyaz renkli ve 15-18 mm uzunluktadır. Vücut kıllarla kaplıdır. Son iki göğüs segmentin de ikişer adet koyu leke bulunur. Pupa krem renkli ve 8-10 mm boyundadır.
Erginler iki yıl kadar yaşar ve bu sürede dişi gıdalar üzerine 900-1000 kadar yumurta bırakır. Larva süresi koşullara bağlı olarak 2-14 aydır. Uygun koşullarda gelişme süresi 62-78 gündür. Larvalar uzun bir süre gıdalanmadan yaşayabilirler. Yılda bir döl verir.
Küçük Kırma Biti
Erginler yassı şekilli, kırmızımsı kahve renkli, 1 .5 mm kadar boyda küçük böceklerdir. Erkek bireylerin antenleri dişilerden daha uzundur. Kın kanatlar boyuna enine çizgilidir. Larva beyaz renkli 3 mm boydadır. Pupa sarımsı krem renkli 1.4 mm boydadır.
Erginler yumurtalarını gıda içine bırakır. Gelişme süresi 5-9 haftadır. Olgun larva pupa olmadan önce çevresindeki gıda maddelerini vücuduna yapıştırır ve bu barınak içinde pupa olur. Yılda 3-4 döl verir.
Pirinç Kırma Biti
Ergin parlak kırmızımsı kahve renkli, basık şekilli 2.5-3 mm boydadır. Antenler uca doğru genişler. Elytralann üzeri boyuna enine çizgilidir. Yumurta beyaz renkli, ince uzun biçimlidir. Larva ve pupa görünüş olarak Kırma bitlerindekine benzer.
Uygun koşullarda gelişme periyodu 4-5 hattadır. Yılda birkaç döl verirler.
Arpa Güvesi
Ergin sarımsı veya sarımsı esmer renklidir. Ergin dişi 5-7, erkek 4-5 mm. boydadır. Antenler vücuttan uzundur. Kanat açıklığı 12-14 mm.dir. Vücutları uzun tüylerle kaplıdır. Yumurta, önce gri beyaz sonraları kırmızımsı renkte ve elips biçimdedir. Larva beyaz veya pembemsi renkte kıllı vücutlu ve olgunlaştığında 4-5 mm boydadır. Pupa parlak saman renkli 4.5-5 mm boydadır.
Arpa güvesi ürüne daha tarlada iken bulaşır. Mayıs ayında ambarlan terk eden güveler çiftleşir ve yumurtalarını olgunlaşmakta olan hububat başaklarına bırakırlar. Ambarda ise dişiler yumurtalarını hububat daneleri üzerine bırakırlar. Ürün genellikle tarladan bulaşık gelir. Bir dişi l00-300 hatta 400 kadar yumurta bırakır. Çıkan larva dane içine girerek beslenmeye başlar. Larva ve pupa dönemini dane içinde geçirir.Olgun larva pupa olmadan önce ergin için çıkış deliği açar, uygun koşullarda süresi 46-58 gündür ve yılda 3-4 döl verir.
Değirmen Güvesi
Ergin güve dumanlı gri renkte ve 10-14 mm boyda dır. Ön kanatlar üzerinde enine zikzak bantlar vardır. Arka kanatlar sarımsı beyaz renkli ve saçaklıdır. Kanat açıklığı 16-20 mm' dir. Yumurta beyaz renkli ve oval şekillidir. Larva krem renkli ve kıllarla kaplıdır. Kıl diplerinde kahve renkli pigment halkalar bulunur. Olgun larva 12-19 mm boydadır. Pupa sarımsı kahve renkli ve 9 mm boydadır.
Erginler 1-2 hafta yaşarlar. Ergin dişi yaşam süresince 140 yumurta bırakır. Yumurtalar gıda ortamına bırakılır. Olgunlaşan larva gıda ortamını terk ederek ambardaki yarık, çatlak, girinti vs. yerlerde kokon örerek pupa olur. Gelişme süresi normal koşullarda 6-8 haftadır. Yılda 3-4 döl verirler.
Un Güvesi
Ergin kırmızımsı esmer renkli boyu 10-12 mm kanat açıklığı 22-26 mm olan bir güvedir. Ön kanatların ucunda ve sonunda zikzak bantlar vardır. Ön ve arka kanatlar saçaklıdır. Larva grimsi beyaz renkli, 18-30 mm dir. Larvanın vücudu kıllarla kaplıdır. Pupa beyaz bir kokon içinde kahve renkli ve 6-8 mm boydadır.
Ergin dişi l haftalık yaşam süresi içinde gıda ortamına 200-400 kadar yumurta bırakır. Gelişip olgunlaşan larva kokon içinde pupa olur. Elverişli koşullarda gelişme süresi 6-8 haftadır.
Kuru Meyve Güvesi
Erginin ön kanatlarının bir bölümü sarı, bir bölümü kırmızı ve koyu lekelidir. Boyu ortalama 9 mm kanat açıklığı 18 mm dir. Arka kanatlar sarımsı gri renklidir. Larva kirli beyazdan pembemsi kreme kadar değişen renklere sahiptir. Boyu 10-12 mm dir. Pupa kokon içinde, kahve renkli 6-8 mm boydadır.
Erginler pupa döneminden çıkar çıkmaz çiftleşerek yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi 2-4 haftalık yaşam süresince gıda ortamına 300-400 kadar yumurta bırakır. Larva 5 gömlek değiştirdikten sonra kokon ürerek pupa olur. Gelişme süresi uygun koşullarda 37-52 gündür. Yılda koşullara göre 2-5 döl verir.
Un Akarı
Saydam beyaz renkli, yumuşak vücutlu, küçük canlılardır. Gözle görülmeleri zordur. Erginler 4 çift bacaklı. 0.4 mm boydadır. Bacaklarında ve vücut sonunda uzun kıllar vardır. Larva erginden daha küçük boylu ve 3 çift bacaklıdır. Un akarı yüksek nemli ve sıcak koşullan sever. Bu koşullarda gelişme süresi 2 hafta kadardır.
Zarar Şekilleri, Ekonomik Önemi ve Yayılışları
Ülkemizde ambarlanan hububat ve hububattan üretilen mamuller yukarıda sözü edilen zararlıların saldırışıma uğrayarak çeşitli yönlerden kayıplara uğramaktadırlar. Ambar böcekleri, bulaştıkları ürünlerde yoğun bir biçimde gıdalanarak ağırlık, teknolojik değer ve tohumluk kayıplar oluştururlar. Bu kayıpların yanışını zararlıların gömlek kalıntıları, pislikleri ve salgıladıkları ağ maddeleri nedeniyle ürün nitelik kayıplara uğrar. Yoğun bulaşmalarda üründe küflenme, kızışma ve kokuşmalar ortaya çıkar.Buna ek olarak zararlılar ile bulaşık ürünlerin tüketilmesi insan sağlığı yönünden sakıncalar taşımaktadır. Bu tür maddelerin tüketilmesiyle, solunum yolları allerjisi, kaşıntı, iştahsızlık, gelişme gecikmesi gibi belirtiler ve bakteriyel enfeksiyonlar ortaya çıkabilmektedir.
Ambarlanmış hububatta zararlı olan böcekler birinci ve ikinci derecede zararlı böcekler olarak iki gruba ayrılırlar. Birinci derecedeki zararlılar doğrudan sağlam danede zarar yapabilmektedir. Buğday biti, Pirinç biti, Khapra böceği, Arpa güvesi ve Ekin kambur biti bu grupta yer alırlar. Bu zararlılar tarafından oluşturulan kırıntılarla beslenebilen, ancak sağlam danede zararlı olmayanlar ise ikinci grupta yer alırlar. Kırma bitleri, Un kurdu, Testereli böcek, Küçük kırına biti, Ekin kara böceği bu gruba giren ve varlıkları birinci derecedeki zararlılara bağlı olan türlerdir.
Ambarlanmış hububat ve mamulleri zararlılarının neden olduğu ürün kayıpları kesin verilere dayanmamakla birlikte genel olarak yılda ortalama % 10 dolayında kabul edilmektedir. Bu kaybın değer yönünden en yüksek düzeydeki ambarlanmış üründe ortaya çıkması, sorunu ekonomik yönden daha da önemli kılmaktadır.
Hububat ambar zararlılarından Khapra böceği Güney ve güneydoğu Anadolu bölgesinde, diğerleri ise tüm bölgelerimizde bulunmaktadır.
Konukçuları
Yukarıda hububat ve mamulleri zararlısı olarak belirtilen türler çok konukçulu olmakla birlikte birinci derecede tercih ettikleri ürünler vardır. Bu zararlıların bu tercihleri ve en fazla zarar verdikleri ürünler dikkate alınarak konukçuları aşağıda belirtilmiştir.
* Buğday biti, Pirinç biti, Ekin kambur biti, Arpa güvesi tüm hububat çeşitlerinde
* Khapra böceği hububat çeşitleri, süt tozu, bira mayası, organik kuru maddeler, kuru meyve, sebze tohumları, keten tohumu, pamuk tohumu vb. materyallerde
* Kırma bitleri, Boynuzlu böcek, Pirinç kırma biti, Küçük kırma biti, Ekin kara böceği, Un kurdu hububat kırmasında, un ve undan üretilen makarna, bisküvi vb. maddelerde, kepekte çorbalık materyalde nişasta ve bazı yağlı tohumlarda,
* Testereli böcek un ve mamulleri, kuru meyve, kuru tütün, kuru sebzelerde,
* Değirmen güvesi ve Un güvesi Un ve mamulleri, hububat, bazı kuru meyveler, kuru sebze, kakao, baharat vb. maddelerde,
* Kuru meyve güvesi kuru incir, kuru kayısı, tındık, kuru üzüm, yağlı tohumlar, hububat, un ve mamulleri, kakao ve baharatta,
* Un Akarı hububat, un ve undan üretilen maddelerde,
Doğal Düşmanları ve Etkinlikleri
Ambarlanmış hububat ve mamullerinde zararlıların ülkemizdeki oldukça çok sayıda doğal düşmanı saptanmış olmakla birlikte bu doğal düşmanların etkinlikleri ve zararlı kontrolünde kullanılması olanakları üzerinde özel bir çalışma yapılmamıştır. Ege bölgesinde Değirmen güvesi ve Kuru meyve güvesinin larva paraziti olarak belirlenen Bracon hebetor Say. (Hymenoptera :Braconidae) türünün zararlıların doğal ortamlarında bulunarak önemli oranda etkili olduğu gözlenmiştir. Nemeritis canescens Grat (Hymenoptera : Ichneumonidae) türü de aynı zararlıların larva paraziti olarak saptanmıştır. Arpa güvesinin larva predatörü olan ve Arpa uyuzu olarak anılan Pyemobes (Pediculoi-des) venteicosus Newp. (Acarina: Pediculoidae) türüne, zararlının bulunduğu tüm ortamlarda rastlamak olasıdır. Ancak zararlı aleyhine çalışan bu akar türü gerek kalıntıları ile ürünün niteliğini bozması, gerekse ürüne temas edildiğinde vücuda bulaşarak kaşıntılara yol açması gibi nedenlerle istenilmeyen bir doğal düşman özelliği taşimaktadir.Aynca Ege Bölgesinde Lariaphagus distinguendus Förster veAnisopteranialus calandrae How (Hym:Pteromalidae)türleri, Buğday bitinin paraziti AnthocorL flavipes Reuter (Hemipte-ra:Anthocoridae)hububat ambar zararlılarının genel predetörü olarak saptanmıştır.
Mücadelesi
Hububat ve mamulleri zararlıları ürüne değişik yollardan bulaşmaktadırlar. Kimi zararlılar ambarda vardır ve ürün ambara konulduktan sonra bulaşır. Kimi zaman ürüne ambar öncesi devrelerde bulaşır ve ambarda zararını sürdürür. Bazen ne ambar ne ürün bulaşıktır ve zararlı ya uçarak yada değişik etkenlerin taşıyıcılığı ile ambara ve ürüne bulaşır. Bu nedenlerden dolayı söz konusu ürünlerin ambarlanmasında temel ilke, temiz ambara temiz ürün konulması ve ürünün ambarlama süresince bulaşmalardan korunması gerekir. Bu nedenle ürün daha ambara girmeden önce mücadele önlemleri uygulamaya konulmalıdır.
Yukarıda belirtildiği gibi hububat ve mamullerinde zararlı olan türler, genel olarak aynı ortamda ortaklaşa zarar yapar. Bu nedenle uygulanacak mücadele önlemleri bunların tümünü hedef alacak biçimde düzenlenmiştir.
Kültürel önlemler
Kültürel önlemler ürüne ambarda sağlıklı bir ortam sağlamak amacıyla iki aşamalı olarak uygulamaya konulur.
İlk aşamada ürün ambara konulmadan önceki önlemler uygulanır.
* Ambar eski ürün artıklarından temizlenir,
* Zararlı girişini engellemek üzere pencerelere uygun sıklıkta tel geçirilir.
* Ambar serin, havadar, aydınlık ve aktarmaya olanak verecek şekilde bölmeli olması için gerekli önlemler alınır.
* Ambarın iç ve dış yüzeyleri kireçle badana edilir.
İkinci aşamada ürün ambara alınırken ve alındıktan sonraki önlemler uygulanır.
* Yeni ürün eski ürün ayrı ayrı depolanır
* Ürünün nemi %13'den fazla olmamalıdır
* Ürünün kinksiz olması, taş, toz vb. yabancı madde içermemesi üzerinde özen gösterilir.
* Ambar zararlılarına konukçuluk edebilecek diğer gıda maddeleri ve eski ürün artıkları ambardan uzaklaştırılır.
* Ambar yüzeylerindeki yarık, çatlak vb. böceklere barınma olanağı sağlayacak girintiler sıva ile kapatılır.
* Ürün çuvallı ise ızgaralar üzerine istiflenir. Dökme ürün ise tek yığın olarak değil, bir kaç yığın halinde ambarlanır. Yığın ve istifler ile duvar arasında 0.5 m aralık bırakılır.
* Ürün ambarda kaldığı sürece en az 20 günlük aralarla kontrol edilir. Bu kontrollerde üründe zararlı bulaşması olup olmadığı aranır. Ayrıca mümkünse ürünün sıcaklık ve nemi ölçülerek zararlılar için uygun ortam oluşup oluşmadığı incelenir. Zira sıcaklık ve nem zararlı gelişmesi için önemli ekolojik etkenler olduğundan, ürünün nemi % 9'dan daha düşük ise böcek faaliyeti durur. % 15 ve üzerindeki nem oranları ise zararlıyı ve zararı artırır. Hububatta ambar zararlıları için kritik sıcaklıklar ise şöyledir. 10° C ve altındaki sıcaklıklarda genelde etkinlik ( üreme - zarar) durur. 15° C'de gelişme yavaştır. 20-30 °C de ise uygun sıcaklıklardır. 35 °C de üreme durur. 40-42 ° C de ölüm başlar.
Kimyasal mücadele
Hububat ambar zararlıları için 4 ayrı yöntemle kimyasal mücadele uygulanır.
* Boş ambarlar ilaçlaması,
* Koruyucu ilaçlama,
* Ürün fümigasyonu
* Boşluk ilaçlaması,
İlaçlama Zamanı
Boş ambar İlaçlama: Kültürel önlemler bölümünde belirtilen ambarın kireçle badana edilmesi işleminden sonra ambardaki olası bulaşmaları önlemek üzere ambarlamadan 15 gün önce uygulanır.
Koruyucu İlaçlama: Ürün ambara konulmadan önce ürünü ambarlama sürecince böceklerden korumak üzere uygulanır.
Dolu Ambar İlaçlama: Ürün ambarda iken bulaşma görüldüğünde gazlama şeklinde uygulanır. Ürünün ambarlama süresi içinde kültürel önlemler bölümünde belirtilen periyodik kontrollerde zararlı bulaşması görüldüğünde önce bu bulaşmanın düzeyi saptanır. Bunun için çuvallı yada dökme ürünün değişik yer ve derinliklerinden ürün alınarak paçal yapılır. Bu paçaldan 500 g örnek çekilir. Bu örnekte 3 yada daha fazla zararlı görüldüğünde dolu ambar ilaçlaması yapılır. Ancak Khapra böceği iç ve dış karantina zararlısı olduğundan tek böcek saptanması halinde dahi uygulama yapılır. Bu uygulama ambar öncesi dönemdeki bulaşmalar için de yapılır ve ürünün ambara canlı organizma içermeden konulması sağlanır. Ayrıca koruyucu olarak ilaçlanmış üründe aynı düzeyde bulaşma saptanırsa bu ürüne de dolu ambar ilaçlaması uygulanır.
Boşluk İlaçlama: Un üretilen yada depolanan birimlerde bulaşma görüldüğünde uygulanır.
Kullanılacak İlaçlar ve Dozları için bitki koruma ürünlerine bakınız.
Boş Ambar İlaçlama: Malathion, Bromophos, Primiphos-Methyl ve Chlorpyri-tbs- Methyl etkili maddeli ilaçlarla yapılır. Bu ilaçlamada su emine yeteneğindeki ambar yüzeyleri için ilaçların W.P. formları, su emme yeteneğinde olmayan yüzeyler için ise emülsiyon formları kullanılır.
Koruyucu İlaçlama: Malathion. Fenitrothion ve Metacrifos etkili, maddeli ilaçlar için kullanılır. Bu ilaçlamadan Malathion ve Fenitrothion'un kullanılan dozları Khapra böceğine etkili değildir.
Ürün fümigasyonu Methyl bromide ve Alüminium Phosphide etkili maddeli fü-migantlar kullanılır
Dichlorvos aktif maddeli 1 ton ürün için 11 su ile karıştırılarak doğrudan doğruya ürün üzerine püskürtülür ve ürünün üzeri en az 24 saat süreyle kapatılır. Bu uygulamada sıcaklık en az 25 °C olmalıdır.
Boşluk İlaçlaması: Un fabrikalarında Dichlorvos etkili maddeli preparatlarla yapılır.
Kullanılacak alet ve makineler
Boş Ambar İlaçlaması: Basınçlı pülverizatör veya atamizör kullanılır.
Koruyucu İlaçlama: Ürünün ilaçla karışımını sağlamak için ilaçlama bidonlarından yararlanılabilir. Yada bu karışımı sağlamak için ürünün üzerine döküleceği polieti-len örtü ve branda bezi ile karıştırıcı olarak kürekten yararlanılabilir.
Dolu Ambar İlaçlaması: Bu ilaçlama gazlama (Fümigasyon) yöntemi ile uygulanacağı için gaz geçirmez oda (fümigatuvar) ya da çadır gereklidir. Methyl bromide uygulamasında aplikatör veya anahtar kullanılır. Aliminium Phosphide ise sonda veya el ile uygulanır. Ayrıca Methyl bromide ile çadır altı uygulamaları için kum torbalan ve gaz dağıtım düzeni kullanılır.
Boşluk İlaçlama: Atomizörle yapılır.
İlaçlama Tekniği
Boş Ambar ilaçlaması: Uygulama için ambarın tüm yüzeylerinin alanı hesaplanır. Bu alan için harcanacak ilaç, önceden kalibrasyon yapılarak hesaplanan miktardaki su ile karıştırılır. bu karışım ile ambarın tüm yüzeyleri yıkama şeklinde ilaçlanır.
Koruyucu İlaçlama: Burada uygulanacak teknik, ilaçla ürünün homojen karışımını sağlayacak yeterlikte olmalıdır. Bunun için küçük miktarlardaki hububat için ilaçlama bidonları amaca uygun olarak kullanılır. Bidon içine ilaçlanacak hububat ve yeterli ilaç konulduktan sonra bidon 4-5 dakika süreyle çevrilir, bundan sonra ürün alınarak ambara konulur. İlaçlanacak ürün miktarı fazla ise birer tonluk partiler halinde ilaçlanır. Bu miktar hububat uygun bir örtü üzerine dökülür. Yeterli miktardaki ilaç, yığın üzerine dengeli bir şekilde dağıtılır. Daha sonra yığın kürekle 5-6 kez aktarılarak karışını sağlanır ve ürün ambara alınır. Metacritbs etkili maddeli ilaç ise l ton için gerekli ilaç l l.su ile karıştırarak düz bir yere serilen ürün üzerine püskürtülür ve ürün aktarılmak suretiyle karışım sağlandıktan sonra ambara alınır.
Ürün fümigasyonu Methyl bromide ve Aliminium phosphide etkili maddeli tu-migantlarla yapılan bu ilaçlama da tümigasyon tekniği uygulanır. Bu uygulamada bulaşık ürün gaz geçirmez bir oda yada çadır altına alınarak bu ortama ekli tabloda belirtilen dozda fümigant verilir ve ürün gerekli süre içinde bu ortamda tutulur. Methyl bromide ile yapılan uygulamalarla doz ve çevre sıcaklığına bağlı olmakla birlikte süre genellikle 24 saattir. Aliminium Phosphide uygulamalarında ise süre çevre sıcaklığına bağlıdır. Bu süre 12° - 15°C'de 5 gün, 15° - 20°C arasında ve üstündeki sıcaklıklarda ise 3 gündür.
Boşluk İlaçlaması: Dichlorvos etkili maddeli preparatların buhar etkisinden yararlanmak amacına yönelik olan bu ilaçlama un üreten ve depolayan birimlerde istif, yığın veya makina aralarındaki boşluklara uygulanır. İlaçlanan birim en az 16 saat kapalı tutulur. Dolu ambar ilaçlaması ve boşluk ilaçlaması ile ilgili ayrıntılı bilgi için " Aliminium phosphide, Methyl bromide ve Dichlorvos etkili maddeli preperatların ambar zararlılarına karşı fumigasyon yöntemine göre uygulanması ile ilgili teknik talimat'a bakınız.
Uygulamanın değerlendirilmesi
Boş ambar ilaçlamasında beklenti ambardaki tüm zararlıların ölmesidir. İlaçlama öncesi ambara ürün konulmadan önce ambar köşe bucak taranarak canlı ve ölü zararlı durumuna göre ilaçlamanın başarılı olup olmadığı denetlenir.
Koruyucu ilaçlama ile ürünün, en az 6 ay süre ile zararlılardan korunması amaçlanır. İlaçlamadan sonra, aylık aralarla, ürünün değişik kesimlerinden örnekler alınır. Bu örnekler oda koşullarında 6 gün bekletildikten sonra canlı zararlı organizma içerip içermediği incelenerek ilacın etkisinin sürekliliği kontrol edilir.
Dolu ambar ilaçlamasının yöntemi olan fumigasyondan % 100 etki beklenir. Fu-migasyonun etkisini saptamak amacıyla fumigasyondan sonra üründen alınacak örneklerde canlı ergin,larva ve pupa olup olmadığı araştırılır. Daha sonra bu örnekler dane içinde gelişen böcekler için bir süre (2 ay kadar) bekletilir. Böcek çıkışı olup olmadığı saptanır. Tüm bu incelemelerden elde edilen sonuçlara göre fumigayonun başarılı olup olmadığı belirlenir.
Boş ambar tumigasyonunda beklenti,tumigasyon yapılan yerdeki tüm zararlıların ölmesidir.Fumigasyon sonunda ortamdaki canlı ölü zararlı durumu belirlenerek ilaçlamanın başarısı belirlenir.
Hububat ambar zararlılarına karşı mücadele uygulamaları olası bulaşmaların önlenmesi ve olan bulaşmaların yok edilmesi amacı ile yapılır. Başka bir deyimle hedef zararın oluşmaması yada olduğu noktada durdurulmasıdır.
Dolu ambar ilaçlamalarında çevre ile ilgili bazı sorunların önlenmesi üzerinde durulmalıdır. Bu uygulamalar mümkün mertebe meskun yerlerden uzak yerlerde yapılmalı, uygulama ortamlarında bir uyarı işareti kesinlikle bulunmalı ve fumigasyon işlemi bu konuda yetişmiş teknik elemanlar tarafından yapılmalıdır.
* Buğday Biti (Sitophilus granarius (L.))Col : Curculionidae
* Pirinç Biti (Sitophilus oryzae (L.))Col :Curculionidae
* Ekin Kambur Biti (Rhizopertha dominica (F.))Col: Bostrychidae
* Khapra Böceği (Trogoderma granarium Everts )Col: Dennestidae
* Kırma Biti (Tribolium confusum Duv.)Col:Tenebrionidae
* Un Biti ( Tribolium castaneu.ni Herb.)Col:Tenebrionidae
* Boynuzlu Böcek (Gnathocerus cornutus Fabr.)Col:Tenebrionidae
* Testereli Böcek (Oryzaephilus surinamensis L.)Col:Silvanidae
* Un Kurdu (Tenebrio molitor L.) CoLTenebrionidae
* Ekin Kara Böceği (Tenebriodes mauritanicus L.)Col: Ostomatidae
* Küçük Kırma Biti (Leomophloeus ferrugineus Steph.)Col: Cucujidae
* Pirinç Kırma Biti (Latheücus oryzae Waterh)Col:Tenebrionidae
* Arpa Güvesi (Sitotroga cercalella Oliv.)Col:Gelechiidae
* Değirmen Güvesi (Ephestia kuehniella (Zell.) Col:
* Un Güvesi ( Pyr aüs farinalis L.) Lep: Pyralidae
* Kuru Meyve Güvesi (Plodia interpunctella (Hübn.) Lep:
* Un Akarı (Acarus siro L,)Acarina: Acaridae
Buğday Biti
Ergin, parlak koyu kahve veya esmer renkli 3-5 mm boydadır. Baş, ucunda bir çift kuvvetli mandibula bulunan, bir hortumla son bulur. Alt kanatlar körelmiş olduğundan uçamazlar.Pronotum ve elytraların üzerleri noktalıdır. Yumurtalar beyaz renklidir. Larvalar krem renkli 2.5-3 mm boyda ve bacaksızdır. Pupa sarımsı beyaz renkli ve 4 mm boydadır. Bu dönemde hortum, baş ve bacaklar belirgindir.
Erginler bir hatta içinde çiftleşerek yumurta bırakmaya başlar. Ergin dişi, yumurtalarını buğday danesinin embriyoya yakın kısımlarına hortumu ile açtığı deliklere bırakır. Bu delik jelimsi bir ağız salgısı ile kapatılır. Yumurta sayısı 150-300 arasında değişir. Yumurta, larva ve pupa dönemi dane içinde geçer. Elverişli koşullarda gelişme süresi 30-45 gündür. Memleketimiz koşullarında 3-4 döl verir.
Pirinç Biti
Ergin,yumurta,larva ve pupa morfolojik olarak buğday bitine benzer. Boyu 2.5 mm dir. Erginler elytralar üzerinde bulunan 4 adet turuncu leke ve gelişmiş alt kanatlan ile önceki türden ayrılır.
Yaşayış biçimi buğday bitine benzer. Elverişli koşullarda gelişme süresi 26 «ündür. Yılda 4-5 döl verir.
Ekin Kambur Biti
Ergin, esmer kırmızı renkli 2.5-3 mm boyda ve silindirik şekillidir. Baş göğsün altına eğik durduğu için kamburumsu bir görünüşe sahiptir. Pronotum ve elytralar üzerinde ince noktalar bulunur. Erginler gelişmiş zar kanatlan ile uçma yeteneğine sahiptir. Yumurta, pembe renkli ve armut biçimindedir. Larva beyaz renkli ve 5 mm boydadır. Pupa önceleri beyaz sonra kahverenklidir.
Erginler çiftleşmeden hemen sonra yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi tek yada kümeler halinde 300-500 yumurta bırakır. Çıkan larvaların bir kısmı delerek girdikleri hububat danesi içinde gelişir. Bir kısım larva ise erginlerin oluşturdukları un ve kırıntılar içinde beslenerek geliştikten sonra dane içine girer. Pupa dönemi dane içinde geçer. Ergin olan birey daneyi delerek dışarı çıkar. Elverişli koşullarda gelişme süresi bir aydır. Yılda 3-4 döl verir.
Khapra Böceği
Erginler kırmızımsı kahve renkli ve oval şekillidir. Vücut üzerinde açık renkli enine bantlar ve kıllar bulunur. Ergin dişi 2.5,erkek l .8 mm boydadır. Yumurta saydam beyaz renklidir. Larva yaşına göre 0.5-5.5 mm boyda halkalı bir görünüşe sahiptir. Vücut çok sayıda sert esmer kıllarla kaplıdır. Vücut sonunda uzun bir kıl demeti bulunur. Pupa soluk esmer renkli, sırtı hariç diğer bölümleri tüylerle kaplıdır.
Khapra böceği erginleri gıda almadan 14-22 gün yaşar. Ergin dişi 30-126 adet yumurta bırakır. Yumurtadan çıkan larva ortamdaki gıdaları yiyerek gelişir. Larva 5-6 gömlek değiştirerek pupa olur. Normal koşullarda gelişme süresi 40-56 gündür. Yılda ortalama 4-5 döl verir. Elverişli koşullarda döl sayısı 12 düzeyine kadar çıktığı bilinmektedir. İlk kez Hindistan’da tuğla delikleri arasında bulunması nedeniyle Khapra böceği adını alan zararlılar kontrolünü zorlaştıran bazı önemli yaşayış özellikleri vardır. Örneğin larvalar 4-5 yıl gıda almaksızın yaşayabilirler. Ayrıca larvaların bulundukları ambarda yarık ve çatlaklarda barınma alışkanlıkları vardır.
Kırma Bitleri
Ergin parlak koyu kırmızı renkli, 3.5-4 mm boyda yassı şekildedir, baş ve göğüs sık noktalıdır. Kın kanatların üzeri boyuna ince çizgilidir. Kırma bitinde gözün ön kısmındaki şakak çıkıntısı göz hizasını geçer. Un bitinde ise geçmez. Bu iki türü birbirinden ayıran özellik ise Un bitinde antenlerin son üç halkasının diğerlerinden daha geniş olmasıdır. Her iki türün yumurtası beyaz renklidir. Larvalar olgunlaştığında 5-7 mm boyda sarımsı kahve renklidir. Pupa önce beyaz sonra sarı renklidir.
Erginlerin yaşama süresi ortalama 1 yıldır. Ancak erginlerin 3-4 yıl kadar yaşayabildikleri bilinmektedir. Ergin dişi yaşadığı sürece 300-400 yumurta bırakır. Gıda ortamına bırakılan yumurtalar, kabuklarında yapışkan bir madde olması nedeniyle gıda ile örtülüdür. Larva 5 gömlek değiştirdikten sonra pupa olur. Normal koşullarda gelişme süresi 46-60 gündür. Her iki tür yılda 3-4 döl verir.
Boynuzlu Böcek
Ergin parlak kırmızımsı esmer renkli, 3-4 mm boydadır. Ergin erkeklerde man-dibula (çene) boynuz biçimini almıştır.Alnın iki yanında konik şekilli iki çıkıntı bulunur. Yumurta beyaz renklidir. Larva, silindirik şekilli, sarı renkli 7-9 mm boydadır. Pupa sarımsı kahve renkli 3-4 mm uzunluktadır.
Erginler 1 yıl kadar yaşarlar. Ergin dişi gıda ortamına 100-200 yumurta bırakır. Gelişme süresi 6-8 haftadır.
Testereli Böcek
İnce,uzun,yassı şekilli kırmızıdan koyu kahveye kadar değişen renkte bir böcektir. Boyu 2.5-3 mm dir. Pronorumun her iki yanında 6'şar adet testere dişi şeklinde çıkıntı vardır. Yumurta beyaz renkli ince ve uzun şekillidir. Larva silindirik şekilli beyaz renkli ve 3 mm uzunluktadır. Pupa krem renkli 3-3.5 mm boydadır.
Erginler 8-10 ay yaşarlar. Bir dişi ortalama 170 yumurta bırakır. Larva 5 gömlek değiştirerek pupa olur. Uygun koşullarda gelişme süresi 5-6 haftadır. Yılda 5-6 döl verir.
Un Kurdu
Ergin, parlak koyu kahve veya siyah renkte ve 14-17 mm boydadır. Pronotum ince halkalı kın kanatların üzeri boyuna ince çizgilidir. Yumurta beyaz renkli ve fasulye tanesi biçimindedir. Larva 25-30 mm boyda, sarı renkli ve segmentli bir görünüme sahiptir. Genel olarak büyük bir tel tel kurdu larvasını andırır. Pupa 14-15 mm boyda önceleri beyaz sonraları koyu renklidir.
Ergin dişi gıda ortamına tek tek veya toplu olarak 400-500 kadar yumurta bırakır. Larva 17-18 gömlek değiştirerek gıda ortamında pupa olur. Yılda l döl verir.
Ekin Kara Böceği
Ergin parlak esmer renkli, yassı ve uzun şekilli, 10-11 mm boyundadır. Elytralar üzerinde enine çizgiler bulunur. Göğüs ve abdomen ince bir bölme ile bağlıdır. Yumurta beyaz renkli ve ip biçimlidir. Larva kirli beyaz renkli ve 15-18 mm uzunluktadır. Vücut kıllarla kaplıdır. Son iki göğüs segmentin de ikişer adet koyu leke bulunur. Pupa krem renkli ve 8-10 mm boyundadır.
Erginler iki yıl kadar yaşar ve bu sürede dişi gıdalar üzerine 900-1000 kadar yumurta bırakır. Larva süresi koşullara bağlı olarak 2-14 aydır. Uygun koşullarda gelişme süresi 62-78 gündür. Larvalar uzun bir süre gıdalanmadan yaşayabilirler. Yılda bir döl verir.
Küçük Kırma Biti
Erginler yassı şekilli, kırmızımsı kahve renkli, 1 .5 mm kadar boyda küçük böceklerdir. Erkek bireylerin antenleri dişilerden daha uzundur. Kın kanatlar boyuna enine çizgilidir. Larva beyaz renkli 3 mm boydadır. Pupa sarımsı krem renkli 1.4 mm boydadır.
Erginler yumurtalarını gıda içine bırakır. Gelişme süresi 5-9 haftadır. Olgun larva pupa olmadan önce çevresindeki gıda maddelerini vücuduna yapıştırır ve bu barınak içinde pupa olur. Yılda 3-4 döl verir.
Pirinç Kırma Biti
Ergin parlak kırmızımsı kahve renkli, basık şekilli 2.5-3 mm boydadır. Antenler uca doğru genişler. Elytralann üzeri boyuna enine çizgilidir. Yumurta beyaz renkli, ince uzun biçimlidir. Larva ve pupa görünüş olarak Kırma bitlerindekine benzer.
Uygun koşullarda gelişme periyodu 4-5 hattadır. Yılda birkaç döl verirler.
Arpa Güvesi
Ergin sarımsı veya sarımsı esmer renklidir. Ergin dişi 5-7, erkek 4-5 mm. boydadır. Antenler vücuttan uzundur. Kanat açıklığı 12-14 mm.dir. Vücutları uzun tüylerle kaplıdır. Yumurta, önce gri beyaz sonraları kırmızımsı renkte ve elips biçimdedir. Larva beyaz veya pembemsi renkte kıllı vücutlu ve olgunlaştığında 4-5 mm boydadır. Pupa parlak saman renkli 4.5-5 mm boydadır.
Arpa güvesi ürüne daha tarlada iken bulaşır. Mayıs ayında ambarlan terk eden güveler çiftleşir ve yumurtalarını olgunlaşmakta olan hububat başaklarına bırakırlar. Ambarda ise dişiler yumurtalarını hububat daneleri üzerine bırakırlar. Ürün genellikle tarladan bulaşık gelir. Bir dişi l00-300 hatta 400 kadar yumurta bırakır. Çıkan larva dane içine girerek beslenmeye başlar. Larva ve pupa dönemini dane içinde geçirir.Olgun larva pupa olmadan önce ergin için çıkış deliği açar, uygun koşullarda süresi 46-58 gündür ve yılda 3-4 döl verir.
Değirmen Güvesi
Ergin güve dumanlı gri renkte ve 10-14 mm boyda dır. Ön kanatlar üzerinde enine zikzak bantlar vardır. Arka kanatlar sarımsı beyaz renkli ve saçaklıdır. Kanat açıklığı 16-20 mm' dir. Yumurta beyaz renkli ve oval şekillidir. Larva krem renkli ve kıllarla kaplıdır. Kıl diplerinde kahve renkli pigment halkalar bulunur. Olgun larva 12-19 mm boydadır. Pupa sarımsı kahve renkli ve 9 mm boydadır.
Erginler 1-2 hafta yaşarlar. Ergin dişi yaşam süresince 140 yumurta bırakır. Yumurtalar gıda ortamına bırakılır. Olgunlaşan larva gıda ortamını terk ederek ambardaki yarık, çatlak, girinti vs. yerlerde kokon örerek pupa olur. Gelişme süresi normal koşullarda 6-8 haftadır. Yılda 3-4 döl verirler.
Un Güvesi
Ergin kırmızımsı esmer renkli boyu 10-12 mm kanat açıklığı 22-26 mm olan bir güvedir. Ön kanatların ucunda ve sonunda zikzak bantlar vardır. Ön ve arka kanatlar saçaklıdır. Larva grimsi beyaz renkli, 18-30 mm dir. Larvanın vücudu kıllarla kaplıdır. Pupa beyaz bir kokon içinde kahve renkli ve 6-8 mm boydadır.
Ergin dişi l haftalık yaşam süresi içinde gıda ortamına 200-400 kadar yumurta bırakır. Gelişip olgunlaşan larva kokon içinde pupa olur. Elverişli koşullarda gelişme süresi 6-8 haftadır.
Kuru Meyve Güvesi
Erginin ön kanatlarının bir bölümü sarı, bir bölümü kırmızı ve koyu lekelidir. Boyu ortalama 9 mm kanat açıklığı 18 mm dir. Arka kanatlar sarımsı gri renklidir. Larva kirli beyazdan pembemsi kreme kadar değişen renklere sahiptir. Boyu 10-12 mm dir. Pupa kokon içinde, kahve renkli 6-8 mm boydadır.
Erginler pupa döneminden çıkar çıkmaz çiftleşerek yumurta bırakmaya başlarlar. Ergin dişi 2-4 haftalık yaşam süresince gıda ortamına 300-400 kadar yumurta bırakır. Larva 5 gömlek değiştirdikten sonra kokon ürerek pupa olur. Gelişme süresi uygun koşullarda 37-52 gündür. Yılda koşullara göre 2-5 döl verir.
Un Akarı
Saydam beyaz renkli, yumuşak vücutlu, küçük canlılardır. Gözle görülmeleri zordur. Erginler 4 çift bacaklı. 0.4 mm boydadır. Bacaklarında ve vücut sonunda uzun kıllar vardır. Larva erginden daha küçük boylu ve 3 çift bacaklıdır. Un akarı yüksek nemli ve sıcak koşullan sever. Bu koşullarda gelişme süresi 2 hafta kadardır.
Zarar Şekilleri, Ekonomik Önemi ve Yayılışları
Ülkemizde ambarlanan hububat ve hububattan üretilen mamuller yukarıda sözü edilen zararlıların saldırışıma uğrayarak çeşitli yönlerden kayıplara uğramaktadırlar. Ambar böcekleri, bulaştıkları ürünlerde yoğun bir biçimde gıdalanarak ağırlık, teknolojik değer ve tohumluk kayıplar oluştururlar. Bu kayıpların yanışını zararlıların gömlek kalıntıları, pislikleri ve salgıladıkları ağ maddeleri nedeniyle ürün nitelik kayıplara uğrar. Yoğun bulaşmalarda üründe küflenme, kızışma ve kokuşmalar ortaya çıkar.Buna ek olarak zararlılar ile bulaşık ürünlerin tüketilmesi insan sağlığı yönünden sakıncalar taşımaktadır. Bu tür maddelerin tüketilmesiyle, solunum yolları allerjisi, kaşıntı, iştahsızlık, gelişme gecikmesi gibi belirtiler ve bakteriyel enfeksiyonlar ortaya çıkabilmektedir.
Ambarlanmış hububatta zararlı olan böcekler birinci ve ikinci derecede zararlı böcekler olarak iki gruba ayrılırlar. Birinci derecedeki zararlılar doğrudan sağlam danede zarar yapabilmektedir. Buğday biti, Pirinç biti, Khapra böceği, Arpa güvesi ve Ekin kambur biti bu grupta yer alırlar. Bu zararlılar tarafından oluşturulan kırıntılarla beslenebilen, ancak sağlam danede zararlı olmayanlar ise ikinci grupta yer alırlar. Kırma bitleri, Un kurdu, Testereli böcek, Küçük kırına biti, Ekin kara böceği bu gruba giren ve varlıkları birinci derecedeki zararlılara bağlı olan türlerdir.
Ambarlanmış hububat ve mamulleri zararlılarının neden olduğu ürün kayıpları kesin verilere dayanmamakla birlikte genel olarak yılda ortalama % 10 dolayında kabul edilmektedir. Bu kaybın değer yönünden en yüksek düzeydeki ambarlanmış üründe ortaya çıkması, sorunu ekonomik yönden daha da önemli kılmaktadır.
Hububat ambar zararlılarından Khapra böceği Güney ve güneydoğu Anadolu bölgesinde, diğerleri ise tüm bölgelerimizde bulunmaktadır.
Konukçuları
Yukarıda hububat ve mamulleri zararlısı olarak belirtilen türler çok konukçulu olmakla birlikte birinci derecede tercih ettikleri ürünler vardır. Bu zararlıların bu tercihleri ve en fazla zarar verdikleri ürünler dikkate alınarak konukçuları aşağıda belirtilmiştir.
* Buğday biti, Pirinç biti, Ekin kambur biti, Arpa güvesi tüm hububat çeşitlerinde
* Khapra böceği hububat çeşitleri, süt tozu, bira mayası, organik kuru maddeler, kuru meyve, sebze tohumları, keten tohumu, pamuk tohumu vb. materyallerde
* Kırma bitleri, Boynuzlu böcek, Pirinç kırma biti, Küçük kırma biti, Ekin kara böceği, Un kurdu hububat kırmasında, un ve undan üretilen makarna, bisküvi vb. maddelerde, kepekte çorbalık materyalde nişasta ve bazı yağlı tohumlarda,
* Testereli böcek un ve mamulleri, kuru meyve, kuru tütün, kuru sebzelerde,
* Değirmen güvesi ve Un güvesi Un ve mamulleri, hububat, bazı kuru meyveler, kuru sebze, kakao, baharat vb. maddelerde,
* Kuru meyve güvesi kuru incir, kuru kayısı, tındık, kuru üzüm, yağlı tohumlar, hububat, un ve mamulleri, kakao ve baharatta,
* Un Akarı hububat, un ve undan üretilen maddelerde,
Doğal Düşmanları ve Etkinlikleri
Ambarlanmış hububat ve mamullerinde zararlıların ülkemizdeki oldukça çok sayıda doğal düşmanı saptanmış olmakla birlikte bu doğal düşmanların etkinlikleri ve zararlı kontrolünde kullanılması olanakları üzerinde özel bir çalışma yapılmamıştır. Ege bölgesinde Değirmen güvesi ve Kuru meyve güvesinin larva paraziti olarak belirlenen Bracon hebetor Say. (Hymenoptera :Braconidae) türünün zararlıların doğal ortamlarında bulunarak önemli oranda etkili olduğu gözlenmiştir. Nemeritis canescens Grat (Hymenoptera : Ichneumonidae) türü de aynı zararlıların larva paraziti olarak saptanmıştır. Arpa güvesinin larva predatörü olan ve Arpa uyuzu olarak anılan Pyemobes (Pediculoi-des) venteicosus Newp. (Acarina: Pediculoidae) türüne, zararlının bulunduğu tüm ortamlarda rastlamak olasıdır. Ancak zararlı aleyhine çalışan bu akar türü gerek kalıntıları ile ürünün niteliğini bozması, gerekse ürüne temas edildiğinde vücuda bulaşarak kaşıntılara yol açması gibi nedenlerle istenilmeyen bir doğal düşman özelliği taşimaktadir.Aynca Ege Bölgesinde Lariaphagus distinguendus Förster veAnisopteranialus calandrae How (Hym:Pteromalidae)türleri, Buğday bitinin paraziti AnthocorL flavipes Reuter (Hemipte-ra:Anthocoridae)hububat ambar zararlılarının genel predetörü olarak saptanmıştır.
Mücadelesi
Hububat ve mamulleri zararlıları ürüne değişik yollardan bulaşmaktadırlar. Kimi zararlılar ambarda vardır ve ürün ambara konulduktan sonra bulaşır. Kimi zaman ürüne ambar öncesi devrelerde bulaşır ve ambarda zararını sürdürür. Bazen ne ambar ne ürün bulaşıktır ve zararlı ya uçarak yada değişik etkenlerin taşıyıcılığı ile ambara ve ürüne bulaşır. Bu nedenlerden dolayı söz konusu ürünlerin ambarlanmasında temel ilke, temiz ambara temiz ürün konulması ve ürünün ambarlama süresince bulaşmalardan korunması gerekir. Bu nedenle ürün daha ambara girmeden önce mücadele önlemleri uygulamaya konulmalıdır.
Yukarıda belirtildiği gibi hububat ve mamullerinde zararlı olan türler, genel olarak aynı ortamda ortaklaşa zarar yapar. Bu nedenle uygulanacak mücadele önlemleri bunların tümünü hedef alacak biçimde düzenlenmiştir.
Kültürel önlemler
Kültürel önlemler ürüne ambarda sağlıklı bir ortam sağlamak amacıyla iki aşamalı olarak uygulamaya konulur.
İlk aşamada ürün ambara konulmadan önceki önlemler uygulanır.
* Ambar eski ürün artıklarından temizlenir,
* Zararlı girişini engellemek üzere pencerelere uygun sıklıkta tel geçirilir.
* Ambar serin, havadar, aydınlık ve aktarmaya olanak verecek şekilde bölmeli olması için gerekli önlemler alınır.
* Ambarın iç ve dış yüzeyleri kireçle badana edilir.
İkinci aşamada ürün ambara alınırken ve alındıktan sonraki önlemler uygulanır.
* Yeni ürün eski ürün ayrı ayrı depolanır
* Ürünün nemi %13'den fazla olmamalıdır
* Ürünün kinksiz olması, taş, toz vb. yabancı madde içermemesi üzerinde özen gösterilir.
* Ambar zararlılarına konukçuluk edebilecek diğer gıda maddeleri ve eski ürün artıkları ambardan uzaklaştırılır.
* Ambar yüzeylerindeki yarık, çatlak vb. böceklere barınma olanağı sağlayacak girintiler sıva ile kapatılır.
* Ürün çuvallı ise ızgaralar üzerine istiflenir. Dökme ürün ise tek yığın olarak değil, bir kaç yığın halinde ambarlanır. Yığın ve istifler ile duvar arasında 0.5 m aralık bırakılır.
* Ürün ambarda kaldığı sürece en az 20 günlük aralarla kontrol edilir. Bu kontrollerde üründe zararlı bulaşması olup olmadığı aranır. Ayrıca mümkünse ürünün sıcaklık ve nemi ölçülerek zararlılar için uygun ortam oluşup oluşmadığı incelenir. Zira sıcaklık ve nem zararlı gelişmesi için önemli ekolojik etkenler olduğundan, ürünün nemi % 9'dan daha düşük ise böcek faaliyeti durur. % 15 ve üzerindeki nem oranları ise zararlıyı ve zararı artırır. Hububatta ambar zararlıları için kritik sıcaklıklar ise şöyledir. 10° C ve altındaki sıcaklıklarda genelde etkinlik ( üreme - zarar) durur. 15° C'de gelişme yavaştır. 20-30 °C de ise uygun sıcaklıklardır. 35 °C de üreme durur. 40-42 ° C de ölüm başlar.
Kimyasal mücadele
Hububat ambar zararlıları için 4 ayrı yöntemle kimyasal mücadele uygulanır.
* Boş ambarlar ilaçlaması,
* Koruyucu ilaçlama,
* Ürün fümigasyonu
* Boşluk ilaçlaması,
İlaçlama Zamanı
Boş ambar İlaçlama: Kültürel önlemler bölümünde belirtilen ambarın kireçle badana edilmesi işleminden sonra ambardaki olası bulaşmaları önlemek üzere ambarlamadan 15 gün önce uygulanır.
Koruyucu İlaçlama: Ürün ambara konulmadan önce ürünü ambarlama sürecince böceklerden korumak üzere uygulanır.
Dolu Ambar İlaçlama: Ürün ambarda iken bulaşma görüldüğünde gazlama şeklinde uygulanır. Ürünün ambarlama süresi içinde kültürel önlemler bölümünde belirtilen periyodik kontrollerde zararlı bulaşması görüldüğünde önce bu bulaşmanın düzeyi saptanır. Bunun için çuvallı yada dökme ürünün değişik yer ve derinliklerinden ürün alınarak paçal yapılır. Bu paçaldan 500 g örnek çekilir. Bu örnekte 3 yada daha fazla zararlı görüldüğünde dolu ambar ilaçlaması yapılır. Ancak Khapra böceği iç ve dış karantina zararlısı olduğundan tek böcek saptanması halinde dahi uygulama yapılır. Bu uygulama ambar öncesi dönemdeki bulaşmalar için de yapılır ve ürünün ambara canlı organizma içermeden konulması sağlanır. Ayrıca koruyucu olarak ilaçlanmış üründe aynı düzeyde bulaşma saptanırsa bu ürüne de dolu ambar ilaçlaması uygulanır.
Boşluk İlaçlama: Un üretilen yada depolanan birimlerde bulaşma görüldüğünde uygulanır.
Kullanılacak İlaçlar ve Dozları için bitki koruma ürünlerine bakınız.
Boş Ambar İlaçlama: Malathion, Bromophos, Primiphos-Methyl ve Chlorpyri-tbs- Methyl etkili maddeli ilaçlarla yapılır. Bu ilaçlamada su emine yeteneğindeki ambar yüzeyleri için ilaçların W.P. formları, su emme yeteneğinde olmayan yüzeyler için ise emülsiyon formları kullanılır.
Koruyucu İlaçlama: Malathion. Fenitrothion ve Metacrifos etkili, maddeli ilaçlar için kullanılır. Bu ilaçlamadan Malathion ve Fenitrothion'un kullanılan dozları Khapra böceğine etkili değildir.
Ürün fümigasyonu Methyl bromide ve Alüminium Phosphide etkili maddeli fü-migantlar kullanılır
Dichlorvos aktif maddeli 1 ton ürün için 11 su ile karıştırılarak doğrudan doğruya ürün üzerine püskürtülür ve ürünün üzeri en az 24 saat süreyle kapatılır. Bu uygulamada sıcaklık en az 25 °C olmalıdır.
Boşluk İlaçlaması: Un fabrikalarında Dichlorvos etkili maddeli preparatlarla yapılır.
Kullanılacak alet ve makineler
Boş Ambar İlaçlaması: Basınçlı pülverizatör veya atamizör kullanılır.
Koruyucu İlaçlama: Ürünün ilaçla karışımını sağlamak için ilaçlama bidonlarından yararlanılabilir. Yada bu karışımı sağlamak için ürünün üzerine döküleceği polieti-len örtü ve branda bezi ile karıştırıcı olarak kürekten yararlanılabilir.
Dolu Ambar İlaçlaması: Bu ilaçlama gazlama (Fümigasyon) yöntemi ile uygulanacağı için gaz geçirmez oda (fümigatuvar) ya da çadır gereklidir. Methyl bromide uygulamasında aplikatör veya anahtar kullanılır. Aliminium Phosphide ise sonda veya el ile uygulanır. Ayrıca Methyl bromide ile çadır altı uygulamaları için kum torbalan ve gaz dağıtım düzeni kullanılır.
Boşluk İlaçlama: Atomizörle yapılır.
İlaçlama Tekniği
Boş Ambar ilaçlaması: Uygulama için ambarın tüm yüzeylerinin alanı hesaplanır. Bu alan için harcanacak ilaç, önceden kalibrasyon yapılarak hesaplanan miktardaki su ile karıştırılır. bu karışım ile ambarın tüm yüzeyleri yıkama şeklinde ilaçlanır.
Koruyucu İlaçlama: Burada uygulanacak teknik, ilaçla ürünün homojen karışımını sağlayacak yeterlikte olmalıdır. Bunun için küçük miktarlardaki hububat için ilaçlama bidonları amaca uygun olarak kullanılır. Bidon içine ilaçlanacak hububat ve yeterli ilaç konulduktan sonra bidon 4-5 dakika süreyle çevrilir, bundan sonra ürün alınarak ambara konulur. İlaçlanacak ürün miktarı fazla ise birer tonluk partiler halinde ilaçlanır. Bu miktar hububat uygun bir örtü üzerine dökülür. Yeterli miktardaki ilaç, yığın üzerine dengeli bir şekilde dağıtılır. Daha sonra yığın kürekle 5-6 kez aktarılarak karışını sağlanır ve ürün ambara alınır. Metacritbs etkili maddeli ilaç ise l ton için gerekli ilaç l l.su ile karıştırarak düz bir yere serilen ürün üzerine püskürtülür ve ürün aktarılmak suretiyle karışım sağlandıktan sonra ambara alınır.
Ürün fümigasyonu Methyl bromide ve Aliminium phosphide etkili maddeli tu-migantlarla yapılan bu ilaçlama da tümigasyon tekniği uygulanır. Bu uygulamada bulaşık ürün gaz geçirmez bir oda yada çadır altına alınarak bu ortama ekli tabloda belirtilen dozda fümigant verilir ve ürün gerekli süre içinde bu ortamda tutulur. Methyl bromide ile yapılan uygulamalarla doz ve çevre sıcaklığına bağlı olmakla birlikte süre genellikle 24 saattir. Aliminium Phosphide uygulamalarında ise süre çevre sıcaklığına bağlıdır. Bu süre 12° - 15°C'de 5 gün, 15° - 20°C arasında ve üstündeki sıcaklıklarda ise 3 gündür.
Boşluk İlaçlaması: Dichlorvos etkili maddeli preparatların buhar etkisinden yararlanmak amacına yönelik olan bu ilaçlama un üreten ve depolayan birimlerde istif, yığın veya makina aralarındaki boşluklara uygulanır. İlaçlanan birim en az 16 saat kapalı tutulur. Dolu ambar ilaçlaması ve boşluk ilaçlaması ile ilgili ayrıntılı bilgi için " Aliminium phosphide, Methyl bromide ve Dichlorvos etkili maddeli preperatların ambar zararlılarına karşı fumigasyon yöntemine göre uygulanması ile ilgili teknik talimat'a bakınız.
Uygulamanın değerlendirilmesi
Boş ambar ilaçlamasında beklenti ambardaki tüm zararlıların ölmesidir. İlaçlama öncesi ambara ürün konulmadan önce ambar köşe bucak taranarak canlı ve ölü zararlı durumuna göre ilaçlamanın başarılı olup olmadığı denetlenir.
Koruyucu ilaçlama ile ürünün, en az 6 ay süre ile zararlılardan korunması amaçlanır. İlaçlamadan sonra, aylık aralarla, ürünün değişik kesimlerinden örnekler alınır. Bu örnekler oda koşullarında 6 gün bekletildikten sonra canlı zararlı organizma içerip içermediği incelenerek ilacın etkisinin sürekliliği kontrol edilir.
Dolu ambar ilaçlamasının yöntemi olan fumigasyondan % 100 etki beklenir. Fu-migasyonun etkisini saptamak amacıyla fumigasyondan sonra üründen alınacak örneklerde canlı ergin,larva ve pupa olup olmadığı araştırılır. Daha sonra bu örnekler dane içinde gelişen böcekler için bir süre (2 ay kadar) bekletilir. Böcek çıkışı olup olmadığı saptanır. Tüm bu incelemelerden elde edilen sonuçlara göre fumigayonun başarılı olup olmadığı belirlenir.
Boş ambar tumigasyonunda beklenti,tumigasyon yapılan yerdeki tüm zararlıların ölmesidir.Fumigasyon sonunda ortamdaki canlı ölü zararlı durumu belirlenerek ilaçlamanın başarısı belirlenir.
Hububat ambar zararlılarına karşı mücadele uygulamaları olası bulaşmaların önlenmesi ve olan bulaşmaların yok edilmesi amacı ile yapılır. Başka bir deyimle hedef zararın oluşmaması yada olduğu noktada durdurulmasıdır.
Dolu ambar ilaçlamalarında çevre ile ilgili bazı sorunların önlenmesi üzerinde durulmalıdır. Bu uygulamalar mümkün mertebe meskun yerlerden uzak yerlerde yapılmalı, uygulama ortamlarında bir uyarı işareti kesinlikle bulunmalı ve fumigasyon işlemi bu konuda yetişmiş teknik elemanlar tarafından yapılmalıdır.