ksu_memo
29.01.2010, 16:24
BAHÇE BİTKİLERİ ISLAHI
Bitki Islahının Amacı
Bir çok ıslahçının en önemli amacı verimi arttırmaktır.
Bu fizyolojik özellikten kaynaklanan yüksek verimli çeşitlerin elde edilmesiyle mümkün olacaktır.
Bitki ıslahının diğer yararı yeni tarımsal alanlara uygun çeşitlerin geliştirilmesidir. Varyetelerin vejetasyon periyodu ayarlanarak mevcut büyüme mevsimine uyabilen çeşitler geliştirilmektedir
Bitkilerin agronomik özelliklerinin geliştirilmesidir. Örneğin; bodur bitkiler
Hastalıklara ve böceklere dayanıklı varyetelerin geliştirilmesi
Bazı bitkilerde hastalık ve zararalılara karşı tek koruma yolu dayanıklı çeşitler geliştirilmesidir.
Sıcağa, soğuğa kurağa dayanıklı varyeteler ile hastalıklara dayanıklı varyetelerin yararları birbirine benzemektedir.
Günümüze kadar bitki ıslahından yararlanmada verim artışı ön planda tutulmuşsa da, ürünlerin kalitesinin yükseltilmesi de unutulmamıştır.
Bitki Islahı Nedir?
Ekonomik önemi olan bitkilerde genetik ve sitogenetik esaslardan yararlanılarak cins, tür ve çeşitlerin genetik yapısının yetiştirici ve tüketicilerin istekleri doğrultusunda planlı bir şekilde değiştirilmesine ve geliştirilmesine bitki ıslahı denir.
Bitki ıslahı bitkilerin genetik yapısını değiştiren ve geliştiren bir bilimdir. Seleksiyonla başlamış, melezleme ile devam etmiştir.
Bitki Islahçısının Öğrenmesi Gerekli Bilim Dalları
Botanik: Bitki ıslahçısının ele aldığı bitkinin taxonomisini, morfolojisini ve üreme şeklini bilmesi gerekir.
Genetik ve Sitogenetik: Modern bitki ıslah yöntemleri genetik prensiplere ve kromozom hareketleri hakkındaki bilgilere dayalı olduğundan bitkilerdeki kalıtım mekanizmasının anlaşılması için ihtiyaç vardır.
Bitki Fizyolojisi ve Ekolojisi: Islah edilen bir varyetenin herhangi bir ortama adaptasyonu bitkinin çevreye, soğuğa, kurağa ve besin elementlerine olan ihtiyaçlarına bağlıdır. Bunlar iyi bilinmelidir.
Bitki Hastalıkları: Mukavemet, birçok hastalıktan korunmada en emin yoldur. Hastalıklara dayanıklı varyetenin ıslahı için bitki hastalıklarının neler olduğunun bilinmesi gereklidir.
Bitki Biyokimyası: Bitkilerin endüstride kullanılmak amacıyla yapılan ıslahlarında organik kimya bilgisine ihtiyaçları vardır.
İstatistik: Islahçı birçok hatları mukayese etmek için ölçümler yapar.Bu verilerin doğru olarak değerlendirilmesinde istatistiki bilgiye ihtiyaç vardır.
Agronomi:Yeni varyetenin elde edilmesinde üreticinin ne istediği ve neye ihtiyacı olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Islahçı istenenlerin ışığı altında ıslah programını düzenlemelidir.
Bitki Islahının Bahçe Bitkileri Üretimine Etkileri
Verimlilik: Son 50 yıl içerisinde başta bitki ıslahının etkisi ile bahçe bitkilerinin üretimi artmıştır. Özellikle seralarda yetiştirilen F1 hibrit domates,biber patlıcan, hıyar gibi sebzelerden elde edilen verim normal tohumlara nazaran oldukça yüksek düzeylerde olmuştur. Ayrıca normal tohumlarda da ıslah çalışmaları ile verimin yükseldiğini görmekteyiz
Bitki Islahının Bahçe Bitkileri Üretimine Etkileri
Üretim Alanlarının genişletilmesi: Bitki ıslahı yardımıyla, bazı karakterlerin değiştirilmesiyle kültür bitkilerinin daha geniş alanlarda yetiştirilme olanakları doğar. Bu arada, erkencilik, hastalık zararlı ve elverişli olmayan dış şartlara (kuraklık, düşük sıcaklık) karşı mukavemet gibi özellikler bulunmaktadır. Bu özellikleri değiştirmek suretiyle herhangi bir kültür bitkisinin yayılma alanını büyük ölçüde genişletmek olasıdır. Örneğin; kavun, karpuz gibi sebzelerde fusaryum solgunluğuna karşı mukavim çeşitler bulunmuştur.
Hibrit Varyeteler:Bitki ıslahçılarının en büyük başarıları hibrit çeşitleri bulmalarıdır. Çünkü hibritler daha yüksek ürün vermektedirler. Sebzelerden domates, biber, patlıcan soğan, hıyar, kavun, karpuz, kabak fasülye’yi örnek olarak verebiliriz.
Hastalığa Mukavemet: Islahçı mukavemet kaynağını bulup kültür çeşidi ile melezler, mukavemet genini kültür genine aktarır.
Böceklere mukavemet: Böceklere karşı kullanılan çeşitli insektisitlerin toksik etkilerinde kurtulmak için böceklere karşı mukavim çeşitler kullanılmalıdır. Patates, domates, kabak ve hıyarda nematodlara karşı mukavim çeşitler elde edilmiştir.
Kalite: Islah çalışmalarında kalite en önemli özelliklerden birisidir. Varyetelerin birçoğu tescil edilmeden önce, ticari üretim için kalite testlerine tabi tutulur. Hasattan sonra da ürünün kalitesini koruması önemlidir. Örneğin; yola dayanım gibi.
Makinalı Hasata Uygunlık: Domates, hıyar, bezelye gibi sebzeler makina ile hasat edilebilmektedir
Islah programının hazırlanmasında;
Bir bitki ıslah programının hazırlanmasında birçok özellikler göz önünde tutulmalıdır. Bu özellikleri şu şekilde özetleyebiliriz:
1. Bulunduğumuz yörenin şartları belirlenir.
2. Islah programını yürütecek olan kuruluşun olanaklarına bakılır.
Eleman ,arazi, ekipman, sera, iklim odası gibi.
3. Yerli ve yabancı çeşitler gözden geçirilir. Tek bir karakter yönünden dahi olsa ihtiyacımıza cevap verecek olan çeşitlerin seçimi yapılır. Mevcut çeşitlerimiz yeterli değilse dış ülkelerden istenilen karakterleri ihtiva eden çeşitlerin getirilmesi yoluna gidilir.
4. Bulunduğumuz bölgenin dışından getirilen yerli ve yabanı çeşitler yeni bölgesinde ekilir ve dikilirler. Bu zaman sırasında üstün özelliklerini devam ettirip ettirmedikleri belirlenir. Islah bölgesinde istenen karakterleri göstermeyen ve muhafaza etmeyen çeşitler ıslah programı dışında bırakılır
5. Yerli populasyonlarımız dikkatli bir şekilde seleksiyon ile çeşitlerin bulunup bulunmayacağı daha önceki deneme ve gözlemlerimize göre tahmin edilir.
6 .hangi ıslah metodunun uygulanacağı belirlenir.
7. Uygulanacak melezleme ya da seleksiyon yöntemleri kararlaştırılır.
8. Sonuçları değerlendirmek için istatistik analizler yapılır.
Kültürü Yapılan Bitkilerin Evriminde Genetik Esaslar
Genetik açıdan karşılaştırma yapıldığında, bitki ıslahı ile doğal ve kültürü yapılan bitkilerin evrimleri arasında benzerlikler bulunmaktadır.
Gerek ıslah ve gerekse evrimde genetik varyabilite, seleksiyon, yeni ortaya çıkan tiplerin karakterlerini koruyabilmeleri için belirli bir izolasyon gereklidir.
Yabani bitkilerden kültür bitkileri elde edilmesinde 4 ana metod vardır;
a) Mendel varyasyonu
b) Türler arası melezlemeler
c) Autoploidi
d) Alloploidi
Mendel Varyasyonları
Bir bitkide, Mendel prensiplerinin metoduna bağlı olarak tür içinde gen mutasyonlarının kullanılmasıyla ‘Mendel Varyasyonları’ geliştirilmiştir. Doğa şartlarında meydana gelen birçok gen mutasyonuyla yüksek ölüm meydana gelir ve bu sebepten ya kaybolur ya da devamlılıkları çok düşük frekansta olur. Bazı hallerde kültürü yapılma durumunda mutant tipler uygun olabilir. Çünkü bunlar üreticiler tarafından antika olarak korunur ve çevre şartlarına bu şekilde daha iyi adapte olurlar.
Bu tür mutantlar dünya ülkeleri arasında değişiklik gösterir. Bu farklılığı şu faktörler önleyebilir:
1. Uygun iklim,
2. Zirai varlık, buna katı pazar istekleri dahil değil
3. İlkel ve makinasız çiftçilik ile ekim ve hasatın uzun zamanda yapılması
4. Ekstansiv ziraat yani büyük alanlarda yapılmalıdır.
5. Tarihsel devamlılık, zirai ürünler bir bölgede çok uzun periyotta kalmaktadır.
Mendel varyasyonu ile meydana gelen bitkilerin bazıları mısır, şeker pancarı, soya fasulyesi ve fasulyenin diğer türleridir. Lahananın kültür formuna dönüşmesinde de gen mutasyonlarının büyük etkisi olmuştur. Soğandan, yumrudan ve çelikten üreyen bahçe bitkilerinin oluşumunda sport adı verilen tomurcuk mutasyonlarının önemli etkisi olmuştur.
Büyüme noktasındaki tek bir hücrenin mutasyona uğramasıyla bundan oluşan organlar mutant özellik taşır. Dalya, krizantem ve lale bu yolla meydana gelmişlerdir. Bu yolla 40-50 tip lale çeşitleri elde edilmiştir. elde edilmiştir.
2.Türler Arası Melezleme
İntrogression ve allopoliploidi hariç tutulursa birbirine uzak akraba olan türler melezleme yoluyla kültür bitkilerinin evrimine çok az katkıda bulunmuşlardır. Bunun nedenleri, böyle türlerin zorlukla melezlenmesi, melez dölün genellikle kısır olması ve meydana gelen döllerin gerek anadan gerekse babadan daha düşük verimli olmasıdır.
Çok uzak akraba olmayan türlerin melezlenmesiyle tarımsal değeri olan türler ortaya çıkar.Buna en iyi örnek çilektir. Yabani tür olan F. chiloensis Avrupa’ya getirilmiş F. Virginiane ile melezlenmiş ve çok iyi döller veren F. Ananasse elde edilmiştir. Bu yolla Kuvvetli büyüme habitusu ile meyve eti kalitesi ve lezzeti birleştirilmiştir.
Portakal, limon mandalina gibi narenciye türleri Citrus, Fortunella, Mikrocitrus, Poncirus cinslerine ait türlerin aralarında melezlenmesinden meydana gelmiştir.
İntrogression: Bu metod, az miktarda genetik materyalin bir türden diğerine aktarılmasıdır. İki tür melezlendikten sonra rekombine olan uygun melezler yalnız bir ebeveynle bir çok kereler geriye melezlenir. Geri melezlenen ebeveynin taxonomisi bozulmadan bir kısım vasıflar diğer türden buna aktarılmış olur.
3. Kromozom Mutasyonları
Autopliploidi: Bir türün genomundaki kromozom sayısının katlanmasına denir ve x ile gösterilir. Bir diploid tür 2 genoma (2x) sahiptir.
Autopoliploid bitkilerde 3 veya daha fazla benzer genom bulunur. Diploidlerle karşılaştırıldığında autopoliploidlerde hücreler ve hücre çekirdekleri daha büyük ve organları daha iridir. Bu sebze meyve ve süs bitkilerinde istenilen bir durumdur.
Hemen bütün auotopoliploidlerde fertilite azdır ve triploidler genelde tohum meydana getirmezler. Bu nedenle tohumları için üretim yapılanların sayısı azdır. Meyve ve süs bitkilerinin tohum bağlamama özelliği istenen bir durumdur. Örneğim; muz triploid bir meyvedir.
Allopoliploidi:Farklı genoma sahip iki türün önce melezlenip sonra kromozomlarının katlanmasına denir. Genellikle melezler kısırdırlar. Çünkü iki türün genomları farklı olduğundan kromozomlar arsında eşleme olmaz. Ancak kromozomların katlanması ile verimlilik tekrardan kazanılmış olur. Kültürü yapılan bitkilerin yaklaşık % 50’si allopoliploiddir.
4. Doğal ve Sun’i Seleksiyonlar
Belirtilen genetik kuvvetlerin etkisi ile meydana gelen çeşit zenginliği çok fazladır.Üstün tiplerin ortaya çıkması doğal ve insan eliyle yapılan seleksiyonlara bağlıdır.
Bugün insan eliyle yapılan seleksiyon doğal seleksiyondan daha önemlidir.Seleksiyon ıslahın en zor tarafıdır.
Varyabilite yaratmak nisbeten kolaydır. Tür içi veya türler arası melezlemeler,mutagenler ve kromozom yapısı ve sayısını değiştirerek yeni tiplerin meydana getirilmesine ve varyabilitenin arttırılmasına çalışılır.Bundan sonraki başarı bitki ıslahçısının en uygun gen ve kromozom kombinasyonuna sahip bitkilerin seleksiyonunda göstereceği başarıya bağlıdır.
KÜLTÜR BİTKİLERİ VE YABANİLERİ
Kültür bitkileri yabanilerinden daha iridir.
Kültür bitkilerinde tohum verimliliği ve miktarı genellikle daha azdır.
Kültür bitkileri olgunlaşınca tohumlarını çok az dökerler veya hiç dökmezler.
Kültür bitkilerinde genellikle acı ve zehirli maddeler kaybolmuştur.
Kültür bitkilerinde mekanik koruma araçları kaybolmuştur.
Kültür bitkileri aynı zamanda olgunlaşırlar.
Kültür bitkilerinin ömürleri genellikle yabanilerinden daha kısadır.
Kültür bitkilerinde kök formu genelde değişmiştir.
Kültür bitkilerinde çeşit zenginliği artmıştır.
Kültür Bitkilerinde Giderilemeyen Yabani Özellikler
-Bitkilerin tohumlarını serbest olarak dökmeleri. Örneğin; Lahanagiller
- Tohumların kalın kabuklu olmaları. Örneğin; Bezelye ve fasulye, maydonoz ve havuç tohumlarının geç çimlenmeleri
- Tohumların birbiriyle kenetli olmaları. Örneğin; havuç
- Acı ve zehirli maddeler.Örneğin; kurak koşullarda hıyarın acılaşması
GENEL ISLAH TEKNİĞİ
Islahta yapılacak işler ve kullanılacak alet ve malzeme her sebze türü ve çeşidi için farklılıklar gösterebilir.
Ekipman:
1. Büyüteç
2. Cımbız veya pens
3. Ucu sivri küçük makas
4. Fırça (Deve yününden yapılmış tercih edilmelidir).
5. Küçük kaplar veya şişeler
6. Alkol
7. Lastik bant veya yumuşak tel
8. Kağıt veya selefondan yapılmaş torbalar
9. Ataçlar
10. Kayıt defteri
Islahın Yapılacağı Zaman
Çiçekler açmadan hemen önceki devre ıslahın başlangıç devresidir. Çiçekler açtıktan sonra ıslaha başlanırsa çiçeklerin doğal olarak tozlanmış olma ihtimali artar. Böyle çiçeklerin ıslahta kullanılması doğru değildir.
Ancak birçok sebzelerin çiçeklenme süresi uzundur. Bu nedenle ıslaha başlanıldığı zaman çiçeklerin bir kısmı açılmş olsa bile henüz açılmak üzere olacak çiçekler bulunacaktır. Islah işlerinde henüz açılmak üzere olan bu çiçekler kullanılmalıdır.
Çok yüksek sıcaklıklar ve nemli koşullar çiçek tozları için zararlıdır. Bu nedenle tozlamada başarı sağlamak için kuru günler seçilmeli ve tozlama sabahın erken saatlerinde yapılmalıdır. Tozlamanın başçıkların açılır açılamaz yapılmasında fayda vardır.
Ana ve Babaların Seçimi
Islah için kuvvetli ve sağlıklı bitkiler seçilmelidir. Bitki üzerinde birkaç çiçek açtıktan sonra bitkinin kuvvetli ve sağlıklı olup olmadığına karar verilebilir.
Baba bitkilerin seçiminde başçık üzerinde fazla miktarda sarı çiçek tozu bulunanlar tercih edilmelidir. Bu başçıklar üzerinde tırnak hafifçe dokunularak gezdirildiğinde bir kısım çiçek tozunun tırnak üzerine yapıştığı görülür. Taze bir çiçeğin çiçek tozları, kurumaya veya solmaya yüz tutmuş bir çiçeğin tozlarına nazaran daha sağlıklıdır.
Ana bitkinin seçiminde tepecik kontrol edilmelidir. Tepeciğin üzeri tüylü olmalı veya yapışkan bir sıvı içermelidir.
Ana ve baba bitkiler seçildikten sonra tozlamaya geçilebilir.
Tozlama Öncesi İşlemler
Tozlama yapmadan önce yapılacak ilk iş ana ve baba olarak kullanılacak çiçeklerin belirlenmesidir. Bunun için renkli iplikler kullanılır.
Aynı maksat için etiketler kullanılabilir. Ancak etiketlerin hava koşullarına dayanıklı cinsten olması gerekir.
İkinci olarak yapılacak iş bitki veya çiçeklerin istenmeyen çiçek tozlarından korunmasını sağlamaktır.
İstenmeyen tozlanmayı engellemek için başçıklar, etrafa çiçek tozu saçacak duruma gelmeden önce koparılmalıdır. Başçıkların koparılmasına kastrasyon denir. Kastrasyonun yapılmasında 3 metod söz konusudur:
1. Erkek organ veya başçık cımbızla alınır.
2. Erkek organ veya başçıklar ucu sivri makasla kesilir.
3. Erkek organın taç yapraklara yapışık ise taç yapraklar koparılır.
Kastrasyonda büyütecin kullanılması kolaylık sağlar. Kastrasyon ana bitkiye uygulanan bir işlemdir.
Hem ana hem de baba bitkiler yabancı çiçek tozlarına karşı korunmalıdır. Bunun için iki metod vardır:
1. Çiçekleri kapamak= Bazı sebzelerde (kabak) taç yaprakları çok büyüktür. Bu bitki çiçeklerinin yabancı çiçek tozlarına karşı korunması için taç yaprakları uçlarından tutulup bir araya getirilerek bağlanabilir. Bağlamada yumuşak tel, iplik, lastik ve ataç kullanılabilir. Bağlarken taç yapraklarının yırtılmamasına gayret etmek gerekir.
2. Çiçekleri örtmek= Bazı sebzelerde (marul) çiçekleri kapatmak mümkün değildir. Böyle çiçeklerin çiçek tozlarına karşı korunması için çiçekleri bir kağıt torba ile örtmek gerekir. Çiçeğin sürekli gözlenmesi için torba selefon kağıttan yapılmalıdır. Torbaların ağzı bir ataç veya bir iplikle emin bir şekilde bağlanmalıdır.
Eğer serada kendileme yapılıyorsa kapatmaya gerek yoktur. Ancak kendine tozlanmayı engellemek için kastrasyon işlemine önem verilmelidir.
Tozlama
Tozlama amaçlı bazı melezleme metodları şunlardır:
1. Baba bitkideki erkek organlar cımbız veya pens ile alınır. Alınan bu erkek organlar küçük bir kap içerisine konur. Ana bitki üzerindeki koruyucu torba çıkarılır. Erkek organ cımbız veya pens ile tutularak tepecik üzerine hafifçe sürülür. Bundan sonra koruyucu torba tekrar ana çiçek üzerine geçirilerek bağlanır.
2. Baba bitkinin çiçekleri kesilir. Ana bitki üzerindeki koruyucu torba çıkarılır. Baba bitkinin çiçeğinden cımbızla erkek organ koparılarak ana bitkideki çiçeğin tepeciği üzerine hafifçe sürülür. Bu iş bittikten sonra koruyucu torba tekrar yerine konur.
3. Bir fırça ile baba bitkinin başçığındaki çiçek tozları küçük bir kap içerisine alınır. Ana bitki üzerindeki koruyucu torba çıkarılır. Çiçek tozları fırça yardımı ile tepecik üzerine sürülür. Koruyucu torba tekrar yerine konur.
4. Önce baba bitki sallanarak çiçek tozlarının koruyucu torbaya düşerek toplanması sağlanır. Koruyucu torba, çiçek tozlarının dökülmesini engelleyecek şekilde, baba bitkiden çıkarılarak bir kenara konur. Ana bitki üzerindeki torba da çıkarılır. Baba bitki üzerinden çıkarılan torba ana bitki üzerine geçirilerek bağlanır. Torba sallanarak çiçek tozlarının tepecik üzerine düşmesi sağlanır.
Her melezlemede farklı çiçek tozları kullanılmaktadır. Bu nedenle her melezlemeden sonra fırça, cımbız, kap vb. gibi çiçek tozu ile temas eden bütün malzeme alkolle yıkanmalıdır. Çünkü ayrı ayrı baba bitkiden gelen çiçek tozlarının birbirine karışmaması gerekir.
Alkolle yıkanan malzemelerin kuruması beklenmelidir. Malzemenin kuruduğundan iyice emin olmadan ikinci bir melezlemeye başlanmamalıdır.
Tozlama Sonrası İşlemler
Tozlamanın son safhası çiçek kapatma ve çiçek örtmedir. Bu iş yapıldıktan sonra ana bitkinin etiketlenmesi gerekir. Etiketleme şu şekilde yapılır:
1. Etiketin üzerine önce ana bitkinin numarası veya çeşidin ismi yazılır. Bundan sonra bir X işareti konur. Daha sonra ise baba bitkinin numarası veya çeşidin ismi yazılır. En alt tarafa ise melezlemenin yapıldığı tarih yazılır.
2. Bu etiket tozlama yapılan çiçeğin hemen altında gövdeye bağlanır.
Ana bitkinin etiketlenmesinden sonra yapılacak iş melezleme veya kendilemenin kayıt defterine kaydedilmesidir. Melezleme çalışmalarında tam ve doğru kayıt yapılması çok önemlidir. Bu suretle daha sonraki zamanlarda hatırlama kolaylaşacağı gibi aynı iş gerektiği zaman tekrar edilebilir.
Yapılan her melezleme ve kendileme için ayrı bir sayfa kullanılmalıdır. Her melezleme veya kendilemeden elde edilen döllere nesil sırasına göre sıra numarası verilmelidir. Kayıt defterindeki sayfalar için şöyle bir örnek verilebilir:
Tozlama tamamlandıktan sonra döllemenin olması ve döllenmiş olan tohum taslağının gelişmesi için belirli bir sürenin geçmesi gerekir. Tohum tamamen geliştikten sonra hasat edilmelidir.
Tohumlar hasat edildikten sonra paketlenir. Bu paketlerin üzerinde de döl numaraları yazılı olmalıdır. Farklı tozlamalardan elde edilen tohumların birbirine karışmaması için çok dikkatli olunmalıdır. Tohumlar kuru ve serin yerlerde muhafaza edilmelidir.
Ekim koşulları elverince tohumlar ekilmeli ve sonuçlar kayıt defterine geçirilmelidir. Ancak tohumların hepsi ekilmemelidir. Herhangi bir zararlanmaya karşı ikinci bir ekim için biraz tohum ayrılmalıdır.
Ana ve babanın her ikisi de saf hat ise açılma sadece F2 bitkilerinde olacaktır. Yeni bir saf hat elde etmek için bir kaç döl arka arkaya ıslah yapmak gerekecektir.
BİTKİLERDE ÜREME SİSTEMLERİ VE BİTKİ ISLAHI İLE İLİŞKİSİ
Bitkilerde uygulanacak olan ıslah yöntemlerinin seçilmesinde, bitkinin eşeyli veya eşeysiz üreme tipi yanında tozlanma ve döllenme tipi ve fizyolojisinin önemi bulunmaktadır. Eşeyli üremede; kendine yada yabancı döllenme oranı, olabilmesi gibi nedenlerle, bitkiler gruplandırılabilir. Kültür bitkilerini, üreme şekli yönünden iki gruba ayırabiliriz.
1- Eşeyli üreme (seksual, generatif üreme, tozlama-döllenme ile üreme)
2- Eşeysiz üreme (vejetatif veya döllenme olmaksızın üreme)
Eşeyli üreyen bitkiler tozlanma ve döllenme şekillerine göre üç gruba ayrılabilmektedir.
1-Kendine döllenen (autogam) bitkiler
2-Yabancı döllenen (allogam) bitkiler
3-Hem kendine hem de yabancı döllenen (facultative) bitkiler
1-Kendine döllenen bitkiler: Bu bitkilerde erselik çiçek yapısı yanında, çiçek açılmadan önce tozlanmanın olması, antherlerin stigmaya göre daha yüksekte olması veya antherlerin stigmayı saklaması, erkek ve dişi organların çiçek petal yapraklarınca saklanmış olması gibi nedenlerle yabancı tozlaşma çok düşük düzeyde bulunur. patates, bezelye, fasulye, patlıcan, marul
2-Yabancı döllenen bitkiler: Bu bitkilerde erkek ve dişi organların olgunlaşma devrelerinin farklı olması (protandrie veya protogyny), kendi çiçek tozlarını kabul etmemesi, kendi çiçek tozu iriliği ile stigma arasındaki uyumsuzluk, kendi çiçek tozunun tozlama veya çiçeklerin tek eşeyli olması yanında çiçek tozu taşıma faktörlerinin (rüzgar veya böcek) etkinliği gibi nedenlerle yabancı tozlanma olmaktadır. mısır, karpuz, hıyar, kavun, soğan, lahana, havuç, turp
3-Hem kendine hem de yabancı döllenen bitkiler: Bu bitkilerin kendine döllenme oranları daha yüksektir. bakla, mısır,
Eşeysiz Üreme (Asexual Reproduction)
Bitki Islahının Amacı
Bir çok ıslahçının en önemli amacı verimi arttırmaktır.
Bu fizyolojik özellikten kaynaklanan yüksek verimli çeşitlerin elde edilmesiyle mümkün olacaktır.
Bitki ıslahının diğer yararı yeni tarımsal alanlara uygun çeşitlerin geliştirilmesidir. Varyetelerin vejetasyon periyodu ayarlanarak mevcut büyüme mevsimine uyabilen çeşitler geliştirilmektedir
Bitkilerin agronomik özelliklerinin geliştirilmesidir. Örneğin; bodur bitkiler
Hastalıklara ve böceklere dayanıklı varyetelerin geliştirilmesi
Bazı bitkilerde hastalık ve zararalılara karşı tek koruma yolu dayanıklı çeşitler geliştirilmesidir.
Sıcağa, soğuğa kurağa dayanıklı varyeteler ile hastalıklara dayanıklı varyetelerin yararları birbirine benzemektedir.
Günümüze kadar bitki ıslahından yararlanmada verim artışı ön planda tutulmuşsa da, ürünlerin kalitesinin yükseltilmesi de unutulmamıştır.
Bitki Islahı Nedir?
Ekonomik önemi olan bitkilerde genetik ve sitogenetik esaslardan yararlanılarak cins, tür ve çeşitlerin genetik yapısının yetiştirici ve tüketicilerin istekleri doğrultusunda planlı bir şekilde değiştirilmesine ve geliştirilmesine bitki ıslahı denir.
Bitki ıslahı bitkilerin genetik yapısını değiştiren ve geliştiren bir bilimdir. Seleksiyonla başlamış, melezleme ile devam etmiştir.
Bitki Islahçısının Öğrenmesi Gerekli Bilim Dalları
Botanik: Bitki ıslahçısının ele aldığı bitkinin taxonomisini, morfolojisini ve üreme şeklini bilmesi gerekir.
Genetik ve Sitogenetik: Modern bitki ıslah yöntemleri genetik prensiplere ve kromozom hareketleri hakkındaki bilgilere dayalı olduğundan bitkilerdeki kalıtım mekanizmasının anlaşılması için ihtiyaç vardır.
Bitki Fizyolojisi ve Ekolojisi: Islah edilen bir varyetenin herhangi bir ortama adaptasyonu bitkinin çevreye, soğuğa, kurağa ve besin elementlerine olan ihtiyaçlarına bağlıdır. Bunlar iyi bilinmelidir.
Bitki Hastalıkları: Mukavemet, birçok hastalıktan korunmada en emin yoldur. Hastalıklara dayanıklı varyetenin ıslahı için bitki hastalıklarının neler olduğunun bilinmesi gereklidir.
Bitki Biyokimyası: Bitkilerin endüstride kullanılmak amacıyla yapılan ıslahlarında organik kimya bilgisine ihtiyaçları vardır.
İstatistik: Islahçı birçok hatları mukayese etmek için ölçümler yapar.Bu verilerin doğru olarak değerlendirilmesinde istatistiki bilgiye ihtiyaç vardır.
Agronomi:Yeni varyetenin elde edilmesinde üreticinin ne istediği ve neye ihtiyacı olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Islahçı istenenlerin ışığı altında ıslah programını düzenlemelidir.
Bitki Islahının Bahçe Bitkileri Üretimine Etkileri
Verimlilik: Son 50 yıl içerisinde başta bitki ıslahının etkisi ile bahçe bitkilerinin üretimi artmıştır. Özellikle seralarda yetiştirilen F1 hibrit domates,biber patlıcan, hıyar gibi sebzelerden elde edilen verim normal tohumlara nazaran oldukça yüksek düzeylerde olmuştur. Ayrıca normal tohumlarda da ıslah çalışmaları ile verimin yükseldiğini görmekteyiz
Bitki Islahının Bahçe Bitkileri Üretimine Etkileri
Üretim Alanlarının genişletilmesi: Bitki ıslahı yardımıyla, bazı karakterlerin değiştirilmesiyle kültür bitkilerinin daha geniş alanlarda yetiştirilme olanakları doğar. Bu arada, erkencilik, hastalık zararlı ve elverişli olmayan dış şartlara (kuraklık, düşük sıcaklık) karşı mukavemet gibi özellikler bulunmaktadır. Bu özellikleri değiştirmek suretiyle herhangi bir kültür bitkisinin yayılma alanını büyük ölçüde genişletmek olasıdır. Örneğin; kavun, karpuz gibi sebzelerde fusaryum solgunluğuna karşı mukavim çeşitler bulunmuştur.
Hibrit Varyeteler:Bitki ıslahçılarının en büyük başarıları hibrit çeşitleri bulmalarıdır. Çünkü hibritler daha yüksek ürün vermektedirler. Sebzelerden domates, biber, patlıcan soğan, hıyar, kavun, karpuz, kabak fasülye’yi örnek olarak verebiliriz.
Hastalığa Mukavemet: Islahçı mukavemet kaynağını bulup kültür çeşidi ile melezler, mukavemet genini kültür genine aktarır.
Böceklere mukavemet: Böceklere karşı kullanılan çeşitli insektisitlerin toksik etkilerinde kurtulmak için böceklere karşı mukavim çeşitler kullanılmalıdır. Patates, domates, kabak ve hıyarda nematodlara karşı mukavim çeşitler elde edilmiştir.
Kalite: Islah çalışmalarında kalite en önemli özelliklerden birisidir. Varyetelerin birçoğu tescil edilmeden önce, ticari üretim için kalite testlerine tabi tutulur. Hasattan sonra da ürünün kalitesini koruması önemlidir. Örneğin; yola dayanım gibi.
Makinalı Hasata Uygunlık: Domates, hıyar, bezelye gibi sebzeler makina ile hasat edilebilmektedir
Islah programının hazırlanmasında;
Bir bitki ıslah programının hazırlanmasında birçok özellikler göz önünde tutulmalıdır. Bu özellikleri şu şekilde özetleyebiliriz:
1. Bulunduğumuz yörenin şartları belirlenir.
2. Islah programını yürütecek olan kuruluşun olanaklarına bakılır.
Eleman ,arazi, ekipman, sera, iklim odası gibi.
3. Yerli ve yabancı çeşitler gözden geçirilir. Tek bir karakter yönünden dahi olsa ihtiyacımıza cevap verecek olan çeşitlerin seçimi yapılır. Mevcut çeşitlerimiz yeterli değilse dış ülkelerden istenilen karakterleri ihtiva eden çeşitlerin getirilmesi yoluna gidilir.
4. Bulunduğumuz bölgenin dışından getirilen yerli ve yabanı çeşitler yeni bölgesinde ekilir ve dikilirler. Bu zaman sırasında üstün özelliklerini devam ettirip ettirmedikleri belirlenir. Islah bölgesinde istenen karakterleri göstermeyen ve muhafaza etmeyen çeşitler ıslah programı dışında bırakılır
5. Yerli populasyonlarımız dikkatli bir şekilde seleksiyon ile çeşitlerin bulunup bulunmayacağı daha önceki deneme ve gözlemlerimize göre tahmin edilir.
6 .hangi ıslah metodunun uygulanacağı belirlenir.
7. Uygulanacak melezleme ya da seleksiyon yöntemleri kararlaştırılır.
8. Sonuçları değerlendirmek için istatistik analizler yapılır.
Kültürü Yapılan Bitkilerin Evriminde Genetik Esaslar
Genetik açıdan karşılaştırma yapıldığında, bitki ıslahı ile doğal ve kültürü yapılan bitkilerin evrimleri arasında benzerlikler bulunmaktadır.
Gerek ıslah ve gerekse evrimde genetik varyabilite, seleksiyon, yeni ortaya çıkan tiplerin karakterlerini koruyabilmeleri için belirli bir izolasyon gereklidir.
Yabani bitkilerden kültür bitkileri elde edilmesinde 4 ana metod vardır;
a) Mendel varyasyonu
b) Türler arası melezlemeler
c) Autoploidi
d) Alloploidi
Mendel Varyasyonları
Bir bitkide, Mendel prensiplerinin metoduna bağlı olarak tür içinde gen mutasyonlarının kullanılmasıyla ‘Mendel Varyasyonları’ geliştirilmiştir. Doğa şartlarında meydana gelen birçok gen mutasyonuyla yüksek ölüm meydana gelir ve bu sebepten ya kaybolur ya da devamlılıkları çok düşük frekansta olur. Bazı hallerde kültürü yapılma durumunda mutant tipler uygun olabilir. Çünkü bunlar üreticiler tarafından antika olarak korunur ve çevre şartlarına bu şekilde daha iyi adapte olurlar.
Bu tür mutantlar dünya ülkeleri arasında değişiklik gösterir. Bu farklılığı şu faktörler önleyebilir:
1. Uygun iklim,
2. Zirai varlık, buna katı pazar istekleri dahil değil
3. İlkel ve makinasız çiftçilik ile ekim ve hasatın uzun zamanda yapılması
4. Ekstansiv ziraat yani büyük alanlarda yapılmalıdır.
5. Tarihsel devamlılık, zirai ürünler bir bölgede çok uzun periyotta kalmaktadır.
Mendel varyasyonu ile meydana gelen bitkilerin bazıları mısır, şeker pancarı, soya fasulyesi ve fasulyenin diğer türleridir. Lahananın kültür formuna dönüşmesinde de gen mutasyonlarının büyük etkisi olmuştur. Soğandan, yumrudan ve çelikten üreyen bahçe bitkilerinin oluşumunda sport adı verilen tomurcuk mutasyonlarının önemli etkisi olmuştur.
Büyüme noktasındaki tek bir hücrenin mutasyona uğramasıyla bundan oluşan organlar mutant özellik taşır. Dalya, krizantem ve lale bu yolla meydana gelmişlerdir. Bu yolla 40-50 tip lale çeşitleri elde edilmiştir. elde edilmiştir.
2.Türler Arası Melezleme
İntrogression ve allopoliploidi hariç tutulursa birbirine uzak akraba olan türler melezleme yoluyla kültür bitkilerinin evrimine çok az katkıda bulunmuşlardır. Bunun nedenleri, böyle türlerin zorlukla melezlenmesi, melez dölün genellikle kısır olması ve meydana gelen döllerin gerek anadan gerekse babadan daha düşük verimli olmasıdır.
Çok uzak akraba olmayan türlerin melezlenmesiyle tarımsal değeri olan türler ortaya çıkar.Buna en iyi örnek çilektir. Yabani tür olan F. chiloensis Avrupa’ya getirilmiş F. Virginiane ile melezlenmiş ve çok iyi döller veren F. Ananasse elde edilmiştir. Bu yolla Kuvvetli büyüme habitusu ile meyve eti kalitesi ve lezzeti birleştirilmiştir.
Portakal, limon mandalina gibi narenciye türleri Citrus, Fortunella, Mikrocitrus, Poncirus cinslerine ait türlerin aralarında melezlenmesinden meydana gelmiştir.
İntrogression: Bu metod, az miktarda genetik materyalin bir türden diğerine aktarılmasıdır. İki tür melezlendikten sonra rekombine olan uygun melezler yalnız bir ebeveynle bir çok kereler geriye melezlenir. Geri melezlenen ebeveynin taxonomisi bozulmadan bir kısım vasıflar diğer türden buna aktarılmış olur.
3. Kromozom Mutasyonları
Autopliploidi: Bir türün genomundaki kromozom sayısının katlanmasına denir ve x ile gösterilir. Bir diploid tür 2 genoma (2x) sahiptir.
Autopoliploid bitkilerde 3 veya daha fazla benzer genom bulunur. Diploidlerle karşılaştırıldığında autopoliploidlerde hücreler ve hücre çekirdekleri daha büyük ve organları daha iridir. Bu sebze meyve ve süs bitkilerinde istenilen bir durumdur.
Hemen bütün auotopoliploidlerde fertilite azdır ve triploidler genelde tohum meydana getirmezler. Bu nedenle tohumları için üretim yapılanların sayısı azdır. Meyve ve süs bitkilerinin tohum bağlamama özelliği istenen bir durumdur. Örneğim; muz triploid bir meyvedir.
Allopoliploidi:Farklı genoma sahip iki türün önce melezlenip sonra kromozomlarının katlanmasına denir. Genellikle melezler kısırdırlar. Çünkü iki türün genomları farklı olduğundan kromozomlar arsında eşleme olmaz. Ancak kromozomların katlanması ile verimlilik tekrardan kazanılmış olur. Kültürü yapılan bitkilerin yaklaşık % 50’si allopoliploiddir.
4. Doğal ve Sun’i Seleksiyonlar
Belirtilen genetik kuvvetlerin etkisi ile meydana gelen çeşit zenginliği çok fazladır.Üstün tiplerin ortaya çıkması doğal ve insan eliyle yapılan seleksiyonlara bağlıdır.
Bugün insan eliyle yapılan seleksiyon doğal seleksiyondan daha önemlidir.Seleksiyon ıslahın en zor tarafıdır.
Varyabilite yaratmak nisbeten kolaydır. Tür içi veya türler arası melezlemeler,mutagenler ve kromozom yapısı ve sayısını değiştirerek yeni tiplerin meydana getirilmesine ve varyabilitenin arttırılmasına çalışılır.Bundan sonraki başarı bitki ıslahçısının en uygun gen ve kromozom kombinasyonuna sahip bitkilerin seleksiyonunda göstereceği başarıya bağlıdır.
KÜLTÜR BİTKİLERİ VE YABANİLERİ
Kültür bitkileri yabanilerinden daha iridir.
Kültür bitkilerinde tohum verimliliği ve miktarı genellikle daha azdır.
Kültür bitkileri olgunlaşınca tohumlarını çok az dökerler veya hiç dökmezler.
Kültür bitkilerinde genellikle acı ve zehirli maddeler kaybolmuştur.
Kültür bitkilerinde mekanik koruma araçları kaybolmuştur.
Kültür bitkileri aynı zamanda olgunlaşırlar.
Kültür bitkilerinin ömürleri genellikle yabanilerinden daha kısadır.
Kültür bitkilerinde kök formu genelde değişmiştir.
Kültür bitkilerinde çeşit zenginliği artmıştır.
Kültür Bitkilerinde Giderilemeyen Yabani Özellikler
-Bitkilerin tohumlarını serbest olarak dökmeleri. Örneğin; Lahanagiller
- Tohumların kalın kabuklu olmaları. Örneğin; Bezelye ve fasulye, maydonoz ve havuç tohumlarının geç çimlenmeleri
- Tohumların birbiriyle kenetli olmaları. Örneğin; havuç
- Acı ve zehirli maddeler.Örneğin; kurak koşullarda hıyarın acılaşması
GENEL ISLAH TEKNİĞİ
Islahta yapılacak işler ve kullanılacak alet ve malzeme her sebze türü ve çeşidi için farklılıklar gösterebilir.
Ekipman:
1. Büyüteç
2. Cımbız veya pens
3. Ucu sivri küçük makas
4. Fırça (Deve yününden yapılmış tercih edilmelidir).
5. Küçük kaplar veya şişeler
6. Alkol
7. Lastik bant veya yumuşak tel
8. Kağıt veya selefondan yapılmaş torbalar
9. Ataçlar
10. Kayıt defteri
Islahın Yapılacağı Zaman
Çiçekler açmadan hemen önceki devre ıslahın başlangıç devresidir. Çiçekler açtıktan sonra ıslaha başlanırsa çiçeklerin doğal olarak tozlanmış olma ihtimali artar. Böyle çiçeklerin ıslahta kullanılması doğru değildir.
Ancak birçok sebzelerin çiçeklenme süresi uzundur. Bu nedenle ıslaha başlanıldığı zaman çiçeklerin bir kısmı açılmş olsa bile henüz açılmak üzere olacak çiçekler bulunacaktır. Islah işlerinde henüz açılmak üzere olan bu çiçekler kullanılmalıdır.
Çok yüksek sıcaklıklar ve nemli koşullar çiçek tozları için zararlıdır. Bu nedenle tozlamada başarı sağlamak için kuru günler seçilmeli ve tozlama sabahın erken saatlerinde yapılmalıdır. Tozlamanın başçıkların açılır açılamaz yapılmasında fayda vardır.
Ana ve Babaların Seçimi
Islah için kuvvetli ve sağlıklı bitkiler seçilmelidir. Bitki üzerinde birkaç çiçek açtıktan sonra bitkinin kuvvetli ve sağlıklı olup olmadığına karar verilebilir.
Baba bitkilerin seçiminde başçık üzerinde fazla miktarda sarı çiçek tozu bulunanlar tercih edilmelidir. Bu başçıklar üzerinde tırnak hafifçe dokunularak gezdirildiğinde bir kısım çiçek tozunun tırnak üzerine yapıştığı görülür. Taze bir çiçeğin çiçek tozları, kurumaya veya solmaya yüz tutmuş bir çiçeğin tozlarına nazaran daha sağlıklıdır.
Ana bitkinin seçiminde tepecik kontrol edilmelidir. Tepeciğin üzeri tüylü olmalı veya yapışkan bir sıvı içermelidir.
Ana ve baba bitkiler seçildikten sonra tozlamaya geçilebilir.
Tozlama Öncesi İşlemler
Tozlama yapmadan önce yapılacak ilk iş ana ve baba olarak kullanılacak çiçeklerin belirlenmesidir. Bunun için renkli iplikler kullanılır.
Aynı maksat için etiketler kullanılabilir. Ancak etiketlerin hava koşullarına dayanıklı cinsten olması gerekir.
İkinci olarak yapılacak iş bitki veya çiçeklerin istenmeyen çiçek tozlarından korunmasını sağlamaktır.
İstenmeyen tozlanmayı engellemek için başçıklar, etrafa çiçek tozu saçacak duruma gelmeden önce koparılmalıdır. Başçıkların koparılmasına kastrasyon denir. Kastrasyonun yapılmasında 3 metod söz konusudur:
1. Erkek organ veya başçık cımbızla alınır.
2. Erkek organ veya başçıklar ucu sivri makasla kesilir.
3. Erkek organın taç yapraklara yapışık ise taç yapraklar koparılır.
Kastrasyonda büyütecin kullanılması kolaylık sağlar. Kastrasyon ana bitkiye uygulanan bir işlemdir.
Hem ana hem de baba bitkiler yabancı çiçek tozlarına karşı korunmalıdır. Bunun için iki metod vardır:
1. Çiçekleri kapamak= Bazı sebzelerde (kabak) taç yaprakları çok büyüktür. Bu bitki çiçeklerinin yabancı çiçek tozlarına karşı korunması için taç yaprakları uçlarından tutulup bir araya getirilerek bağlanabilir. Bağlamada yumuşak tel, iplik, lastik ve ataç kullanılabilir. Bağlarken taç yapraklarının yırtılmamasına gayret etmek gerekir.
2. Çiçekleri örtmek= Bazı sebzelerde (marul) çiçekleri kapatmak mümkün değildir. Böyle çiçeklerin çiçek tozlarına karşı korunması için çiçekleri bir kağıt torba ile örtmek gerekir. Çiçeğin sürekli gözlenmesi için torba selefon kağıttan yapılmalıdır. Torbaların ağzı bir ataç veya bir iplikle emin bir şekilde bağlanmalıdır.
Eğer serada kendileme yapılıyorsa kapatmaya gerek yoktur. Ancak kendine tozlanmayı engellemek için kastrasyon işlemine önem verilmelidir.
Tozlama
Tozlama amaçlı bazı melezleme metodları şunlardır:
1. Baba bitkideki erkek organlar cımbız veya pens ile alınır. Alınan bu erkek organlar küçük bir kap içerisine konur. Ana bitki üzerindeki koruyucu torba çıkarılır. Erkek organ cımbız veya pens ile tutularak tepecik üzerine hafifçe sürülür. Bundan sonra koruyucu torba tekrar ana çiçek üzerine geçirilerek bağlanır.
2. Baba bitkinin çiçekleri kesilir. Ana bitki üzerindeki koruyucu torba çıkarılır. Baba bitkinin çiçeğinden cımbızla erkek organ koparılarak ana bitkideki çiçeğin tepeciği üzerine hafifçe sürülür. Bu iş bittikten sonra koruyucu torba tekrar yerine konur.
3. Bir fırça ile baba bitkinin başçığındaki çiçek tozları küçük bir kap içerisine alınır. Ana bitki üzerindeki koruyucu torba çıkarılır. Çiçek tozları fırça yardımı ile tepecik üzerine sürülür. Koruyucu torba tekrar yerine konur.
4. Önce baba bitki sallanarak çiçek tozlarının koruyucu torbaya düşerek toplanması sağlanır. Koruyucu torba, çiçek tozlarının dökülmesini engelleyecek şekilde, baba bitkiden çıkarılarak bir kenara konur. Ana bitki üzerindeki torba da çıkarılır. Baba bitki üzerinden çıkarılan torba ana bitki üzerine geçirilerek bağlanır. Torba sallanarak çiçek tozlarının tepecik üzerine düşmesi sağlanır.
Her melezlemede farklı çiçek tozları kullanılmaktadır. Bu nedenle her melezlemeden sonra fırça, cımbız, kap vb. gibi çiçek tozu ile temas eden bütün malzeme alkolle yıkanmalıdır. Çünkü ayrı ayrı baba bitkiden gelen çiçek tozlarının birbirine karışmaması gerekir.
Alkolle yıkanan malzemelerin kuruması beklenmelidir. Malzemenin kuruduğundan iyice emin olmadan ikinci bir melezlemeye başlanmamalıdır.
Tozlama Sonrası İşlemler
Tozlamanın son safhası çiçek kapatma ve çiçek örtmedir. Bu iş yapıldıktan sonra ana bitkinin etiketlenmesi gerekir. Etiketleme şu şekilde yapılır:
1. Etiketin üzerine önce ana bitkinin numarası veya çeşidin ismi yazılır. Bundan sonra bir X işareti konur. Daha sonra ise baba bitkinin numarası veya çeşidin ismi yazılır. En alt tarafa ise melezlemenin yapıldığı tarih yazılır.
2. Bu etiket tozlama yapılan çiçeğin hemen altında gövdeye bağlanır.
Ana bitkinin etiketlenmesinden sonra yapılacak iş melezleme veya kendilemenin kayıt defterine kaydedilmesidir. Melezleme çalışmalarında tam ve doğru kayıt yapılması çok önemlidir. Bu suretle daha sonraki zamanlarda hatırlama kolaylaşacağı gibi aynı iş gerektiği zaman tekrar edilebilir.
Yapılan her melezleme ve kendileme için ayrı bir sayfa kullanılmalıdır. Her melezleme veya kendilemeden elde edilen döllere nesil sırasına göre sıra numarası verilmelidir. Kayıt defterindeki sayfalar için şöyle bir örnek verilebilir:
Tozlama tamamlandıktan sonra döllemenin olması ve döllenmiş olan tohum taslağının gelişmesi için belirli bir sürenin geçmesi gerekir. Tohum tamamen geliştikten sonra hasat edilmelidir.
Tohumlar hasat edildikten sonra paketlenir. Bu paketlerin üzerinde de döl numaraları yazılı olmalıdır. Farklı tozlamalardan elde edilen tohumların birbirine karışmaması için çok dikkatli olunmalıdır. Tohumlar kuru ve serin yerlerde muhafaza edilmelidir.
Ekim koşulları elverince tohumlar ekilmeli ve sonuçlar kayıt defterine geçirilmelidir. Ancak tohumların hepsi ekilmemelidir. Herhangi bir zararlanmaya karşı ikinci bir ekim için biraz tohum ayrılmalıdır.
Ana ve babanın her ikisi de saf hat ise açılma sadece F2 bitkilerinde olacaktır. Yeni bir saf hat elde etmek için bir kaç döl arka arkaya ıslah yapmak gerekecektir.
BİTKİLERDE ÜREME SİSTEMLERİ VE BİTKİ ISLAHI İLE İLİŞKİSİ
Bitkilerde uygulanacak olan ıslah yöntemlerinin seçilmesinde, bitkinin eşeyli veya eşeysiz üreme tipi yanında tozlanma ve döllenme tipi ve fizyolojisinin önemi bulunmaktadır. Eşeyli üremede; kendine yada yabancı döllenme oranı, olabilmesi gibi nedenlerle, bitkiler gruplandırılabilir. Kültür bitkilerini, üreme şekli yönünden iki gruba ayırabiliriz.
1- Eşeyli üreme (seksual, generatif üreme, tozlama-döllenme ile üreme)
2- Eşeysiz üreme (vejetatif veya döllenme olmaksızın üreme)
Eşeyli üreyen bitkiler tozlanma ve döllenme şekillerine göre üç gruba ayrılabilmektedir.
1-Kendine döllenen (autogam) bitkiler
2-Yabancı döllenen (allogam) bitkiler
3-Hem kendine hem de yabancı döllenen (facultative) bitkiler
1-Kendine döllenen bitkiler: Bu bitkilerde erselik çiçek yapısı yanında, çiçek açılmadan önce tozlanmanın olması, antherlerin stigmaya göre daha yüksekte olması veya antherlerin stigmayı saklaması, erkek ve dişi organların çiçek petal yapraklarınca saklanmış olması gibi nedenlerle yabancı tozlaşma çok düşük düzeyde bulunur. patates, bezelye, fasulye, patlıcan, marul
2-Yabancı döllenen bitkiler: Bu bitkilerde erkek ve dişi organların olgunlaşma devrelerinin farklı olması (protandrie veya protogyny), kendi çiçek tozlarını kabul etmemesi, kendi çiçek tozu iriliği ile stigma arasındaki uyumsuzluk, kendi çiçek tozunun tozlama veya çiçeklerin tek eşeyli olması yanında çiçek tozu taşıma faktörlerinin (rüzgar veya böcek) etkinliği gibi nedenlerle yabancı tozlanma olmaktadır. mısır, karpuz, hıyar, kavun, soğan, lahana, havuç, turp
3-Hem kendine hem de yabancı döllenen bitkiler: Bu bitkilerin kendine döllenme oranları daha yüksektir. bakla, mısır,
Eşeysiz Üreme (Asexual Reproduction)