Mr.Muhendis
21.12.2009, 18:01
Tarımsal Mekanizasyon, tarım alanlarını geliştirmek, her türlü tarımsal üretim yapmak ve tarımsal ürünlerin değerlendirilmesi işlemlerini yerine getirmek amacı ile kullanılan her türlü enerji kaynağı, mekanik araç ve gerecin tasarımı, yapımı geliştirilmesi, dağıtımı, pazarlaması, yayımı, eğitimi, işletilmesi ve kullanılması ile ilgili konuları içermektedir.
Tarımsal mekanizasyon bir üretim teknolojisidir. Bazı ülkelerde mekanizasyon farklı düzeylerde gelişme ve uygulama göstermektedir. Bu farklılık özellikle tarımsal işletmelerde de izlenebilir. Diğer bir deyişle mekanizasyon, her tarımsal işletmede, işletmenin teknik ve ekonomik yapısına bağlı olarak farklı düzeylerde uygulanmaktadır.
Tarımsal Mekanizasyonun Faydaları
1. Üretimde yeni teknoloji uygulamalarına imkan sağlamak.
2. Üretimi doğa koşullarına bağımlı olmaktan mümkün olduğunca kurtarmak ve daha nitelikli ürün elde etmek.
3. Üretim işlemlerini en uygun süre içerisinde tamamlayarak, gecikmeden doğan ürün kaybını önlemek.
4. Kırsal kesimde çalışma koşullarını daha rahat, çekici ve güvenli bir duruma getirmek ve tarım işçilerinin iş verimini yükseltmek.
5. Bir yandan tarımsal ürün artışı, diğer yandan tarım araçları sanayiindeki gelişmeler ile yeni iş alanlarının açılmasına imkan sağlamak.
6. İnsan ve hayvan gücü ile başarılamayan tarımsal işlemleri makine gücü ile başarmak ve yeni alanların tarıma açılmasını sağlamak.
Tarımsal mekanizasyonun sayılan bu faydaları, eğer koşullara uygun olmayan ve plansız yürütülen bir mekanizasyon uygulaması haline dönüşürse bazı sakıncaları söz konusudur. İstenmeyen bu sakıncaları şöyle sıralayabiliriz.
1. Tüm tarımsal girdiler içinde, mekanizasyon araçları girdisi en büyük paya sahiptir. Plansız mekanizasyon uygulaması işletme ölçeğinde önemli bir gider yükü yaratır.
2. Aşırı mekanizasyon sonucu, kırsal kesimde işsizlik artabilir.
3. Plansız mekanizasyon sonucu, tarım ve sanayi kesimleri arasındaki denge tarım kesimi aleyhine bozulabilir.
4. Mekanizasyon araçları genellikle akaryakıt enerjisine dayalı olarak çalışır. Plansız mekanizasyon ülkenin genel enerji dengesini olumsuz etkiler.
Türkiye Tarımının Yapısı ve Mekanizasyona İlişkin Özellikler
Ülkemizde Cumhuriyet döneminden günümüze kadar tarımsal üretimde önemli gelişmeler sağlanmıştır. Tarım alanları 11.7 milyon hektardan 28 milyon hektara yükselmiştir. Birim alandan sağlanan verimde ise çeşitli bitkilerde 2-10 kat arasında artışlar elde edilmiştir. Öte yandan üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerde önemli yapısal değişiklikler de gözlenmiştir. Daha yoğun teknoloji kullanımı son yıllarda artmaktadır. Tüm gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de tarım kesimi ekonomi içinde önemli bir yere sahiptir. 1997 yılı verilerine göre 62,8 milyon nüfusun % 35’ ini oluşturan 21.9 milyon kişi kırsal kesimde yaşamakta ve tarımla uğraşmaktadır. Yine 1999 yılı verilerine göre tarımda çalışan nüfusun toplam nüfusa oranı % 46 dır.
Yukarıda belirtilen 28 milyon hektar tarım alanının 90,6 sı olan 25,4 milyon hektarında kuru tarım yapılmaktadır. Ancak 2,6 milyon hektar arazide sulu tarım yürütülmektedir.
Tarımsal üretim içerisinde 1997 yılı değerlerine göre bitkisel üretimin payı % 57, hayvansal üretimin payı % 34, ormancılık % 5,8 ve su ürünleri % 2,5 değerinde paya sahiptir.
Tarım yapılan alanlarda işlenen ve işletme başına düşen toprak büyüklüğü dağılımında yetersizlik ve dengesizlik bulunmaktadır. Bu durum özellikle tarımsal mekanizasyon gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.
Tarım Makineleri İşletmeciliğinin Amaç ve Kapsamı
Tarım makineleri işletmeciliğinin tarımdaki önemi günümüzde hızla artmaktadır. Çünkü, işlenen alan, işçilik ve sermayenin tatmin edici bir karla geri dönüşündeki başarı doğrudan işletmecilikle ilgilidir.
Tüm tarımsal işletmecilikte makinelerin önemi, tüm giderler içinde makine giderlerinin payı ile ortaya çıkmaktadır. Çünkü makine giderleri arazi satın alma bedelinin dışında diğer tüm tarımsal giderlerden yüksektir.
Makine işletmeciliğinin birçok sorunu, makinelerin doğal özelliklerinden dolayı çok farklılık gösterir. Bu sorunları özetlersek;
Kaç adet makine satın alınmalıdır?
Satın alınacak makinelerin boyutları ve iş kapasiteleri ne olmalıdır?
Alınan makineler ne kadar süre sonra değiştirilmelidir veya ne zaman yenilenmelidir?
Makine satın mı alınmalı, yoksa kiralanmalı mıdır?
İyi bir işletmeci bu sorulara en uygun cevapları bulabilecek bilgi ve tecrübeye sahip olmalıdır.
1. İşletmeye Alınacak Makine Sayısı Ne Olmalıdır?
Modern tarım; toprak işleme, ekim ve hasat ihtiyaçları farklı olan bitkinin üretimini gerektirir. Bunun için uygun makinenin seçilmesi ve böylece işlerin zamanında yetiştirilmesi gereklidir. Uygun makine, tarım işlemlerini zamanında yetiştirebilecek hız ve kapasiteye sahip ve ayrıca üretim materyaline zarar vermeyen makine demektir.
2. İşletme İçin Gerekli Makine Büyüklüğü Ne Olmalıdır?
Büyük makine kullanımı daha az işçilik masrafı demektir. Örneğin; büyük traktör, büyük güç özelliği ile büyük alanlarda yapılacak işlemleri hızlı bir şekilde yapabilir. Ancak yıllık kullanım süresi az ise gereksiz tarımsal mekanizasyon söz konusudur.
Küçük traktörlerin saatlik masrafı, büyük traktörlerin saatlik masrafından daha düşüktür. Ancak kapasiteleri düşük olduğu için tarla işlemlerinde gecikmelere neden olabilirler.
Uygun süre içinde yapılan işlemler analiz edilirse tüm işleri zamanında yapabilecek uygun makine büyüklüğü tespit edilebilir.
3. Makinenin Değiştirilme Süresi Ne Olmalıdır?
Bazı koşullarda makinenin sık sık değişimi en yeni ve en iyi makine kullanımı demektir. Yeni makine kayıp zamanları tamirden dolayı azaltır ve tamir bakım masrafları düşüktür. Ancak birim üretim alanı için satın alma bedeli yüksek olduğundan daha yüksek maliyete neden olur.
4. Bir Makinenin Satın Alınması mı? Yoksa Kiralanması mı Uygundur?
Bir makineye sahip olmak (örneğin; bir biçerdöverde olduğu gibi) bitkinin hasada hazır olduğu an kullanılabilme avantajını sağlar. Ancak makineyi kullanabilme süresi az ise birim alana giderler çok yükselir. Bu nedenle bu koşullarda, makine kiralamak en uygundur.
Makine İşletmeciliği Niçin Gereklidir?
Herhangi bir tarımsal üretimde maksimum kar elde edebilmek için tarım makineleri işletmeciliği mümkün olduğunca en doğru şekilde uygulanmalıdır.
İşletmeciliğin önemi her gün biraz daha artmaktadır. Günümüzde Türkiye’ de pek çok tarımsal işletme aile işletmeciliği şeklinde ve küçük alanlarda yapılmaktadır.
İyi bir işletmecilik için önerilebilecek belli başlı öneriler şöyle sıralanabilmektedir.
Öncelikle işletmede kullanılan tüm makinelerin tarla çalışmaları kaydedilmelidir. Bu kayıtlarda özellikle makinenin çalışma günleri ve kritik tarla çalışmaları belirlenmelidir. Bunlardan makinelerin ortalama kapasiteleri, işlemlerin yapılabileceği gün sayısı, makinenin efektif kullanma süreleri gelecek yıllar için daha iyi tahmin edilebilir.
Bir makine için masrafların nasıl daha doğru olarak saptanabileceği bilinmelidir.
Boşa zaman kayıplarını önlemek için, makinenin daha çok kullanılabilirliği araştırılmalıdır.
Uygun zaman içinde masrafları azaltmak için bir makine ile daha fazla iş yapabilmenin imkanları araştırılmalıdır.
Tarım Alet ve Makinelerinin İş Verimleri
Bir makinenin verimliliği uzun iş yeteneğinin ölçüsüdür. İşletmecinin gelecekte kullanacağı makinenin iş yeteneğinin ne boyutlarda olduğunu bilmesi önemlidir. Ancak, makine kapasitesi bir tarımsal işlemin zamanında bitirilmesi açısından önemlidir.
İş Verimi Ölçme Yöntemleri
Bir makinenin kapasitesi, onun birim zamanda iş yapabilme yeteneğinin bir ölçüsüdür. İş verimini ölçmede iki yöntem vardır.
1. Alan iş verimi (da/ha veya ha/saat)
2. Ürün iş verimi (kg/h veya ton/saat)
Bunlardan alan iş verimi, genellikle saatte işlenen alanı belirtir. da/saat en çok kullanılan bir birimdir.
Ürün iş verimi, işlenen materyalin (ton/saat) olarak ölçüsüdür. Bu ölçü makineyle hasat edilen silaj ve hububat gibi ürünlerin saatlik miktarını gösterir.
Tarla İş Başarısının Artırılması
Tarım makineleri işletmeciliğinde, tarım alet ve makinelerinin tarladaki iş başarısının artırılması önemlidir. İş başarısına etkili faktörler aşağıdaki gibi özetlenebilir.
1. Makinenin tam iş genişliğinde kullanılmaması
2. Doldurma işlemi
3. Boşaltma işlemi
4. Dönüş ve tarla koşulları
5. İşleyici organlardaki tıkanma
6. Ayar ihtiyacı
7. Tamir ihtiyacı
8. Bakım ihtiyacı
9. Dinlenme ihtiyacı
10. Sürücü değişimi
11. Makine kapasitesinin kontrolü
1. Makinenin Tam İş Genişliğinde Kullanılamaması
Toprak işleme aletlerinden hasat makinelerine kadar tüm makinelerde bir önceki gidişte işlenen şerit ile işlenmekte olan şerit arasında bir kayıp söz konusudur. Bu kayıplar işlenmemiş yer kalmaması için işlenmiş kısma doğru olan iş genişliği kayıplarından dolayı ortaya çıkar. Kayıplar yapılan iş ve kullanılan makineye bağlı olarak değişmekle birlikte % 5-10 arasındadır. Makinenin bu şekilde kullanılmayan iş genişliğini % 4 veya daha aşağı indirebilmek için iyi bir planlama, dikkatli kullanım ve uygun ayarlarla çalışmak gerekmektedir.
2. Doldurma İşlemleri
Tarlada boşalan ekim makinesi, ilaçlama makinesi, vb. makinelerin doldurulması sırasında ortaya çıkan bu kayıp süreler % 20-30 kadar iş başarısını etkilemektedir. Bu süreyi azaltmak için akla gelen önlemler;
a. Depo kapasitesini büyütme
b. Yardımcı depo kullanma
c. Hareketli elevatör kullanmadır.
Zamanlılık açısından ekimin mümkün olduğunca kısa sürede bitirilmesi gerekmektedir. Yukarıdaki önlemlerle kayıp süreler % 50 oranında azaltılabilir.
3. Boşaltma İşlemleri
Boşaltma işlemi zaman açısından önemlidir. Boşaltma süresini kısaltmak için en uygun önlem, mümkünse boşaltma makineler çalışır durumda iken yapılmalıdır.
4. Dönüş Şekilleri, Dönüş Süresi ve Tarla Koşulları
Tarla başı dönüşlerinin azaltılması veya iyileştirilmesinde traktör ve iş makinesi ikilisinin dönüş yeteneği en önemli faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Traktörlerin dönüş yeteneklerinin yükseltilmesi, dönüş tekniklerinin geliştirilmesi zaman ve yakıt savurganlığını önler. Ayrıca dar alanlarda dönüşleri kolaylaştırdığı için mekanizasyonun gelişimine katkıda bulunur. Örneğin bir işletmede 1000 da. bir alanın 3 gövdeli bir pulluk ile sürülmesi için 1160-1200 km. yol alınması gerekmektedir. Alınan bu yol, alet veya iş makinesinin genişliği ile değişecektir. Ancak alınan bu yolun 50-60 km’si tarla başı dönüşlerinde harcanmaktadır.
Tarla başı dönüşlerde kayıplar, sadece zaman olarak değerlendirilmez. Buna bağlı olarak tüketilen yakıt, maliyeti artıran faktörler arasındadır. Ayrıca uygun olmayan tarla başı dönüşleri, tarla trafiğini artırdığından, tarla üzerinde istenmeyen toprak sıkışması sorununu da birlikte getirmektedir.
Tarla çalışmalarında boşta geçen zamanı, uygulanan yöntem, parsel düzenlemesi, tarla başında bırakılan dönüş alanı etkilemektedir. Parselin uzun ve dikdörtgen şekilli olması dönüş sayısını azaltmaktır. Tarla başında dönüş alanının dar bırakılması yine dönüş için boşta geçen zamanı artırmaktadır.
Tarla çalışmalarında iş makinesinin yapısı ve işlemin niteliği ile çalışma yöntemine ve tarlanın biçimine göre farklı dönüş şekilleri kullanılır.
Uygulanacak dönüş şekli iş makinesinin yapısı ile yakından ilgilidir. Çekme makineler ileri-geri hareketli dönüşlere uygun değildir. Özellikle çift akslı makinelerle geri hareket güç ve zaman alıcıdır. Traktör+balya makinesi+tarım arabası gibi üçlü gruplarda geri hareket tamamen imkansızdır.
Asma makinelerde ileri-geri hareketli dönüşler kolaylıkla yapılabilir.
Tarlanın şekli, dönüşler üzerinde etkilidir. Düzenli biçimde olmayan tarlalarda dönerek çalışma zorunluluğu vardır. Dönerek çalışmada 90 ve 270 dönüşler uygulanır.
5. İşleyici Organlarda Tıkanma
Makinelerin işleyici organlarının tıkanması ile ortaya çıkan kayıpların büyük kısmı iyi bir işletmecilik ile giderilebilir. Bu kayıplar gerçekten tarla kayıplarının önemli bir bölümünü teşkil edebilir ve iş kazalarına neden olabilir.
Tıkanmanın üç önemli nedeni vardır:
a) Makinenin çok yüklenmesi, çoğunlukla sürücünün acele etmesi veya bilgisizliğinden kaynaklanır. Makine yeni dahi olsa kapasitesi üstünde çalışan bir makinede tıkanma kaçınılmaz olur.
b) Makinedeki bazı hatalardan kaynaklanabilir. Örneğin; körleşen bıçaklar, hatalı kavramalar, gevşek kayışlar ve bunların ayarsızlığı. Bunlardan kurtulmak için makine bakımının tam ve zamanında yapılması gereklidir.
c) Bitki ve tarla koşulları uygun olmadığı sırada çalışma. Örneğin; bitki çok yaş ve aşırı kuru iken hasat işlemi, toprak çok yaş veya anız artıkları fazla iken toprak işleme çalışmaları aksar ve kayıplara neden olur.
6. Ayar İhtiyacı
Makinelerin çoğunda tarlaya gitmeden önce ayar yapılmalıdır. Biçerdöver ve balya makinesi gibi bazı makinelerde gün boyunca tarla ve bitki koşullarına bağlı olarak sürekli ayar gereklidir. Çayır biçme makinelerinde bıçakların sertliği muhafaza edilmelidir.
7. Tamir İhtiyacı
Makinelerde bazı parçaların zayıfladığı ve değiştirilmesi gerekliliği anlaşılamaz. Fakat çoğu makine parçasının tarlada çalışma sırasında ortaya çıkaracağı kayıplar, çalışma öncesi ve sonrası bazı gözlemlerle saptanabilir. Yoğun iş mevsimlerinde tamirden dolayı birkaç günlük kayıplar, pahalı ve zaman planlamasını da alt üst eder.
Tamir ihtiyacı ile ortaya çıkan kayıpları azaltmak için şu ilkeler önerilir.
a) Kullanma mevsiminden önce makineler elden geçirilip tamir edilmelidir.
b) Koruyucu ve periyodik bakım eksiksiz yerine getirilmelidir.
c) Bozuk tarla alanlarında kullanım çok dikkatli yapılmalı, taş, çukur ve engellerden sakınılmalıdır.
d) Makine fazla yüklenmemelidir.
e) Makineden gelen uygun olmayan ses, titreşim ve kokular kontrol edilmelidir.
f) Gerektiğinde küçük tamirler yapılmalıdır,
g) Tüm güç iletim organları, yatakları ayarlı ve yağlı bulunmalıdır.
8. Bakım
Bakım hizmetleri genellikle çalışma günü başında veya sonunda yapılır. Ancak, bazı makine elemanlarının bakım ve yağlanması gün boyunca sık sık yapılmalıdır.
9. Dinlenme Süreleri
Sürücü iş başarısı ve güvenliği için kısa fakat sık dinlenme şekli uygundur. Sürücü, kullandığı makineye iyi konsantre olmuşsa saatte bir kısa süreli dinlenmeleri onun dikkatini daha da artırır, kazaları azaltır ve yapılan işin niteliğini artırır.
10. Sürücü Değişimi
Sürücü değişimi, geniş ve büyük üretim işlemlerinde zaman kısıtlamasının önemli olduğu koşullarda gereklidir.
11. Makine İş Veriminin Kontrolü
Makinenin gözden geçirilmesi ve iş veriminin kontrolü sadece birkaç dakikayı alır.
Tarım Alet ve Makinelerinin Seçimi
Tarımda makineleşmenin temelinde makine seçimi vardır. Tabii olarak her çiftçi, parasının karşılığı en iyi ve en ucuz makineyi almak ister. Paranın en iyi değerlendirilmesi için işletmeye en uygun alet ve makinenin seçimi gerekir.
Bir işletmede makine seçiminde en önemli yeri traktör teşkil etmektedir. Çünkü faaliyetlerin yapılmasında kullanılan alet ve makineler traktör ile çalıştırılmaktadır. Alet ve makine seçimi de en az traktör seçimi kadar önem taşımaktadır. Alet ve makinelerin traktörle uyumu her zaman ön planda tutulmalıdır.
1. Traktör Seçimi
Traktör tarım işletmelerinde mekanizasyonun temelini oluşturur. Çok sayıdaki iş makineleri ona göre gruplandırılır, onun yapı, büyüklük ve teknik donatımlarına göre düzenlenir. Traktör gücünün doğru seçiminde rantabl işletme koşulları esas alınır. Traktör seçiminde iki etmen rol oynamaktadır.
1.1. Teknik Özellikler
1.1.1. Motor gücü; Traktörün teknik özelliklerinden birisidir. Sadece motor gücü değil, özellikle toprak işlemede motor gücünün yararlı ekipman çeki gücüne dönüştürülmesinde ulaşılabilen çeki gücüde çok önemlidir. Bunlardan başka toplam traktör ağırlığı, ağırlığın öne ve arkaya dağılımı, yapı tarzı vb. özellikler önemli etkiye sahiptirler.
1.1.2. Tekerlekler; Traktörlerin motor gücünü çeki gücüne dönüştürmede çok önemli rol oynayan tekerlekler seçimde önemli rol oynarlar. Geniş lastikler toprak basıncını azaltırken tutunmayı artırırlar. Çapa bitkileri için dar lastikler tercih edilirken bunların tutunmaları azalır. Çapa bitkilerinin ekim aralığına bağlı olarak kullanılan lastik genişlikleri ve ölçüleri sınırlandırılmıştır. Ancak tek traktöre sahip olan işletmelerin gerekli hallerde dar ve geniş tekerlekleri kullanma imkanları bulunmalıdır.
1.1.3. Hidrolik; Traktörlerin günümüzde belirli iş makinelerinin kontrol ve işletilmelerinde hidrolik güçten yararlanma isteklerini karşılayacak hidrolik debiye sahip olmaları gerekir. Bu açıdan en az 20 lt/da. debi gerekli olmaktadır.
1.1.4. Görüş Yeteneği; Traktör, sürücünün önde, arkada, akslar arasında yada yanda bağlı bulunan makinelerin çalışmalarını kontrol etmesine imkan vermelidir.
1.1.5. Vites Kademesi; Traktörün vites sayısı her türlü tarımsal işleri ve taşımayı istenilen hızda sağlayacak özellikte olmalıdır. Dikim ve çapa işleri için 0,5-1 km/h a inebilmeli, taşımada ise 25 km/h veya daha fazla hıza imkan verebilmelidir.
1.1.6. Kuyruk Mili; Bir traktör mevcut vites kutusu kuyruk mili, motor kuyruk mili, serbest motor kuyruk mili ve yol kuyruk milinden en az iki tanesini (Motor ve yol kuyruk mili gibi) üzerinde bulundurabilmeli ve 540 d/d ve 1000 d/d dönü hızlarının her ikisini de verebilmelidir.
1.2. İşletme Özellikleri
1.2.1. Tarla Biçimi (Düz-Meyilli); Tarla biçiminde traktörün teknik özellikleri de göz önüne alınır. Meyilli alanlarda dört tekerleği muharrik, ağırlık merkezi yüksekliği az, büyük iş genişliğine, geniş lastikli tekerleklerle ve güçlü fren donanımına sahip traktör seçiminde etkilidir.
1.2.2. Toprak Çeşidi; Toprakları ağır ve çok ağır özellikte olan işletmelerin, hafif ve az ağır özellikteki işletmelere göre daha büyük güçlü traktör seçmeleri gerekmektedir.
1.2.3. Üretim Çeşidi; Tek üretim çeşidine sahip olan işletmelerde güç gereksiniminin işlevin en yoğun olduğu dönem göz önüne alınır. Örneğin hububat tarımının ilkbahar işlemleri yoğundur.
1.2.4. Mevcut Makine Parkı; Yeni bir traktör satın alınırken işletmede mevcut çeşitli ekipmanlar göz önünde bulundurulur. Mümkünse aynı gruptan bir traktör seçilir.
1.2.5. İşletme Büyüklüğü; Bir işletmenin bir traktör yada birden fazla traktör ihtiyacı olması, traktör seçimini etkiler. Tek traktörlü işletmelerde, traktörün, sürümden, ekim ve bakıma kadar tüm işlemleri yapabilecek yetenek ve özellikte olması gerekir. Çok traktörlü işletmelerde ise traktörler çeşitli amaçlar için değişik olarak seçilebilir.
1.2.6. Traktör Masrafları; Traktörlerin ekonomik olarak kullanılmaları gerekir. Bu amacı, traktörün satın alma ve işletme masrafları ile yılda çalışma saati de etkilemektedir. Bir traktörün yılda minimum çalışma saati 800 saat olmalıdır.
1.2.7. Tamir ve Bakım Masrafları; Tamir ve bakım masrafları düşük olan traktörlerin seçilmesi işletme için tercih sebebidir. Ayrıca yedek parça zorluğu da bu konuda etkilidir.
2. Alet ve Makine Seçimi
Tarım alet ve makineleri yapılacak işin cinsi ve büyüklüğüne göre esas prensipleri ortak olmakla beraber değişik tiplerde yapılırlar. Çiftçi işletmesi için belli bir işi yapmak amacıyla makine alırken bunun seçiminde genellikle zorluklarla karşılaşabilir. Bu nedenle şu esaslar göz önünde tutulmalıdır.
2.1. Çiftlik Koşulları; Alınacak makine çiftliğin şimdiki durumu ve gelecekteki gelişme koşullarına uygun olmalıdır. Seçilen makinenin kapasitesi ihtiyaca cevap verebilecek büyüklükte olmalıdır.
2.2. Yetiştirilen Bitki Çeşidi; Seçilecek makinenin yetiştirilen bitki çeşidine uygun olması gerekir. Özellikle ekim, hasat harman ve temizleme ile ilgili makineler çok dikkatli seçilmelidir.
2.3. Toprak Cinsi; Toprağın hafif veya ağır oluşu, kullanılacak makine tipini etkiler. Sulama amacına yönelik pompa ve sistem seçiminde toprak iyi incelenmelidir.
2.4. Ekonomik Koşullar; Seçimde genellikle ekonomik koşullar ihtiyaç ve teknik koşulların önüne geçebilmektedir. Ancak, satın alma sırasında pahalı ucuz ayrımı yapmak yerine alet veya makinenin faydalılık derecelerinin yapılan masrafı karşılayıp karşılayamadığını araştırmak gerekir.
2.5. Sağlamlık; Kuvvetli ve sağlam yapı, makinenin uzun ömürlü olmasını sağlar ve daha az tamir ve bakım masrafına yol açar. Tarım alet makinelerinin sağlamlığına ait bağımsız kuruluşlardan alınan raporlar incelenmelidir.
2.6. Kullanma ve bakım kolaylığı
2.7. Servis ve yedek parça durumu
2.8. İş kapasitesi
2.9. İş genişliği ve çalışma hızı
2.10. Zamandan faydalanma kapasitesi
2.11. Emniyet
Tarım Alet ve Makinelerinin Maliyetlerinin Saptanması
Tarımsal işletmelerin gelirlerini etkileyen en önemli girdilerden biri makine satın alma ve işletme değerleridir. Bu giderler iyi bir işletmecilikle azaltılabilir. Tarım makineleri işletmeciliği giderlerin nerede kesilmesi gerektiğini de inceleyen bir bilim dalıdır.
Giderlerin doğru tahmin edilmesi;
- Makinenin ne zaman değiştirilmesi gerektiğini,
- Satın alınacak makinenin hangi boyutlarda olması gerektiğini,
tespit için gerekli kararlarda önemli rol oynar. Tarım makinelerinde giderler iki gruba ayrılır;
1. Sabit Giderler
2. İşletme Giderleri
Bunlardan sabit giderler şunlardır.
-Amortisman
-Vergi
-Koruma
-Sigorta
-Faiz
İşletme Giderleri şunlardır.
-Yakıt
-Yağ
-Bakım
-Onarım
-İşçilik
Sabit Giderler
Amortisman veya yıpranma giderleri makinenin kullanım ve zamana bağlı olarak değer kayıplarına ait giderlerdir. Genellikle sabit giderlerin en büyükleri arasında yer alır.
Makine yıpranma ve değer kayıplarının nedenleri ise
- Yaş
- Aşınma ve yıpranma
- Model değişimi
Yaş; yıpranma giderlerinde etkisi büyük olan nedendir. Makine yaşlandıkça işlevlerinde azalma olur.
Yıpranma; genellikle makinenin kullanım süresi arttıkça ortaya çıkar. Sonuçta makinede değer kayıplar olur.
Model değişimi; bir makinenin modelinde önemli bir gelişme meydana gelirse ve bundan dolayı yeni modele kıyasla kapasite farklılığı olursa, yıpranma olmasa dahi makine değer kaybına uğrar.
Amortisman giderlerinin hesabında her yıl makinenin eşit değer kaybettiği dikkate alınır. Amortisman bedeli yıllık olarak şöyle hesaplanır.
YA=(SAB-HD)/HY
Burada;
YA:Yıllık amortisman bedeli (TL)
SAB: Satın alma bedeli (TL)
HD: Hurda değeri (TL) (Genellikle satın alma bedelinin % 10’ dur)
HY: Hizmet yılı (yıl)
Diğer Sabit Giderler
Vergi, koruma, sigorta ve satın alma faizi diğer sabit giderler olarak değerlendirilir.
Vergi, ülkemizde motorlu taşıtlara uygulanan yönetmeliklere göre verilendirilir.
Koruma, makinenin kışın yağışlı havalarda kapalı veya açık alanlarda korunması için gerekli masraftır.
Sigorta, ülkemiz koşullarında zorunlu olan trafik sigortasıdır.
Satın alma faizi; devletin çiftçilere verdiği makine satın alma kredilerine uygulanan faiz kadardır.
İşletme Masrafları
Yakıt ve Yağ Masrafı
Yakıt ve yağ masrafı gerçek işletme masraflarıdır. Bu masrafların saptanması için en gerçekçi yöntem benzer makine ve işlemlerde tutulan kayıtlardır.
Kullanılan traktör ve makinenin kullanılma süresi ve yakıt çeşidine bağlı olarak yakıt ve yağ masrafları makinenin toplam giderlerinin % 20-30’ u gibi belli değerlere ulaşır.
İşçilik Masrafı
İşletmede çalışan traktör sürücü vb. elemanlarının yıllık veya aylık ücret tutarlarını belirten masraftır.
Tamir-Bakım Masrafı
Makine yeni durumda iken işlevini tam olarak yerine getirir. Kullanımdan dolay aşınan, eskiyen veya bozulan parçaların yenilenmesi veya tamir edilmesi gerekir. Tamir masrafı bir parçanın bozulma kırılma nedeni ile değiştirilmesi veya aşınan parçaların değiştirilerek yenilenmesinde yedek parça ve işçilik masraflarını kapsamaktadır.
Tarımsal mekanizasyon bir üretim teknolojisidir. Bazı ülkelerde mekanizasyon farklı düzeylerde gelişme ve uygulama göstermektedir. Bu farklılık özellikle tarımsal işletmelerde de izlenebilir. Diğer bir deyişle mekanizasyon, her tarımsal işletmede, işletmenin teknik ve ekonomik yapısına bağlı olarak farklı düzeylerde uygulanmaktadır.
Tarımsal Mekanizasyonun Faydaları
1. Üretimde yeni teknoloji uygulamalarına imkan sağlamak.
2. Üretimi doğa koşullarına bağımlı olmaktan mümkün olduğunca kurtarmak ve daha nitelikli ürün elde etmek.
3. Üretim işlemlerini en uygun süre içerisinde tamamlayarak, gecikmeden doğan ürün kaybını önlemek.
4. Kırsal kesimde çalışma koşullarını daha rahat, çekici ve güvenli bir duruma getirmek ve tarım işçilerinin iş verimini yükseltmek.
5. Bir yandan tarımsal ürün artışı, diğer yandan tarım araçları sanayiindeki gelişmeler ile yeni iş alanlarının açılmasına imkan sağlamak.
6. İnsan ve hayvan gücü ile başarılamayan tarımsal işlemleri makine gücü ile başarmak ve yeni alanların tarıma açılmasını sağlamak.
Tarımsal mekanizasyonun sayılan bu faydaları, eğer koşullara uygun olmayan ve plansız yürütülen bir mekanizasyon uygulaması haline dönüşürse bazı sakıncaları söz konusudur. İstenmeyen bu sakıncaları şöyle sıralayabiliriz.
1. Tüm tarımsal girdiler içinde, mekanizasyon araçları girdisi en büyük paya sahiptir. Plansız mekanizasyon uygulaması işletme ölçeğinde önemli bir gider yükü yaratır.
2. Aşırı mekanizasyon sonucu, kırsal kesimde işsizlik artabilir.
3. Plansız mekanizasyon sonucu, tarım ve sanayi kesimleri arasındaki denge tarım kesimi aleyhine bozulabilir.
4. Mekanizasyon araçları genellikle akaryakıt enerjisine dayalı olarak çalışır. Plansız mekanizasyon ülkenin genel enerji dengesini olumsuz etkiler.
Türkiye Tarımının Yapısı ve Mekanizasyona İlişkin Özellikler
Ülkemizde Cumhuriyet döneminden günümüze kadar tarımsal üretimde önemli gelişmeler sağlanmıştır. Tarım alanları 11.7 milyon hektardan 28 milyon hektara yükselmiştir. Birim alandan sağlanan verimde ise çeşitli bitkilerde 2-10 kat arasında artışlar elde edilmiştir. Öte yandan üretilen bitkisel ve hayvansal ürünlerde önemli yapısal değişiklikler de gözlenmiştir. Daha yoğun teknoloji kullanımı son yıllarda artmaktadır. Tüm gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de tarım kesimi ekonomi içinde önemli bir yere sahiptir. 1997 yılı verilerine göre 62,8 milyon nüfusun % 35’ ini oluşturan 21.9 milyon kişi kırsal kesimde yaşamakta ve tarımla uğraşmaktadır. Yine 1999 yılı verilerine göre tarımda çalışan nüfusun toplam nüfusa oranı % 46 dır.
Yukarıda belirtilen 28 milyon hektar tarım alanının 90,6 sı olan 25,4 milyon hektarında kuru tarım yapılmaktadır. Ancak 2,6 milyon hektar arazide sulu tarım yürütülmektedir.
Tarımsal üretim içerisinde 1997 yılı değerlerine göre bitkisel üretimin payı % 57, hayvansal üretimin payı % 34, ormancılık % 5,8 ve su ürünleri % 2,5 değerinde paya sahiptir.
Tarım yapılan alanlarda işlenen ve işletme başına düşen toprak büyüklüğü dağılımında yetersizlik ve dengesizlik bulunmaktadır. Bu durum özellikle tarımsal mekanizasyon gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.
Tarım Makineleri İşletmeciliğinin Amaç ve Kapsamı
Tarım makineleri işletmeciliğinin tarımdaki önemi günümüzde hızla artmaktadır. Çünkü, işlenen alan, işçilik ve sermayenin tatmin edici bir karla geri dönüşündeki başarı doğrudan işletmecilikle ilgilidir.
Tüm tarımsal işletmecilikte makinelerin önemi, tüm giderler içinde makine giderlerinin payı ile ortaya çıkmaktadır. Çünkü makine giderleri arazi satın alma bedelinin dışında diğer tüm tarımsal giderlerden yüksektir.
Makine işletmeciliğinin birçok sorunu, makinelerin doğal özelliklerinden dolayı çok farklılık gösterir. Bu sorunları özetlersek;
Kaç adet makine satın alınmalıdır?
Satın alınacak makinelerin boyutları ve iş kapasiteleri ne olmalıdır?
Alınan makineler ne kadar süre sonra değiştirilmelidir veya ne zaman yenilenmelidir?
Makine satın mı alınmalı, yoksa kiralanmalı mıdır?
İyi bir işletmeci bu sorulara en uygun cevapları bulabilecek bilgi ve tecrübeye sahip olmalıdır.
1. İşletmeye Alınacak Makine Sayısı Ne Olmalıdır?
Modern tarım; toprak işleme, ekim ve hasat ihtiyaçları farklı olan bitkinin üretimini gerektirir. Bunun için uygun makinenin seçilmesi ve böylece işlerin zamanında yetiştirilmesi gereklidir. Uygun makine, tarım işlemlerini zamanında yetiştirebilecek hız ve kapasiteye sahip ve ayrıca üretim materyaline zarar vermeyen makine demektir.
2. İşletme İçin Gerekli Makine Büyüklüğü Ne Olmalıdır?
Büyük makine kullanımı daha az işçilik masrafı demektir. Örneğin; büyük traktör, büyük güç özelliği ile büyük alanlarda yapılacak işlemleri hızlı bir şekilde yapabilir. Ancak yıllık kullanım süresi az ise gereksiz tarımsal mekanizasyon söz konusudur.
Küçük traktörlerin saatlik masrafı, büyük traktörlerin saatlik masrafından daha düşüktür. Ancak kapasiteleri düşük olduğu için tarla işlemlerinde gecikmelere neden olabilirler.
Uygun süre içinde yapılan işlemler analiz edilirse tüm işleri zamanında yapabilecek uygun makine büyüklüğü tespit edilebilir.
3. Makinenin Değiştirilme Süresi Ne Olmalıdır?
Bazı koşullarda makinenin sık sık değişimi en yeni ve en iyi makine kullanımı demektir. Yeni makine kayıp zamanları tamirden dolayı azaltır ve tamir bakım masrafları düşüktür. Ancak birim üretim alanı için satın alma bedeli yüksek olduğundan daha yüksek maliyete neden olur.
4. Bir Makinenin Satın Alınması mı? Yoksa Kiralanması mı Uygundur?
Bir makineye sahip olmak (örneğin; bir biçerdöverde olduğu gibi) bitkinin hasada hazır olduğu an kullanılabilme avantajını sağlar. Ancak makineyi kullanabilme süresi az ise birim alana giderler çok yükselir. Bu nedenle bu koşullarda, makine kiralamak en uygundur.
Makine İşletmeciliği Niçin Gereklidir?
Herhangi bir tarımsal üretimde maksimum kar elde edebilmek için tarım makineleri işletmeciliği mümkün olduğunca en doğru şekilde uygulanmalıdır.
İşletmeciliğin önemi her gün biraz daha artmaktadır. Günümüzde Türkiye’ de pek çok tarımsal işletme aile işletmeciliği şeklinde ve küçük alanlarda yapılmaktadır.
İyi bir işletmecilik için önerilebilecek belli başlı öneriler şöyle sıralanabilmektedir.
Öncelikle işletmede kullanılan tüm makinelerin tarla çalışmaları kaydedilmelidir. Bu kayıtlarda özellikle makinenin çalışma günleri ve kritik tarla çalışmaları belirlenmelidir. Bunlardan makinelerin ortalama kapasiteleri, işlemlerin yapılabileceği gün sayısı, makinenin efektif kullanma süreleri gelecek yıllar için daha iyi tahmin edilebilir.
Bir makine için masrafların nasıl daha doğru olarak saptanabileceği bilinmelidir.
Boşa zaman kayıplarını önlemek için, makinenin daha çok kullanılabilirliği araştırılmalıdır.
Uygun zaman içinde masrafları azaltmak için bir makine ile daha fazla iş yapabilmenin imkanları araştırılmalıdır.
Tarım Alet ve Makinelerinin İş Verimleri
Bir makinenin verimliliği uzun iş yeteneğinin ölçüsüdür. İşletmecinin gelecekte kullanacağı makinenin iş yeteneğinin ne boyutlarda olduğunu bilmesi önemlidir. Ancak, makine kapasitesi bir tarımsal işlemin zamanında bitirilmesi açısından önemlidir.
İş Verimi Ölçme Yöntemleri
Bir makinenin kapasitesi, onun birim zamanda iş yapabilme yeteneğinin bir ölçüsüdür. İş verimini ölçmede iki yöntem vardır.
1. Alan iş verimi (da/ha veya ha/saat)
2. Ürün iş verimi (kg/h veya ton/saat)
Bunlardan alan iş verimi, genellikle saatte işlenen alanı belirtir. da/saat en çok kullanılan bir birimdir.
Ürün iş verimi, işlenen materyalin (ton/saat) olarak ölçüsüdür. Bu ölçü makineyle hasat edilen silaj ve hububat gibi ürünlerin saatlik miktarını gösterir.
Tarla İş Başarısının Artırılması
Tarım makineleri işletmeciliğinde, tarım alet ve makinelerinin tarladaki iş başarısının artırılması önemlidir. İş başarısına etkili faktörler aşağıdaki gibi özetlenebilir.
1. Makinenin tam iş genişliğinde kullanılmaması
2. Doldurma işlemi
3. Boşaltma işlemi
4. Dönüş ve tarla koşulları
5. İşleyici organlardaki tıkanma
6. Ayar ihtiyacı
7. Tamir ihtiyacı
8. Bakım ihtiyacı
9. Dinlenme ihtiyacı
10. Sürücü değişimi
11. Makine kapasitesinin kontrolü
1. Makinenin Tam İş Genişliğinde Kullanılamaması
Toprak işleme aletlerinden hasat makinelerine kadar tüm makinelerde bir önceki gidişte işlenen şerit ile işlenmekte olan şerit arasında bir kayıp söz konusudur. Bu kayıplar işlenmemiş yer kalmaması için işlenmiş kısma doğru olan iş genişliği kayıplarından dolayı ortaya çıkar. Kayıplar yapılan iş ve kullanılan makineye bağlı olarak değişmekle birlikte % 5-10 arasındadır. Makinenin bu şekilde kullanılmayan iş genişliğini % 4 veya daha aşağı indirebilmek için iyi bir planlama, dikkatli kullanım ve uygun ayarlarla çalışmak gerekmektedir.
2. Doldurma İşlemleri
Tarlada boşalan ekim makinesi, ilaçlama makinesi, vb. makinelerin doldurulması sırasında ortaya çıkan bu kayıp süreler % 20-30 kadar iş başarısını etkilemektedir. Bu süreyi azaltmak için akla gelen önlemler;
a. Depo kapasitesini büyütme
b. Yardımcı depo kullanma
c. Hareketli elevatör kullanmadır.
Zamanlılık açısından ekimin mümkün olduğunca kısa sürede bitirilmesi gerekmektedir. Yukarıdaki önlemlerle kayıp süreler % 50 oranında azaltılabilir.
3. Boşaltma İşlemleri
Boşaltma işlemi zaman açısından önemlidir. Boşaltma süresini kısaltmak için en uygun önlem, mümkünse boşaltma makineler çalışır durumda iken yapılmalıdır.
4. Dönüş Şekilleri, Dönüş Süresi ve Tarla Koşulları
Tarla başı dönüşlerinin azaltılması veya iyileştirilmesinde traktör ve iş makinesi ikilisinin dönüş yeteneği en önemli faktör olarak ortaya çıkmaktadır. Traktörlerin dönüş yeteneklerinin yükseltilmesi, dönüş tekniklerinin geliştirilmesi zaman ve yakıt savurganlığını önler. Ayrıca dar alanlarda dönüşleri kolaylaştırdığı için mekanizasyonun gelişimine katkıda bulunur. Örneğin bir işletmede 1000 da. bir alanın 3 gövdeli bir pulluk ile sürülmesi için 1160-1200 km. yol alınması gerekmektedir. Alınan bu yol, alet veya iş makinesinin genişliği ile değişecektir. Ancak alınan bu yolun 50-60 km’si tarla başı dönüşlerinde harcanmaktadır.
Tarla başı dönüşlerde kayıplar, sadece zaman olarak değerlendirilmez. Buna bağlı olarak tüketilen yakıt, maliyeti artıran faktörler arasındadır. Ayrıca uygun olmayan tarla başı dönüşleri, tarla trafiğini artırdığından, tarla üzerinde istenmeyen toprak sıkışması sorununu da birlikte getirmektedir.
Tarla çalışmalarında boşta geçen zamanı, uygulanan yöntem, parsel düzenlemesi, tarla başında bırakılan dönüş alanı etkilemektedir. Parselin uzun ve dikdörtgen şekilli olması dönüş sayısını azaltmaktır. Tarla başında dönüş alanının dar bırakılması yine dönüş için boşta geçen zamanı artırmaktadır.
Tarla çalışmalarında iş makinesinin yapısı ve işlemin niteliği ile çalışma yöntemine ve tarlanın biçimine göre farklı dönüş şekilleri kullanılır.
Uygulanacak dönüş şekli iş makinesinin yapısı ile yakından ilgilidir. Çekme makineler ileri-geri hareketli dönüşlere uygun değildir. Özellikle çift akslı makinelerle geri hareket güç ve zaman alıcıdır. Traktör+balya makinesi+tarım arabası gibi üçlü gruplarda geri hareket tamamen imkansızdır.
Asma makinelerde ileri-geri hareketli dönüşler kolaylıkla yapılabilir.
Tarlanın şekli, dönüşler üzerinde etkilidir. Düzenli biçimde olmayan tarlalarda dönerek çalışma zorunluluğu vardır. Dönerek çalışmada 90 ve 270 dönüşler uygulanır.
5. İşleyici Organlarda Tıkanma
Makinelerin işleyici organlarının tıkanması ile ortaya çıkan kayıpların büyük kısmı iyi bir işletmecilik ile giderilebilir. Bu kayıplar gerçekten tarla kayıplarının önemli bir bölümünü teşkil edebilir ve iş kazalarına neden olabilir.
Tıkanmanın üç önemli nedeni vardır:
a) Makinenin çok yüklenmesi, çoğunlukla sürücünün acele etmesi veya bilgisizliğinden kaynaklanır. Makine yeni dahi olsa kapasitesi üstünde çalışan bir makinede tıkanma kaçınılmaz olur.
b) Makinedeki bazı hatalardan kaynaklanabilir. Örneğin; körleşen bıçaklar, hatalı kavramalar, gevşek kayışlar ve bunların ayarsızlığı. Bunlardan kurtulmak için makine bakımının tam ve zamanında yapılması gereklidir.
c) Bitki ve tarla koşulları uygun olmadığı sırada çalışma. Örneğin; bitki çok yaş ve aşırı kuru iken hasat işlemi, toprak çok yaş veya anız artıkları fazla iken toprak işleme çalışmaları aksar ve kayıplara neden olur.
6. Ayar İhtiyacı
Makinelerin çoğunda tarlaya gitmeden önce ayar yapılmalıdır. Biçerdöver ve balya makinesi gibi bazı makinelerde gün boyunca tarla ve bitki koşullarına bağlı olarak sürekli ayar gereklidir. Çayır biçme makinelerinde bıçakların sertliği muhafaza edilmelidir.
7. Tamir İhtiyacı
Makinelerde bazı parçaların zayıfladığı ve değiştirilmesi gerekliliği anlaşılamaz. Fakat çoğu makine parçasının tarlada çalışma sırasında ortaya çıkaracağı kayıplar, çalışma öncesi ve sonrası bazı gözlemlerle saptanabilir. Yoğun iş mevsimlerinde tamirden dolayı birkaç günlük kayıplar, pahalı ve zaman planlamasını da alt üst eder.
Tamir ihtiyacı ile ortaya çıkan kayıpları azaltmak için şu ilkeler önerilir.
a) Kullanma mevsiminden önce makineler elden geçirilip tamir edilmelidir.
b) Koruyucu ve periyodik bakım eksiksiz yerine getirilmelidir.
c) Bozuk tarla alanlarında kullanım çok dikkatli yapılmalı, taş, çukur ve engellerden sakınılmalıdır.
d) Makine fazla yüklenmemelidir.
e) Makineden gelen uygun olmayan ses, titreşim ve kokular kontrol edilmelidir.
f) Gerektiğinde küçük tamirler yapılmalıdır,
g) Tüm güç iletim organları, yatakları ayarlı ve yağlı bulunmalıdır.
8. Bakım
Bakım hizmetleri genellikle çalışma günü başında veya sonunda yapılır. Ancak, bazı makine elemanlarının bakım ve yağlanması gün boyunca sık sık yapılmalıdır.
9. Dinlenme Süreleri
Sürücü iş başarısı ve güvenliği için kısa fakat sık dinlenme şekli uygundur. Sürücü, kullandığı makineye iyi konsantre olmuşsa saatte bir kısa süreli dinlenmeleri onun dikkatini daha da artırır, kazaları azaltır ve yapılan işin niteliğini artırır.
10. Sürücü Değişimi
Sürücü değişimi, geniş ve büyük üretim işlemlerinde zaman kısıtlamasının önemli olduğu koşullarda gereklidir.
11. Makine İş Veriminin Kontrolü
Makinenin gözden geçirilmesi ve iş veriminin kontrolü sadece birkaç dakikayı alır.
Tarım Alet ve Makinelerinin Seçimi
Tarımda makineleşmenin temelinde makine seçimi vardır. Tabii olarak her çiftçi, parasının karşılığı en iyi ve en ucuz makineyi almak ister. Paranın en iyi değerlendirilmesi için işletmeye en uygun alet ve makinenin seçimi gerekir.
Bir işletmede makine seçiminde en önemli yeri traktör teşkil etmektedir. Çünkü faaliyetlerin yapılmasında kullanılan alet ve makineler traktör ile çalıştırılmaktadır. Alet ve makine seçimi de en az traktör seçimi kadar önem taşımaktadır. Alet ve makinelerin traktörle uyumu her zaman ön planda tutulmalıdır.
1. Traktör Seçimi
Traktör tarım işletmelerinde mekanizasyonun temelini oluşturur. Çok sayıdaki iş makineleri ona göre gruplandırılır, onun yapı, büyüklük ve teknik donatımlarına göre düzenlenir. Traktör gücünün doğru seçiminde rantabl işletme koşulları esas alınır. Traktör seçiminde iki etmen rol oynamaktadır.
1.1. Teknik Özellikler
1.1.1. Motor gücü; Traktörün teknik özelliklerinden birisidir. Sadece motor gücü değil, özellikle toprak işlemede motor gücünün yararlı ekipman çeki gücüne dönüştürülmesinde ulaşılabilen çeki gücüde çok önemlidir. Bunlardan başka toplam traktör ağırlığı, ağırlığın öne ve arkaya dağılımı, yapı tarzı vb. özellikler önemli etkiye sahiptirler.
1.1.2. Tekerlekler; Traktörlerin motor gücünü çeki gücüne dönüştürmede çok önemli rol oynayan tekerlekler seçimde önemli rol oynarlar. Geniş lastikler toprak basıncını azaltırken tutunmayı artırırlar. Çapa bitkileri için dar lastikler tercih edilirken bunların tutunmaları azalır. Çapa bitkilerinin ekim aralığına bağlı olarak kullanılan lastik genişlikleri ve ölçüleri sınırlandırılmıştır. Ancak tek traktöre sahip olan işletmelerin gerekli hallerde dar ve geniş tekerlekleri kullanma imkanları bulunmalıdır.
1.1.3. Hidrolik; Traktörlerin günümüzde belirli iş makinelerinin kontrol ve işletilmelerinde hidrolik güçten yararlanma isteklerini karşılayacak hidrolik debiye sahip olmaları gerekir. Bu açıdan en az 20 lt/da. debi gerekli olmaktadır.
1.1.4. Görüş Yeteneği; Traktör, sürücünün önde, arkada, akslar arasında yada yanda bağlı bulunan makinelerin çalışmalarını kontrol etmesine imkan vermelidir.
1.1.5. Vites Kademesi; Traktörün vites sayısı her türlü tarımsal işleri ve taşımayı istenilen hızda sağlayacak özellikte olmalıdır. Dikim ve çapa işleri için 0,5-1 km/h a inebilmeli, taşımada ise 25 km/h veya daha fazla hıza imkan verebilmelidir.
1.1.6. Kuyruk Mili; Bir traktör mevcut vites kutusu kuyruk mili, motor kuyruk mili, serbest motor kuyruk mili ve yol kuyruk milinden en az iki tanesini (Motor ve yol kuyruk mili gibi) üzerinde bulundurabilmeli ve 540 d/d ve 1000 d/d dönü hızlarının her ikisini de verebilmelidir.
1.2. İşletme Özellikleri
1.2.1. Tarla Biçimi (Düz-Meyilli); Tarla biçiminde traktörün teknik özellikleri de göz önüne alınır. Meyilli alanlarda dört tekerleği muharrik, ağırlık merkezi yüksekliği az, büyük iş genişliğine, geniş lastikli tekerleklerle ve güçlü fren donanımına sahip traktör seçiminde etkilidir.
1.2.2. Toprak Çeşidi; Toprakları ağır ve çok ağır özellikte olan işletmelerin, hafif ve az ağır özellikteki işletmelere göre daha büyük güçlü traktör seçmeleri gerekmektedir.
1.2.3. Üretim Çeşidi; Tek üretim çeşidine sahip olan işletmelerde güç gereksiniminin işlevin en yoğun olduğu dönem göz önüne alınır. Örneğin hububat tarımının ilkbahar işlemleri yoğundur.
1.2.4. Mevcut Makine Parkı; Yeni bir traktör satın alınırken işletmede mevcut çeşitli ekipmanlar göz önünde bulundurulur. Mümkünse aynı gruptan bir traktör seçilir.
1.2.5. İşletme Büyüklüğü; Bir işletmenin bir traktör yada birden fazla traktör ihtiyacı olması, traktör seçimini etkiler. Tek traktörlü işletmelerde, traktörün, sürümden, ekim ve bakıma kadar tüm işlemleri yapabilecek yetenek ve özellikte olması gerekir. Çok traktörlü işletmelerde ise traktörler çeşitli amaçlar için değişik olarak seçilebilir.
1.2.6. Traktör Masrafları; Traktörlerin ekonomik olarak kullanılmaları gerekir. Bu amacı, traktörün satın alma ve işletme masrafları ile yılda çalışma saati de etkilemektedir. Bir traktörün yılda minimum çalışma saati 800 saat olmalıdır.
1.2.7. Tamir ve Bakım Masrafları; Tamir ve bakım masrafları düşük olan traktörlerin seçilmesi işletme için tercih sebebidir. Ayrıca yedek parça zorluğu da bu konuda etkilidir.
2. Alet ve Makine Seçimi
Tarım alet ve makineleri yapılacak işin cinsi ve büyüklüğüne göre esas prensipleri ortak olmakla beraber değişik tiplerde yapılırlar. Çiftçi işletmesi için belli bir işi yapmak amacıyla makine alırken bunun seçiminde genellikle zorluklarla karşılaşabilir. Bu nedenle şu esaslar göz önünde tutulmalıdır.
2.1. Çiftlik Koşulları; Alınacak makine çiftliğin şimdiki durumu ve gelecekteki gelişme koşullarına uygun olmalıdır. Seçilen makinenin kapasitesi ihtiyaca cevap verebilecek büyüklükte olmalıdır.
2.2. Yetiştirilen Bitki Çeşidi; Seçilecek makinenin yetiştirilen bitki çeşidine uygun olması gerekir. Özellikle ekim, hasat harman ve temizleme ile ilgili makineler çok dikkatli seçilmelidir.
2.3. Toprak Cinsi; Toprağın hafif veya ağır oluşu, kullanılacak makine tipini etkiler. Sulama amacına yönelik pompa ve sistem seçiminde toprak iyi incelenmelidir.
2.4. Ekonomik Koşullar; Seçimde genellikle ekonomik koşullar ihtiyaç ve teknik koşulların önüne geçebilmektedir. Ancak, satın alma sırasında pahalı ucuz ayrımı yapmak yerine alet veya makinenin faydalılık derecelerinin yapılan masrafı karşılayıp karşılayamadığını araştırmak gerekir.
2.5. Sağlamlık; Kuvvetli ve sağlam yapı, makinenin uzun ömürlü olmasını sağlar ve daha az tamir ve bakım masrafına yol açar. Tarım alet makinelerinin sağlamlığına ait bağımsız kuruluşlardan alınan raporlar incelenmelidir.
2.6. Kullanma ve bakım kolaylığı
2.7. Servis ve yedek parça durumu
2.8. İş kapasitesi
2.9. İş genişliği ve çalışma hızı
2.10. Zamandan faydalanma kapasitesi
2.11. Emniyet
Tarım Alet ve Makinelerinin Maliyetlerinin Saptanması
Tarımsal işletmelerin gelirlerini etkileyen en önemli girdilerden biri makine satın alma ve işletme değerleridir. Bu giderler iyi bir işletmecilikle azaltılabilir. Tarım makineleri işletmeciliği giderlerin nerede kesilmesi gerektiğini de inceleyen bir bilim dalıdır.
Giderlerin doğru tahmin edilmesi;
- Makinenin ne zaman değiştirilmesi gerektiğini,
- Satın alınacak makinenin hangi boyutlarda olması gerektiğini,
tespit için gerekli kararlarda önemli rol oynar. Tarım makinelerinde giderler iki gruba ayrılır;
1. Sabit Giderler
2. İşletme Giderleri
Bunlardan sabit giderler şunlardır.
-Amortisman
-Vergi
-Koruma
-Sigorta
-Faiz
İşletme Giderleri şunlardır.
-Yakıt
-Yağ
-Bakım
-Onarım
-İşçilik
Sabit Giderler
Amortisman veya yıpranma giderleri makinenin kullanım ve zamana bağlı olarak değer kayıplarına ait giderlerdir. Genellikle sabit giderlerin en büyükleri arasında yer alır.
Makine yıpranma ve değer kayıplarının nedenleri ise
- Yaş
- Aşınma ve yıpranma
- Model değişimi
Yaş; yıpranma giderlerinde etkisi büyük olan nedendir. Makine yaşlandıkça işlevlerinde azalma olur.
Yıpranma; genellikle makinenin kullanım süresi arttıkça ortaya çıkar. Sonuçta makinede değer kayıplar olur.
Model değişimi; bir makinenin modelinde önemli bir gelişme meydana gelirse ve bundan dolayı yeni modele kıyasla kapasite farklılığı olursa, yıpranma olmasa dahi makine değer kaybına uğrar.
Amortisman giderlerinin hesabında her yıl makinenin eşit değer kaybettiği dikkate alınır. Amortisman bedeli yıllık olarak şöyle hesaplanır.
YA=(SAB-HD)/HY
Burada;
YA:Yıllık amortisman bedeli (TL)
SAB: Satın alma bedeli (TL)
HD: Hurda değeri (TL) (Genellikle satın alma bedelinin % 10’ dur)
HY: Hizmet yılı (yıl)
Diğer Sabit Giderler
Vergi, koruma, sigorta ve satın alma faizi diğer sabit giderler olarak değerlendirilir.
Vergi, ülkemizde motorlu taşıtlara uygulanan yönetmeliklere göre verilendirilir.
Koruma, makinenin kışın yağışlı havalarda kapalı veya açık alanlarda korunması için gerekli masraftır.
Sigorta, ülkemiz koşullarında zorunlu olan trafik sigortasıdır.
Satın alma faizi; devletin çiftçilere verdiği makine satın alma kredilerine uygulanan faiz kadardır.
İşletme Masrafları
Yakıt ve Yağ Masrafı
Yakıt ve yağ masrafı gerçek işletme masraflarıdır. Bu masrafların saptanması için en gerçekçi yöntem benzer makine ve işlemlerde tutulan kayıtlardır.
Kullanılan traktör ve makinenin kullanılma süresi ve yakıt çeşidine bağlı olarak yakıt ve yağ masrafları makinenin toplam giderlerinin % 20-30’ u gibi belli değerlere ulaşır.
İşçilik Masrafı
İşletmede çalışan traktör sürücü vb. elemanlarının yıllık veya aylık ücret tutarlarını belirten masraftır.
Tamir-Bakım Masrafı
Makine yeni durumda iken işlevini tam olarak yerine getirir. Kullanımdan dolay aşınan, eskiyen veya bozulan parçaların yenilenmesi veya tamir edilmesi gerekir. Tamir masrafı bir parçanın bozulma kırılma nedeni ile değiştirilmesi veya aşınan parçaların değiştirilerek yenilenmesinde yedek parça ve işçilik masraflarını kapsamaktadır.